DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Otto, Maria: Pierwowzór graficzny trzech przedstawień "Drogi na Golgotę"
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0196
„DROGA NA GOLGOTĘ” — PIERWOWZÓR GRAFICZNY...
W sprawie pierwszego z tych motywów wypowia-
da się Robert Koch w artykule omawiającym Drogę na
Golgotę Met de Biesa3. Wyprowadza on to przedsta-
wienie z domniemanego obrazu Van Eycka4 uznając,
że temu artyście zawdzięczać należy sprecyzowanie
formy świątyni jako potężnej cylindrycznej budowli
oraz ustalenie jej znaczenia jako symbolu całej Jero-
zolimy.
Przedstawienie pary władców stanowi problem
znacznie szerszy. Szczegółowo rozpatruje go Saxl5, wie-
le uwagi na ten temat podaje również Pigler 6. Saxl wy-
prowadza motyw ten z przedstawienia pary rozma-
wiających żołnierzy na kolumnie Trajana. Motyw ten,
przejęty wg Saxla przez Andrea da Firenze w jego
malowidle z St. Maria Novella, dociera do sztuki
krajów pozaalpejskich za pośrednictwem wspomnia-
nej kompozycji Van Eycka, nawiązującej do koncep-
cji włoskiego malowidła.
Dalszemu rozwojowi podlega to przedstawienie na
północy za przyczyną Marcina Schongauera, który
w miedziorycie Droga na Golgotę nadaje szczególną
rolę tej parze postaci. O ile bowiem w obrazie Van
Eycka postacie symbolizować mają jedynie czynnik
władzy, o tyle w rycinie Schongauera wyraźnie wystę-
puje intencja do nadania im charakteru symbolizują-
cego zło w ogóle (charakterystyka twarzy, gestów, ro-
dzaj atrybutów). To ujęcie motywu rozpowszechniło
się szeroko na północy w XV i XVI w.'. Zreferowana
interpretacja Saxla bardzo jest przydatna w niniej-
szych badaniach. W naszej to przecież rycinie postacie
władców, dla silniejszego podkreślenia ich negatyw-
nej roli, przybrano w stroje wschodnie — stroje nie-
wiernych, a na czapce jednego z dostojników umiesz-
czono symbol pogaństwa — półksiężyc.
Rycina ta nie należy do najbardziej oryginalnych
pomysłów, budzi jednak specjalne zainteresowanie —
w trzech oddalonych znacznie od siebie ośrodkach:
Kaliszu, Bieczu i belgijskim Liege, znalazły się trzy
kompozycje malarskie w bardzo silny sposób nawią-
zujące do tego wzoru. Fakty podobne są oczywiście
rzeczą często spotykaną na przestrzeni dziejów ma-
larstwa. Ciekawa jest jednak w tym wypadku sprawa
rozpowszechniania się tego właśnie średniego pozio-
mem wzoru, różne rodzaje jego recepcji i wreszcie
możliwości datowania trzech nawiązujących do niej,
dotychczas nie datowanych malowideł.
II. 3. Droga na Golgotę. Po r. 1591, Kalisz, kościół
św. Mikołaja. (Fot. J. Langda)
Obraz kaliski zawieszony jest w prawej nawie koś-
cioła św. Mikołaja w Kaliszu. Niegdyś był prawdopo-
dobnie umieszczony w ołtarzu, o czym świadczą jego
wielkość i kształt8 (il. 4).
Wystarczy już pobieżna analiza tego zabytku, aby
uznać jego schemat rysunkowy za wierną kopię omó-
wionej ryciny. Powtarzają się tu prawie wszystkie ele-
menty w swojej ilości, jakości, przestrzennym usytuo-
waniu, a nawet bliższej charakterystyce. Różnice spro-
wadzają się jedynie do drobnych zmian fizjonomiki
(głowa Chrystusa, Szymona i prawego oprawcy), do
3 R.A.K. (R. Koch), A rediscorered painting ,,The Road
to Calnary" by Herri Met de Bies, ,,Record of the Art Mu-
seum", XIV, 1955, s. 31. Za zwrócenie mi uwagi na tę po-
zycję wdzięczna jestem p. J. Białostockiemu.
4 Mowa o przedstawieniu Drogi na Golgotę wykonanym
prawdopodobnie przez Jana Van Eycka, które nie dotrwało
do naszych czasów, a znane jest jedynie z kopii w Muz. Bu-
dapeszteńskim i Metropolitan Museum of Art. W tej sprawie
E. Panofsky, Early Netherlandish Painting, 1953, s. 237,
tamże wcześniejsza literatura.
5 S a x 1, jw., s. 140 nn.
6 A. Pigler, Das Problem der Budapester Kreuztra-
gung, ,,Phoebus“, III, 1950/51, s. 13 nn.
' S a x 1, jw.
8 Na temat tego zabytku istniała dotąd jedynie mała
wzmianka w maszynopisie Katalogu Zabytków Sztuki w Pol-
sce, Województwo poznańskie, Miasto Kalisz, s. 6, opr.
Z. Winiarz. Autorka niniejszego artykułu szerzej omawia
ten obraz w pracy: Obraz Droga na Golgotę w kościele św.
Mikołaja w Kaliszu, ,,18 wieków Kalisza", Warszawa 1960,
s. 277.
187
W sprawie pierwszego z tych motywów wypowia-
da się Robert Koch w artykule omawiającym Drogę na
Golgotę Met de Biesa3. Wyprowadza on to przedsta-
wienie z domniemanego obrazu Van Eycka4 uznając,
że temu artyście zawdzięczać należy sprecyzowanie
formy świątyni jako potężnej cylindrycznej budowli
oraz ustalenie jej znaczenia jako symbolu całej Jero-
zolimy.
Przedstawienie pary władców stanowi problem
znacznie szerszy. Szczegółowo rozpatruje go Saxl5, wie-
le uwagi na ten temat podaje również Pigler 6. Saxl wy-
prowadza motyw ten z przedstawienia pary rozma-
wiających żołnierzy na kolumnie Trajana. Motyw ten,
przejęty wg Saxla przez Andrea da Firenze w jego
malowidle z St. Maria Novella, dociera do sztuki
krajów pozaalpejskich za pośrednictwem wspomnia-
nej kompozycji Van Eycka, nawiązującej do koncep-
cji włoskiego malowidła.
Dalszemu rozwojowi podlega to przedstawienie na
północy za przyczyną Marcina Schongauera, który
w miedziorycie Droga na Golgotę nadaje szczególną
rolę tej parze postaci. O ile bowiem w obrazie Van
Eycka postacie symbolizować mają jedynie czynnik
władzy, o tyle w rycinie Schongauera wyraźnie wystę-
puje intencja do nadania im charakteru symbolizują-
cego zło w ogóle (charakterystyka twarzy, gestów, ro-
dzaj atrybutów). To ujęcie motywu rozpowszechniło
się szeroko na północy w XV i XVI w.'. Zreferowana
interpretacja Saxla bardzo jest przydatna w niniej-
szych badaniach. W naszej to przecież rycinie postacie
władców, dla silniejszego podkreślenia ich negatyw-
nej roli, przybrano w stroje wschodnie — stroje nie-
wiernych, a na czapce jednego z dostojników umiesz-
czono symbol pogaństwa — półksiężyc.
Rycina ta nie należy do najbardziej oryginalnych
pomysłów, budzi jednak specjalne zainteresowanie —
w trzech oddalonych znacznie od siebie ośrodkach:
Kaliszu, Bieczu i belgijskim Liege, znalazły się trzy
kompozycje malarskie w bardzo silny sposób nawią-
zujące do tego wzoru. Fakty podobne są oczywiście
rzeczą często spotykaną na przestrzeni dziejów ma-
larstwa. Ciekawa jest jednak w tym wypadku sprawa
rozpowszechniania się tego właśnie średniego pozio-
mem wzoru, różne rodzaje jego recepcji i wreszcie
możliwości datowania trzech nawiązujących do niej,
dotychczas nie datowanych malowideł.
II. 3. Droga na Golgotę. Po r. 1591, Kalisz, kościół
św. Mikołaja. (Fot. J. Langda)
Obraz kaliski zawieszony jest w prawej nawie koś-
cioła św. Mikołaja w Kaliszu. Niegdyś był prawdopo-
dobnie umieszczony w ołtarzu, o czym świadczą jego
wielkość i kształt8 (il. 4).
Wystarczy już pobieżna analiza tego zabytku, aby
uznać jego schemat rysunkowy za wierną kopię omó-
wionej ryciny. Powtarzają się tu prawie wszystkie ele-
menty w swojej ilości, jakości, przestrzennym usytuo-
waniu, a nawet bliższej charakterystyce. Różnice spro-
wadzają się jedynie do drobnych zmian fizjonomiki
(głowa Chrystusa, Szymona i prawego oprawcy), do
3 R.A.K. (R. Koch), A rediscorered painting ,,The Road
to Calnary" by Herri Met de Bies, ,,Record of the Art Mu-
seum", XIV, 1955, s. 31. Za zwrócenie mi uwagi na tę po-
zycję wdzięczna jestem p. J. Białostockiemu.
4 Mowa o przedstawieniu Drogi na Golgotę wykonanym
prawdopodobnie przez Jana Van Eycka, które nie dotrwało
do naszych czasów, a znane jest jedynie z kopii w Muz. Bu-
dapeszteńskim i Metropolitan Museum of Art. W tej sprawie
E. Panofsky, Early Netherlandish Painting, 1953, s. 237,
tamże wcześniejsza literatura.
5 S a x 1, jw., s. 140 nn.
6 A. Pigler, Das Problem der Budapester Kreuztra-
gung, ,,Phoebus“, III, 1950/51, s. 13 nn.
' S a x 1, jw.
8 Na temat tego zabytku istniała dotąd jedynie mała
wzmianka w maszynopisie Katalogu Zabytków Sztuki w Pol-
sce, Województwo poznańskie, Miasto Kalisz, s. 6, opr.
Z. Winiarz. Autorka niniejszego artykułu szerzej omawia
ten obraz w pracy: Obraz Droga na Golgotę w kościele św.
Mikołaja w Kaliszu, ,,18 wieków Kalisza", Warszawa 1960,
s. 277.
187