DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI article:Chojnacka, Halina; Chrzanowska, Paulina: Manufaktura szkła Adama Mikołaja Sieniawskiego pod Lubaczowem (1718 - 1729): rys historyczny
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0343
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
kazują własną pomysłowość, tak w
doborze zróżnicowanej formy cięcia,
jak i oryginalnej kompozycji. Szli-
fowana dekoracja pokrywająca za-
zwyczaj całą powierzchnię czaszy
kielicha, tworzy albo przemyślaną
oprawę skomponowaną wokół gra-
werowanego herbu, zakreślonego
kolistą linią, albo przybiera zwarty
układ ornamentalny ujęty w hory-
zontalne pasy, grający rolę tła w
stosunku do herbu.
wyrobach lubaczowskich jest przy-
puszczalnie prototypem tzw. „kre-
teski”, której swoiste formy roz-
winęły później huty w Urzeczu
i Nalibokach.
Dekoracja grawerowana na
szkłach huty Sieniawskiego budzi
niemałe zainteresowanie z punktu
widzenia jej interpretacji. Stylizacja
znamienna dla epoki i idąca z nią
Dekoracja rżnięta jaką posiadają
szkła manufaktury Sieniawskiego
przedstawia ograniczoną tematy-
kę, w której przeważają herby,
przeważnie czołowych polskich ro-
dów magnackich i szlacheckich.
Herbom, na tle ozdobnie wyciętych
kartuszy, towarzyszy najczęściej
panoplion o typowym, wachlarzo-
wym układzie militarii. Skromnie
przedstawia się zdobnictwo figural-
ne pojawiające się zazwyczaj wraz
z dekoracją heraldyczną oraz w
ornamentalnych zespołach zajmu-
jących całą powierzchnię czaszy
kielicha ..kaligraficznymi” splotami
suchego akantu. Świat roślinny do-
chodzi do głosu nie tylko w tej,
właściwej dla stylu regencji, deko-
racji, która wywodząc się ze wzor-
nika, ma charakter kosmopolitycz-
ny. Występuje również w formie
pojedynczych gałązek liściasto-kwia-
towych zajmujących jednak tylko
miejsce drugorzędne jako dopełnie-
nie zazwyczaj kompozycji heral-
dycznej. Motyw roślinny panuje
niepodzielnie w grawerunku na sto-
pach kielichów lubaczowskich.
Przedstawia on albo skrzyżowane
gałązki lauru i palmy albo orna-
ment złożony z liści wawrzynu o
urozmaiconym rysunku. Wymienio-
nym motywom zdobniczym wyraź-
nie powiązanym z warsztatami sas-
kim i czeskim przeciwstawia się
grawerunek wieńca, który łącząc
w rytmicznym zestawie różnorodne
formy liści swobodnie i nie szablo-
nowo przetransponowanych z na-
tury, jest nowym przykładem samo-
dzielnej pracy polskiego rzemieślni-
ka.
W zdobnictwie przykrawędnym
na czaszach kielichów zasługuje
przede wszystkim na uwagę orna-
ment, o charakterystycznym ele-
mencie nawiązującym do formy
lambrekinu ozdabiającego bębny
bojowe. Ten ornament częsty na
II. 4. Fragment kielicha z rżniętą
dekoracją kwiatową. Muz. Narodowe
w Warszawie, Oddz. w Wilanowie.
(Fot. B. Seredyńska)
w parze schematyzacja występuje
najwyraźniej tam, gdzie rytownika
obowiązywało odtworzenie obcego
wzoru, podczas gdy tendencje rea-
listyczne zyskują pole wówczas,
kiedy rytownik ma możność wyka-
zania swojej inwencji lub kiedy
ma swobodę wyboru motywu.
Przykładem bliskich relacji z
rzeczywistością jest niewątpliwie
szczegółowy pokaz broni> (którą
układa w panoplion w tle herbu)
oraz bezpośrednie w formie bukie-
ciki lub wieńce, bardziej związane
z naturą aniżeli obcy rodzimej
florze akant o skostniałych for-
mach.
Ryt na szkle lubaczowskim po-
siada przeważnie charakter graficz-
ny, ponieważ linia jest w nim czyn-
nikiem dominującym. W ramach
głęboko ciętego konturu posługuje
się rytownik odpowiednim kresko-
waniem albo akcentującym plastykę
motywu, albo rozwiązującym jego
powierzchnię w sposób czysto de-
koracyjny. Popisem ujęcia linear-
nego jest znany już panoplion
z przewagą sztywnych linii drzew-
ców różnej broni, której przeciw-
stawia się panoplion na współ-
czesnych szkłach saskich, malow-
niczo potraktowany, lecz o znacznie
uboższym składzie. Przedstawienia
figuralne, nielicznie reprezentowane
na szkłach lubaczowskich, dają
poznać ryt szerokopłaszczyznowy,
którego zróżnicowana głębokość cię-
cia, dając efekty miękkiego, sub-
telnego światłocienia, wywołuje
wrażenie plastyki. Ta „rzeźbiarska”
forma grawerunku wymagająca du-
żej wprawy warsztatowej ustępuje
poziomem wykonania rytowi linear-
nemu.
Technika grawerunku i szlifu
wykazuje poziom dobry, choć nie-
wyrównany. Tłumaczy się to nie-
wątpliwie tym, że zgrupowane wo-
kół pucharu dedykacyjnego szkła
lubaczowskie są związane z wczes-
nvm okresem działalności manu-
faktury, kiedy znaczny wpływ na
produkcję mieli czynni w niej fa-
chowcy obcy, przy czym różny też
musiał być wynik pracy rzemieślni-
ków miejscowych, których dzielił
już to stopień uzdolnienia już to
większe lub mniejsze zaawansowa-
nie w praktyce zawodowej.
Przedstawiona -wyżej analiza pro-
dukcji manufaktury M. Sieniaw-
skiego, mimo że przeprowadzona
na podstawie ograniczonego zbioru
zachowanych szkieł, pozwala w peł-
ni ocenić jej wybitną wartość arty-
styczną i jej oryginalność w sto-
sunku do wyrobów obcych. Bez-
sprzecznie znaczną rolę huty luba-
czowskiej w rozwoju szklarskiego
rzemiosła polskiego wyjaśnią jeszcze
niewątpliwie dalsze badania.
Paulina Chrzanowska
330
kazują własną pomysłowość, tak w
doborze zróżnicowanej formy cięcia,
jak i oryginalnej kompozycji. Szli-
fowana dekoracja pokrywająca za-
zwyczaj całą powierzchnię czaszy
kielicha, tworzy albo przemyślaną
oprawę skomponowaną wokół gra-
werowanego herbu, zakreślonego
kolistą linią, albo przybiera zwarty
układ ornamentalny ujęty w hory-
zontalne pasy, grający rolę tła w
stosunku do herbu.
wyrobach lubaczowskich jest przy-
puszczalnie prototypem tzw. „kre-
teski”, której swoiste formy roz-
winęły później huty w Urzeczu
i Nalibokach.
Dekoracja grawerowana na
szkłach huty Sieniawskiego budzi
niemałe zainteresowanie z punktu
widzenia jej interpretacji. Stylizacja
znamienna dla epoki i idąca z nią
Dekoracja rżnięta jaką posiadają
szkła manufaktury Sieniawskiego
przedstawia ograniczoną tematy-
kę, w której przeważają herby,
przeważnie czołowych polskich ro-
dów magnackich i szlacheckich.
Herbom, na tle ozdobnie wyciętych
kartuszy, towarzyszy najczęściej
panoplion o typowym, wachlarzo-
wym układzie militarii. Skromnie
przedstawia się zdobnictwo figural-
ne pojawiające się zazwyczaj wraz
z dekoracją heraldyczną oraz w
ornamentalnych zespołach zajmu-
jących całą powierzchnię czaszy
kielicha ..kaligraficznymi” splotami
suchego akantu. Świat roślinny do-
chodzi do głosu nie tylko w tej,
właściwej dla stylu regencji, deko-
racji, która wywodząc się ze wzor-
nika, ma charakter kosmopolitycz-
ny. Występuje również w formie
pojedynczych gałązek liściasto-kwia-
towych zajmujących jednak tylko
miejsce drugorzędne jako dopełnie-
nie zazwyczaj kompozycji heral-
dycznej. Motyw roślinny panuje
niepodzielnie w grawerunku na sto-
pach kielichów lubaczowskich.
Przedstawia on albo skrzyżowane
gałązki lauru i palmy albo orna-
ment złożony z liści wawrzynu o
urozmaiconym rysunku. Wymienio-
nym motywom zdobniczym wyraź-
nie powiązanym z warsztatami sas-
kim i czeskim przeciwstawia się
grawerunek wieńca, który łącząc
w rytmicznym zestawie różnorodne
formy liści swobodnie i nie szablo-
nowo przetransponowanych z na-
tury, jest nowym przykładem samo-
dzielnej pracy polskiego rzemieślni-
ka.
W zdobnictwie przykrawędnym
na czaszach kielichów zasługuje
przede wszystkim na uwagę orna-
ment, o charakterystycznym ele-
mencie nawiązującym do formy
lambrekinu ozdabiającego bębny
bojowe. Ten ornament częsty na
II. 4. Fragment kielicha z rżniętą
dekoracją kwiatową. Muz. Narodowe
w Warszawie, Oddz. w Wilanowie.
(Fot. B. Seredyńska)
w parze schematyzacja występuje
najwyraźniej tam, gdzie rytownika
obowiązywało odtworzenie obcego
wzoru, podczas gdy tendencje rea-
listyczne zyskują pole wówczas,
kiedy rytownik ma możność wyka-
zania swojej inwencji lub kiedy
ma swobodę wyboru motywu.
Przykładem bliskich relacji z
rzeczywistością jest niewątpliwie
szczegółowy pokaz broni> (którą
układa w panoplion w tle herbu)
oraz bezpośrednie w formie bukie-
ciki lub wieńce, bardziej związane
z naturą aniżeli obcy rodzimej
florze akant o skostniałych for-
mach.
Ryt na szkle lubaczowskim po-
siada przeważnie charakter graficz-
ny, ponieważ linia jest w nim czyn-
nikiem dominującym. W ramach
głęboko ciętego konturu posługuje
się rytownik odpowiednim kresko-
waniem albo akcentującym plastykę
motywu, albo rozwiązującym jego
powierzchnię w sposób czysto de-
koracyjny. Popisem ujęcia linear-
nego jest znany już panoplion
z przewagą sztywnych linii drzew-
ców różnej broni, której przeciw-
stawia się panoplion na współ-
czesnych szkłach saskich, malow-
niczo potraktowany, lecz o znacznie
uboższym składzie. Przedstawienia
figuralne, nielicznie reprezentowane
na szkłach lubaczowskich, dają
poznać ryt szerokopłaszczyznowy,
którego zróżnicowana głębokość cię-
cia, dając efekty miękkiego, sub-
telnego światłocienia, wywołuje
wrażenie plastyki. Ta „rzeźbiarska”
forma grawerunku wymagająca du-
żej wprawy warsztatowej ustępuje
poziomem wykonania rytowi linear-
nemu.
Technika grawerunku i szlifu
wykazuje poziom dobry, choć nie-
wyrównany. Tłumaczy się to nie-
wątpliwie tym, że zgrupowane wo-
kół pucharu dedykacyjnego szkła
lubaczowskie są związane z wczes-
nvm okresem działalności manu-
faktury, kiedy znaczny wpływ na
produkcję mieli czynni w niej fa-
chowcy obcy, przy czym różny też
musiał być wynik pracy rzemieślni-
ków miejscowych, których dzielił
już to stopień uzdolnienia już to
większe lub mniejsze zaawansowa-
nie w praktyce zawodowej.
Przedstawiona -wyżej analiza pro-
dukcji manufaktury M. Sieniaw-
skiego, mimo że przeprowadzona
na podstawie ograniczonego zbioru
zachowanych szkieł, pozwala w peł-
ni ocenić jej wybitną wartość arty-
styczną i jej oryginalność w sto-
sunku do wyrobów obcych. Bez-
sprzecznie znaczną rolę huty luba-
czowskiej w rozwoju szklarskiego
rzemiosła polskiego wyjaśnią jeszcze
niewątpliwie dalsze badania.
Paulina Chrzanowska
330