Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (22.1960)

JADWIGA TEODOROWICZ-CZEREPIŃSKA

PONOWNIE O PAŁACU W OPOLU

W pracy „Opole i Nałęczów” — zamieszczonej
w „Biuletynie Hist. Szt.” 1956 nr 2 prof. Tatarkiewicz
zajmuje się przebudową pałacu w Opolu Lubelskim
w latach 1766—71 przez Merliniego i Naxa. Jedno-
cześnie autor przypisuje pierwotną budowę Tylmano-
wi z Gameren ze względu na charakterystyczne
cechy jego budownictwa częściowo zachowane przy
przebudowie, a częściowo ujawnione w inwentarzu
z r. 1750. Należą tu: proporcje, alkierze, oraz wielka
■sala na osi pałacu na I piętrze, będącym piano
nobile, do którego prowadziły monumentalne schody
zewnętrzne. To ostatnie pozwoliło autorowi powiązać
Opole z rysunkiem Tylmanowskim określonym przez
Makowieckiego jako „Pałac z herbem Prawda”.
Z kolei herb ten skierowuje hipotezę ku Łaszczom,
a ponieważ Elżbieta z Modrzewskich Łaszczowa
wyszła w r. 1720 za wojewodę lubelskiego Jana Tarłę
—■ prof. Tatarkiewicz przyjmuje, że wraz z nią dobra
opolskie i rezydencja dostały się Tarłom. Dalsze dzieje
pałacu są już udokumentowane znanymi autorowi
przekazami archiwalnymi.
Przebadanie archiwaliów opolskich z 2 poł. XVII w.
dostarcza jednak danych przeciwko hipotezom prof.
Tatarkiewicza.
Poczynając od sprawy własnościowej: Opole nigdy
nie należało do Łaszczów. Ciąg właścicieli przedsta-
wia się następująco1: od w. XV do połowy w. XVII
i Por. S. Kot, Słupeccy w ruchu reformacyjnym,
„Reformacja w Polsce”, IV, 1926 i ks. L. Zalewski,
Biblioteka seminarium duchownego w Lublinie, Warszawa
1926. Przebadano też Księgi Miejskie Opolskie nr 1 i 2
w Arch. Państw, w Lublinie, B. XXIX; Księgi Przywile-
jów Opolskich (1319—1705), tamże, B XXIX nr 6 k. 61. Dane
uzyskane tą drogą zestawiono z herbarzami Niesieckiego
i Bonieckiego, w których okazała się potrzeba pewnych
skorygowań.

dobra opolskie pozostawały w ręku Słupeckich h. Ra-
wicz, ostatni z nich, podkomorzy lubelski Jerzy Słu-
pecki zmarł w 1664 r. Po nim dziedziczyły córki:
Teodora (za Stanisławem Dunin-Borkowskim) oraz
Barbara (za Markiem Butlerem f 1690 r.). Barbara,
powtórnie zamężna za Janem Żydowskim chorążym
krakowskim, umiera bezdzietnie w r. 1701 (epitafium
w kościele parafialnym w Opolu). Po śmierci ciotki
cały majątek dziedziczy córka Teodory — Teresa
z Dunin-Borkowskich Tarłowa. Mąż jej, Stanisław
Tarło wojewoda lubelski, umiera w 1705 r. Spośród
pięciorga dzieci Teresy Jan Tarło wojewoda lubel-
ski, otrzymawszy Opole, żeni się w 1720 r. z Elżbietą
Łaszczową. Upada więc możliwość fundacji pałacu
przez Łaszczów, a tym samym łączenie go z herbem
Prawda.
Analiza rysunku Tylmanowskiego w zestawieniu
z odnalezionym przez autorkę’ inwentarzem pałacu
z 1688 r„ dostarcza dalszych argumentów prze-
ciwko hipotezie prof. Tatarkiewicza£. Mianowicie
w inwentarzu czytamy, że jest to pałac „z kamieni
białych i cegły, z czterema narożnymi, murowany-
mi, małymi pokoikami” —■ czego nie daje się ziden-
tyfikować z czterokondygnacyjnymi wieżami „pałacu
z herbem Prawda”.
Poza tym monumentalne schody zewnętrzne na ry-
sunku Tylmana są trójbiegowe3, natomiast rysunek
2 Co już uprzednio zostało zakwestionowane ustnie
przez konserwatora lubelskiego inż. H. Gawareckiego
w oparciu o znaną mu część materiałów archiwalnych.
3 Nawet dla Tylmana trójbiegowe schody zewnętrzne
były rozwiązaniem niezwykłym i wyglądają raczej na wy-
rzucenie przed elewację planu wewnętrznej klatki schodo-
wej (uwagę tę zawdzięczam inż. H. Gawareckiemu).

287