DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Miscellanea
DOI article:Walicki, Michał: Kaliska Madonna "Ab igne"
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0286
KALISKA MADONNA „AB IGNE
2. Problem datowania. Niezależnie od
przypuszczeń co do samej osoby donatora obrazu nie
sposób jest pominąć milczeniem widniejącej na malo-
widle daty. Można ją odczytywać dwojako: 1424
i 1474. Dotychczas przeważała pierwsza z tych wersji:
za datą późniejszą wypowiedział się, o ile mi wiado-
mo, jedynie ks. Pawelski17 18. Postaram się spojrzeć
na tę interesującą sprawę w świetle niektórych
realiów, a mianowicie formy zbroi naszego Wienia-
wity oraz kształtu herbowej tarczy i klejnotu.
Analizę uzbrojenia utrudnia nieobecność hełmu
i miecza, których formy ewoluują w sposób bardzo
charakterystyczny i dający się łatwo prześledzić w
obrębie XV w.: co więcej, znaczną część zbroi okrywa
haftowana opończa, ozdobiona dość konserwatywnym
motywem palmet w owalnych rozetach1S. Mimo xo
formę i styl zbroi można z całą pewnością określić
na drugą ćwierć XV stulecia. Świadczy o tym jej
porównanie ze zbroją Wierzbięty z Branic z jego
epitafium z 1425 r. (Muz. Narodowe w Krakowie),
Jana z Ujazdu (epitafium z 1450 r. obecnie w Muz.
Wrocławskim). Różni się ona natomiast dość zasad-
niczo od zbroi nieznanego Gryfity namalowanego na
skrzydle ołtarza z Jurkowa (pow. brzeski, ok. 1445),
czy też Jana Kolta z zaginionego jego epitafium
w Toruniu (1454). Zbroję „kaliską” (poza wytworną
opończą rycerską, świadczącą o wysokiej godności
portretowanego) charakteryzuje specjalny typ nało-
kietków i nakolanków o żołędziowym wykroju oraz
stosunkowo wysokie nadwieszenie pasa po wierzch
fartucha kolczugi. Porównanie z materiałem zachod-
nio-europejskim zdaje się potwierdzać datowanie
form zbroi na schyłek pierwszej połowy stulecia:
analogii, i to wcale interesujących, dostarcza zesta-
wienie z zabytkami płatnerstwa tego rodzaju jak
np. zbroja Rogera Elmbrygge (nagrobek) z ok. 1435 r.(
Thomasa Swynborna (f 1412) z nagrobka w Essex,
Dietricha Hofera z nagrobka w Siinching (f 1416),
księcia Ulricha von Teck w Mindelheim (ok. 1432)
czy Johna Peryenta mł. w Digswell (ok. 1445) 19. Tak
więc, zarówno polskie przykłady, jak i materiał
17 Cyt. za S za ch ó wn ą, jw.
18 Podobny motyw znajdujemy na płaszczu św. Woj-
ciecha z obrazu z Dubećka z ok. 1400 r. Repr. A. M a-
tejćek et J. Peśina, La peinture gothique Tchecąue
(1350—1450), Prague 1950, tabl. 139.
19 O. G a m b e r, Harnischstudien. V. Stilgeschiehte des
Plattenharnisches von den Anfdngen bis zum 1440. „Jahr-
buch der Kunsthist. Sammlungen in Wien”, L, 1953.
(N. F. XIV) 77, nr 93; 70 nr 72 i 73; 76 nr 88 (zbroja b. po-
dobna, ponadto okryta płaszczem, jak na naszym obrazie);
81 nr 98.
20 Pouczające jest w tym względzie porównanie zbroi
Wierzbięty z Branic (1425) ze zbroją Urlicha Reicheneckera
na jego epitafium w Grazu z 1410 r. — obie są bardzo
zbliżone; por. G a m b ę r, jw., nr 63, s, 66.
U. 5. Przerys h. Wieniawa. (Fragment obrazu Madonna
„Ab igne”).
zach.-europejski zamykają materiał porównawczy
w granicach drugiej ćwierci stulecia. Skłonny jestem
datować nasz zabytek bliżej końca pierwszej połowy
wieku, biorąc pod uwagę pewnego rodzaju opóźnienia
w docieraniu form uzbrojenia do Polski20.
Do zbliżonych wniosków prowadzi też analiza form
tarczy herbowej oraz klejnotu. Materiał polski wy-
kazuje co prawda poważne luki w tym zakresie: nie
znam żadnego przedstawienia tarczy z klejnotem na
zabytkach malarstwa tablicowego XV w. (przykłady
znane mi z pocz. XVI stulecia); podobnie nie udało
mi się odnaleźć materiału porównawczego w minia-
turach kodeksów iluminowanych tego czasu. Tarcze
herbowe, znane mi z zabytków malarstwa polskiego
XV w. nie posiadają klejnotów,
273
2. Problem datowania. Niezależnie od
przypuszczeń co do samej osoby donatora obrazu nie
sposób jest pominąć milczeniem widniejącej na malo-
widle daty. Można ją odczytywać dwojako: 1424
i 1474. Dotychczas przeważała pierwsza z tych wersji:
za datą późniejszą wypowiedział się, o ile mi wiado-
mo, jedynie ks. Pawelski17 18. Postaram się spojrzeć
na tę interesującą sprawę w świetle niektórych
realiów, a mianowicie formy zbroi naszego Wienia-
wity oraz kształtu herbowej tarczy i klejnotu.
Analizę uzbrojenia utrudnia nieobecność hełmu
i miecza, których formy ewoluują w sposób bardzo
charakterystyczny i dający się łatwo prześledzić w
obrębie XV w.: co więcej, znaczną część zbroi okrywa
haftowana opończa, ozdobiona dość konserwatywnym
motywem palmet w owalnych rozetach1S. Mimo xo
formę i styl zbroi można z całą pewnością określić
na drugą ćwierć XV stulecia. Świadczy o tym jej
porównanie ze zbroją Wierzbięty z Branic z jego
epitafium z 1425 r. (Muz. Narodowe w Krakowie),
Jana z Ujazdu (epitafium z 1450 r. obecnie w Muz.
Wrocławskim). Różni się ona natomiast dość zasad-
niczo od zbroi nieznanego Gryfity namalowanego na
skrzydle ołtarza z Jurkowa (pow. brzeski, ok. 1445),
czy też Jana Kolta z zaginionego jego epitafium
w Toruniu (1454). Zbroję „kaliską” (poza wytworną
opończą rycerską, świadczącą o wysokiej godności
portretowanego) charakteryzuje specjalny typ nało-
kietków i nakolanków o żołędziowym wykroju oraz
stosunkowo wysokie nadwieszenie pasa po wierzch
fartucha kolczugi. Porównanie z materiałem zachod-
nio-europejskim zdaje się potwierdzać datowanie
form zbroi na schyłek pierwszej połowy stulecia:
analogii, i to wcale interesujących, dostarcza zesta-
wienie z zabytkami płatnerstwa tego rodzaju jak
np. zbroja Rogera Elmbrygge (nagrobek) z ok. 1435 r.(
Thomasa Swynborna (f 1412) z nagrobka w Essex,
Dietricha Hofera z nagrobka w Siinching (f 1416),
księcia Ulricha von Teck w Mindelheim (ok. 1432)
czy Johna Peryenta mł. w Digswell (ok. 1445) 19. Tak
więc, zarówno polskie przykłady, jak i materiał
17 Cyt. za S za ch ó wn ą, jw.
18 Podobny motyw znajdujemy na płaszczu św. Woj-
ciecha z obrazu z Dubećka z ok. 1400 r. Repr. A. M a-
tejćek et J. Peśina, La peinture gothique Tchecąue
(1350—1450), Prague 1950, tabl. 139.
19 O. G a m b e r, Harnischstudien. V. Stilgeschiehte des
Plattenharnisches von den Anfdngen bis zum 1440. „Jahr-
buch der Kunsthist. Sammlungen in Wien”, L, 1953.
(N. F. XIV) 77, nr 93; 70 nr 72 i 73; 76 nr 88 (zbroja b. po-
dobna, ponadto okryta płaszczem, jak na naszym obrazie);
81 nr 98.
20 Pouczające jest w tym względzie porównanie zbroi
Wierzbięty z Branic (1425) ze zbroją Urlicha Reicheneckera
na jego epitafium w Grazu z 1410 r. — obie są bardzo
zbliżone; por. G a m b ę r, jw., nr 63, s, 66.
U. 5. Przerys h. Wieniawa. (Fragment obrazu Madonna
„Ab igne”).
zach.-europejski zamykają materiał porównawczy
w granicach drugiej ćwierci stulecia. Skłonny jestem
datować nasz zabytek bliżej końca pierwszej połowy
wieku, biorąc pod uwagę pewnego rodzaju opóźnienia
w docieraniu form uzbrojenia do Polski20.
Do zbliżonych wniosków prowadzi też analiza form
tarczy herbowej oraz klejnotu. Materiał polski wy-
kazuje co prawda poważne luki w tym zakresie: nie
znam żadnego przedstawienia tarczy z klejnotem na
zabytkach malarstwa tablicowego XV w. (przykłady
znane mi z pocz. XVI stulecia); podobnie nie udało
mi się odnaleźć materiału porównawczego w minia-
turach kodeksów iluminowanych tego czasu. Tarcze
herbowe, znane mi z zabytków malarstwa polskiego
XV w. nie posiadają klejnotów,
273