Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (22.1960)

RECENZJE

II. 2. Piotr Michałowski, Mohort na koniu, gal. J. Klej-
mana, N. York.


II. 3. Piotr Michałowski. Huzar austriacki na koniu,
wł. Romana Michałowskiego, USA.


specjalny klimat „dziwności” i niesamowitości wy-
wołany zestawieniem pustego, monotonnego widoku
pola i drogi z zarysowanym na horyzoncie konduktem
pogrzebowym i postacią starca o kulach podążającego
za pogrzebem — główną uwagę zwracają jednak
nie akcesoria symboliczne lecz sam pejzaż Zbliżony
do poetyckiej, lirycznej sceny z Młodym Tobiaszem 12
i płaskich, równinnych krajobrazów służących jako
tło wielu portretom. W pomyśle kompozycyjnym
praca Malczewskiego zbliżona jest bardzo do jego
znanego obrazu „św. Agnieszka” 13. „Ostatnia podróż”
posiada to samo rozwiązanie perspektywiczne z dia-
gonalnie biegnącymi liniami drogi i pola; równinną
przestrzeń krajobrazu zapełniają jasne, zwichrzone
trawy, nad którymi unosi się skowronek. Głównym
akcentem lewej partii obrazu jest postać starca
usytuowana podobnie jak postać świętej wypuszcza-
jącej skowronki. „Św. Agnieszka” jest datowana
1920—21; zapewne z tegoż okresu pochodzi również
obraz eksponowany na nowojorskiej wystawię.

Z kolekcji Fundacji Kościuszkowskiej zasługuje też
na uwagę Matejki „Gamrat i Stańczyk” z 1878 r.,
znany dobrze z reprodukcji14. Obraz ten wpłynął do
zbioru Fundacji z daru Josepha F. Lestera. Wg
Gorzkowskiego 15 został nabyty w marcu 1878 r. przez
p. Sławińskiego w Krakowie; po 1882 r. znajdował się
w posiadaniu prywatnym w Warszawie. Tę pogodną,
pełną humoru kompozycję przyćmiła w swoim czasie
całkowicie sława „Grunwaldu” ukończonego w tym
samym roku. „Gamrat i Stańczyk” ma bardzo skrom-
ną literaturę: poświęcono mu zaledwie dwa krótkie
artykuły 15 i kilka wzmianek. Ołówkowy szkic do tego
obrazu znajduje się w Domu Matejki w Krakowie.
W katalogu wystawy nowojorskiej nie reprodukowano
pięciu obrazów wymienionych w spisie. Są to: „Mar-
twa natura” J. Pankiewicza, „Dzieci bawiące się
w ogrodzie Luxemburskim” Wł. Podkowińskiego,
„Kościół św. Krzyża w Nieświeżu” J. Fałata i dwa
krajobrazy wiejskie J. Stanisławskiego (wszystkie
z galerii Klejmana).

12 Por. A. Jakimowicz, Z problemów twórczości
malarskiej J. Malczewskiego, „Sztuka i Krytyka”, 1957,
nr 3—4, s. 153.
13 A. H e y d e 1, Jacek Malczewski, człowiek i artysta,
Kraków 1933, tabl. 48.

14 M. T r e t e r, Matejko..., Lwów 1939, s. 353.
15 M. Gorzkowski, O artystycznych czynnościach
J. Matejki, Kraków 1882, s. 74.
1B „Przegląd Tygodniowy” 1878, nr 47, s. 537; „Tydzień
Literacki” 1878, nr 37, s. 10—11.

317