Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (22.1960)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

telności — w środkowej i górnej
części pieca, dolną zaś budowano
z kafli o motywach „obojętnych”,
ornamentalnych.
4. Podkreślanie akcentów kon-
strukcyjnych i dekoracyjnych (kre-
nelaż, fryz wieńczący, gzymsy, ścię-
te narożniki) emblematami heral-
dycznymi, związanymi z osobą fun-
datora lub właściciela.
Powyższe cechy posłużyły jako
podstawa prac rekonstrukcyjnych.
Zrekonstruowany piec ma w widoku
frontalnym kształt budowli dwu-
kondygnacjowej o masywnej pod-
budowie i silnie zaakcentowanej
części szczytowej. Z boku przypo-
mina literę L: na skutek wydłuże-
nia ścian części ogniowej oraz prze-
sunięcia nadstawy stworzono cha-
rakterystyczny „przypiecek”. Część
ogniowa oddzielona od cokołu pro-
filowaną bazą i • nakryta gzymsem
jest zbudowana z kwadratowych
kafli o dekoracji roślinnej, na ścię-
tych narożnikach tkwią plastyczne
popiersia tarczowników. Profilowa-

ny fryz tworzy przejście do nadsta-
wy zbudowanej z kafli o dekoracji
figuralnej. Ponieważ brak nam do-
kładniejszych przesłanek, które
umożliwiłyby jednoznaczne określe-
nie zestawu kafli górnej skrzyni
pieca, zaproponowano cztery różne
wersje: I — jeden typ króla, II —
król stary i młody, III — obie
postaci królów i fryz z pustych
nisz, wersja IV — obie postacie
królów, halabardnik i fryz z pu-
stych nisz. Ta ostatnia wersja daje
w warunkach znalezionych kafli
maksymalne zróżnicowanie kompo-
zycji nadstawy i wydaje się naj-
bardziej prawdopodobna. Elementa-
mi niezmiennymi, wspólnymi dla
wszystkich wersji są trzy pasy fry-
zów roślinnych u dołu, w poło-
wie i u góry nadstawy oraz rząd
kafli heraldycznych pod górnym
fryzem.
Wymiary pieca starano się do-
stosować do wymiarów sal II p.
zachodniego skrzydła zamku. Tam,
według zachowanej wzmianki archi-
walnej, stały bowiem w początkach

w. XVI złocone piece, których po-
zostałością są najprawdopodobniej
omawiane kafle. Pierwotną wyso-
kość sal, dochodzącą do 6 metrów,
wyznaczają poziomy dawnych po-
sadzek i stropów odsłonięte obec-
nie w związku z odnawianiem za-
chodniego skrzydła. Zakładając, że
— podobnie jak w pozostałych
skrzydłach — pod stropem biegły
szerokie malowane fryzy i że piece
sięgały nieco poniżej nich, przyjęto
dla pieców wysokość ok. 4 m.
Zrekonstruowany w tych wymia-
rach piec posiada kształt i pro-
porcje zgodne z innymi ówczesnymi
piecami, co potwierdza słuszność
naszych założeń.
Zrekonstruowane kafle należą do
nielicznych ocalałych elementów
wyposażenia wnętrz zamku, które
mogą dziś dać pojęcie o jego dawnej
wspaniałości; stąd też możliwość
odtworzenia pierwotnego wyglądu
pieców wawelskich ma dla dalszej
odbudowy zamku istotne znaczenie.
Maria Piątkiewicz-Dereniowa

PÓŹNORENESANSOWY OŁTARZ Z OK. R. 1600 W KAPLICY ŚW. ANDRZEJA
PRZY KOŚCIELE ŚW. KRZYŻA W KRAKOWIE


II. 1. Skrzydła ołtarza z kaplicy św.
Andrzeja przy kościele św. Krzyża
w Krakowie — rewersy. (Fot. T.
Chrzanowski)

Krakowskie stolarstwo i sny-
cerstwa wieku XVII, mimo licznie
zachowanych zabytków, jest dotąd
stosunkowo słabo opracowane. Więk-
szość z tych obiektów nie została
dotychczas objęta badaniami; doty-
czy to przede wszystkim zabytków
znajdujących się w klasztorach
i trudniej dostępnych kaplicach.
Tym także tłumaczyć należy nie-
zwrócenie uwagi na późnorenesan-
sowy ołtarz w kaplicy św. Andrzeja
przy kościele św. Krzyża w Kra-
kowie, tym bardziej, że zachował
się on tylko we fragmentach. Na
miejscu, na mensie ołtarzowej, do-
trwała jedynie predella, opatrzona
trójkątnymi naddatkami oraz część
środkowa ołtarza. Predella mieści
malowany na desce obraz Ostatniej
Wieczerzy, w części środkowej, flan-
kowanej wysmukłymi kolumnami,
dźwigającymi przełamujące się bel-
kowanie znajduje się XIX-wieczny
obraz ze sceną Męczeństwa św.
Andrzeja.
W wyniku przeprowadzonych w
kościele i na plebanii poszukiwań
udało się odnaleźć usunięte części
ołtarza, obrazy i rzeźby, a dalej
ustalić jego konstrukcję i program
ikonograficzny.
Do retabulum należało przede
wszystkim znajdujące się w kaplicy
dwustronnie malowane skrzydło,


II. 2. Rekonstrukcja ołtarza z ka-
plicy św. Andrzeja przy kościele
św. Krzyża w Krakowie — przy
skrzydłach zamkniętych (Rys. A.
Rejduch)

332