DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI Artikel:Włodarczyk, Władysław: Kościół i klasztor karmelitów trzewiczkowych na piasku w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0123
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
mian posągi i obrazy ze scenami z
życia śś. Eliasza i Elizeusza oraz
z historii zakonu. Stalle malował w
r. 1752 Antoni Konikowicz. W na-
wach bocznych stoją ołtarze: w pra-
wej św. Józefa barokowy z końca
w. XVII o trzech parach kolumn,
z dekoracją barokową i rokokową,
z obrazami św. Józefa, Pana Jezusa
i św. Tomasza. Naprzeciw (w lewej
nawie) pod filarem rokokowy ołtarz
św. Elżbiety. Następnie dwa iden-
tyczne ołtarze rokokowe (stojące ja-
ko odpowiedniki naprzeciw siebie),
suto ozdobione ornamentacją z okre-
su tzw. regencji i rokoka. Po lewej
stronie ołtarz św. Eljasza z obra-
zem tego świętego z końca w. XVII
i małym obrazem ze sceną Biczo-
wania, po prawej ołtarz św. Magda-
leny de Pazzi z obrazami śś Magda-
leny i Katarzyny, malowanymi przez
Michała Stachowicza. Trzecią parą
identycznych ołtarzy są: z lewej
strony ołtarz barokowy z obrazem
Ukrzyżowania z w. XVII i rokoko-
wymi figurami śś. Weroniki i Lon-
gina, a po prawej stronie ołtarz
św. Antoniego i śś. Piotra i Pawła,
malowanymi przez Stachowicza.
Organy wielkie, z pocz. w. XVIII,
należą do najokazalszych dzieł póź-
nobarokowego snycerstwa w Polsce.
Boki prospektu zdobi fantastycznie
powyginany ornament suchego akan-
tu.
Zakrystia mieści się w dwóch sa-
lach, których kolebkowe sklepienia
ll. 1. Kościół karmelitów na Piasku,
widok od pd. (Fot. St. Kolowca)
ll. 2. Kościół karmelitów na Piasku,
ołtarz główny (Fot. St. Kolowca)
pokryte są dekoracją stiukową z
końca XVII w. W sali pierwszej,
dwuprzęsłowej ośrodkiem dekoracji
jest owalny medalion z liści lauro-
wych. W dłuższych polach sklepie-
nia mieszczą się kartusze tzw. bla-
szane o kształcie gruszkowym. Pola
krótsze wypełniają ornamenty w
formie kandelabrów. Pole środkowe
sklepienia drugiej sali wypełniają
medaliony, boczne zaś i lunety-kar-
tusze gruszkowe „blaszane11, uzupeł-
nione niedawno (w obu salach) deko-
racją malarską, wykonaną przez
Zdzisława Przebindowskiego. W sa-
li pierwszej zasługuje na uwagę ba-
rokowe lavabo wykonane w r. 1682
w Czernej, przypominające ołtarze
w kościele karmelitów w Czernej.
Kaplice. Kaplica z obrazem
Matki Boskiej Piaskowej, zburzona
w r. 1656, odbudowana 1657—79
z fundacji bpa krakowskiego Piotra
Gembickiego. Składa się z trzech
części, starszej środkowej, odbudo-
wanej na rzucie kwadratu na mu-
rach poprzedniej kaplicy z w. XVI,
nakrytej kopułą bez bębna oraz z do-
budowanych około r. 1634 od wscho-
du i zachodu dwóch części bocz-
nych. Na kopułce latarni stoi mie-
dziany posąg M. Boskiej z Dzieciąt-
kiem, dzieło złotnika Tomasza Tru-
szowica z r. 1678. Kaplica posiada
cenną dekorację stiukową w stylu
rokoka i malarską z w. XVIII.
Czaszę kopuły wypełnia malowidło
iluzjonistyczne, przedstawiające Pod-
wyższenie Krzyża Świętego i Ko-
ronację Matki Boskiej. Malowidła
w lunetach sklepień w częściach
bocznych przedstawiają walkę Ja-
kuba z aniołem i Mojżesza wydoby-
wającego wodę ze skały, Salomona
i królowę Sabę. Czwarte, walkę Da-
wida z Goliatem, malował w r. 1951
J. Dutkiewicz. Malowidła w pen-
dentywach, ujęte rokokowymi kar-
tuszami, przedstawiają Ojców Ko-
ścioła. Freski te pochodzą z r. 1756
i mają być dżiełem Jana Piotra
Molitora. Przemalowane zostały
w r. 1852, odsłonięte i odrestauro-
wane w r. 1955. Obraz Matki Bo-
skiej Piaskowej powstał ok. r. 1500.
W r. 1951 został odrestaurowany
przez R. Kozłowskiego, przy czym
okazało się, że był kilkakrotnie prze-
malowany, czego dowodem są na-
warstwienia kilku kompozycji, wy-
konanych w różnych technikach
oraz, że nie był pierwotnie samo-
istnym obrazem Madonny, lecz ośrod-
kiem większej kompozycji. Najstar-
szą jest kompozycja freskowa, po
której pozostały dwie postacie anio-
łów adorujących Madonnę oraz obra-
mienie z malowanej ornamentacji
roślinnej o charakterze gotyckim.
Następna warstwa jest nieczytelna.
Wreszcie ostatnią kompozycją jest
obecny obraz Matki Boskiej z Dzie-
ciątkiem.
Ołtarz w tej kaplicy, klasycy-
styczny, kolumnowy z figurami anio-
łów podtrzymujących koronę nad
obrazem Matki Boskiej, z alegorycz-
II. 3. Kościół karmelitów na Piasku,
ołtarz w kaplicy Matki Boskiej (Fot.
J. Neyder)
114
mian posągi i obrazy ze scenami z
życia śś. Eliasza i Elizeusza oraz
z historii zakonu. Stalle malował w
r. 1752 Antoni Konikowicz. W na-
wach bocznych stoją ołtarze: w pra-
wej św. Józefa barokowy z końca
w. XVII o trzech parach kolumn,
z dekoracją barokową i rokokową,
z obrazami św. Józefa, Pana Jezusa
i św. Tomasza. Naprzeciw (w lewej
nawie) pod filarem rokokowy ołtarz
św. Elżbiety. Następnie dwa iden-
tyczne ołtarze rokokowe (stojące ja-
ko odpowiedniki naprzeciw siebie),
suto ozdobione ornamentacją z okre-
su tzw. regencji i rokoka. Po lewej
stronie ołtarz św. Eljasza z obra-
zem tego świętego z końca w. XVII
i małym obrazem ze sceną Biczo-
wania, po prawej ołtarz św. Magda-
leny de Pazzi z obrazami śś Magda-
leny i Katarzyny, malowanymi przez
Michała Stachowicza. Trzecią parą
identycznych ołtarzy są: z lewej
strony ołtarz barokowy z obrazem
Ukrzyżowania z w. XVII i rokoko-
wymi figurami śś. Weroniki i Lon-
gina, a po prawej stronie ołtarz
św. Antoniego i śś. Piotra i Pawła,
malowanymi przez Stachowicza.
Organy wielkie, z pocz. w. XVIII,
należą do najokazalszych dzieł póź-
nobarokowego snycerstwa w Polsce.
Boki prospektu zdobi fantastycznie
powyginany ornament suchego akan-
tu.
Zakrystia mieści się w dwóch sa-
lach, których kolebkowe sklepienia
ll. 1. Kościół karmelitów na Piasku,
widok od pd. (Fot. St. Kolowca)
ll. 2. Kościół karmelitów na Piasku,
ołtarz główny (Fot. St. Kolowca)
pokryte są dekoracją stiukową z
końca XVII w. W sali pierwszej,
dwuprzęsłowej ośrodkiem dekoracji
jest owalny medalion z liści lauro-
wych. W dłuższych polach sklepie-
nia mieszczą się kartusze tzw. bla-
szane o kształcie gruszkowym. Pola
krótsze wypełniają ornamenty w
formie kandelabrów. Pole środkowe
sklepienia drugiej sali wypełniają
medaliony, boczne zaś i lunety-kar-
tusze gruszkowe „blaszane11, uzupeł-
nione niedawno (w obu salach) deko-
racją malarską, wykonaną przez
Zdzisława Przebindowskiego. W sa-
li pierwszej zasługuje na uwagę ba-
rokowe lavabo wykonane w r. 1682
w Czernej, przypominające ołtarze
w kościele karmelitów w Czernej.
Kaplice. Kaplica z obrazem
Matki Boskiej Piaskowej, zburzona
w r. 1656, odbudowana 1657—79
z fundacji bpa krakowskiego Piotra
Gembickiego. Składa się z trzech
części, starszej środkowej, odbudo-
wanej na rzucie kwadratu na mu-
rach poprzedniej kaplicy z w. XVI,
nakrytej kopułą bez bębna oraz z do-
budowanych około r. 1634 od wscho-
du i zachodu dwóch części bocz-
nych. Na kopułce latarni stoi mie-
dziany posąg M. Boskiej z Dzieciąt-
kiem, dzieło złotnika Tomasza Tru-
szowica z r. 1678. Kaplica posiada
cenną dekorację stiukową w stylu
rokoka i malarską z w. XVIII.
Czaszę kopuły wypełnia malowidło
iluzjonistyczne, przedstawiające Pod-
wyższenie Krzyża Świętego i Ko-
ronację Matki Boskiej. Malowidła
w lunetach sklepień w częściach
bocznych przedstawiają walkę Ja-
kuba z aniołem i Mojżesza wydoby-
wającego wodę ze skały, Salomona
i królowę Sabę. Czwarte, walkę Da-
wida z Goliatem, malował w r. 1951
J. Dutkiewicz. Malowidła w pen-
dentywach, ujęte rokokowymi kar-
tuszami, przedstawiają Ojców Ko-
ścioła. Freski te pochodzą z r. 1756
i mają być dżiełem Jana Piotra
Molitora. Przemalowane zostały
w r. 1852, odsłonięte i odrestauro-
wane w r. 1955. Obraz Matki Bo-
skiej Piaskowej powstał ok. r. 1500.
W r. 1951 został odrestaurowany
przez R. Kozłowskiego, przy czym
okazało się, że był kilkakrotnie prze-
malowany, czego dowodem są na-
warstwienia kilku kompozycji, wy-
konanych w różnych technikach
oraz, że nie był pierwotnie samo-
istnym obrazem Madonny, lecz ośrod-
kiem większej kompozycji. Najstar-
szą jest kompozycja freskowa, po
której pozostały dwie postacie anio-
łów adorujących Madonnę oraz obra-
mienie z malowanej ornamentacji
roślinnej o charakterze gotyckim.
Następna warstwa jest nieczytelna.
Wreszcie ostatnią kompozycją jest
obecny obraz Matki Boskiej z Dzie-
ciątkiem.
Ołtarz w tej kaplicy, klasycy-
styczny, kolumnowy z figurami anio-
łów podtrzymujących koronę nad
obrazem Matki Boskiej, z alegorycz-
II. 3. Kościół karmelitów na Piasku,
ołtarz w kaplicy Matki Boskiej (Fot.
J. Neyder)
114