DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Świechowski, Zygmunt: Zagadnienie odrodzenia romanizmu w Polsce
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0358
ODRODZENIE ROMANIZMU W POLSCE
o bardzo wielu budowlach renesansowych ogranicza-
jąc się do rozpatrywania wyłącznie ich planu. Znowu
mamy tu do czynienia z podobieństwem zbliżonych
tendencji dwu epok i z podświadomą sugestią rotundy
gnieźnieńskiej, nie istniejącej od XI w., a fascynującej
badaczy XX w. Tak więc i ten zabytek należało by
wyeliminować. Wydawało by się zatem, że powyższe
negatywne stwierdzenia dowodzą braku bezspornych
powiązań pomiędzy polską sztuką romańską a rene-
sansową. Jeżeli takim wnioskiem nie zakończymy na-
szych rozważań —■ to wypływa to z faktu istnienia
jeszcze innych zabytków nieuwzględnionych dotych-
czas, które zdają się reprezentować nieco inny aspekt
zagadnienia.
Znacznie bliżej aniżeli wszystkie z wymienionych
przykładów łączą się z okresem wczesnośredniowiecz-
nym inicjały iluminowane rękopisów z księgozbioru
dominikańskiego w Krakowie17. Naśladowanie orna-
mentacji plecionkowej jest tu poza wszelką wątpli-
wością. Cała trudność polega na tym, że podobne
zjawisko występuje także w rękopisach ąuattrocen-
ta 18. Nie jesteśmy więc w stanie stwierdzić czy ini-
cjały z rękopisów krakowskich opierają się o lokalną
tradycję czy też są powtórzone za włoskimi huma-
nistycznymi rękopisami, których autorzy i ilumina-
torzy przejmowali w dobrej wierze jako antyczne,
karoliński krój liter i wczesnośredniowieczne inicjały
plecionkowe. Skłaniałbym się raczej za tą alterna-
tywą.
Na szczególną uwagę zasługują również biforia
w szesnasto wiecznym skrzydle klasztoru sulejowskie-
go rekonstruowane po ostatniej wojnie zgodnie z od-
nalezionymi śladami. W obrębie zespołu, do którego
należy skrzydło wzniesione ok. r. 1530 19 dominują
jak wiadomo późnoromańskie budowle kościoła
i skrzydła wschodniego. Dwudzielne ozdobne przeźro-
cza znajdującej się tam w tak ważnej dla organizmu
klasztornego sali kapitularza zapłodniły wedle wszel-
kiego prawdopodobieństwa wyobraźnię budowniczego,
który za rządów opata Salomona wzniósł południowy
ciąg pomieszczeń klasztornych z refektarzem wypo-
sażonym w renesansową kamieniarkę. Efekt biegną-
cych górą biforiów do złudzenia przypomina ścianę
romańskiego palatium.
II. 6. Inicjał z Legendarium ze St.
Martial w Limoges, lat. 5301, fol. 216.
17 Missale i antyfonarz Błażeja Dereya wykonane w po-
czątku XVII w. Antyfonarz nosi datę 1624, tom Missale,
z którego pochodzi reprodukowany przykład, z 1630 r. Na
iluminacje te zwróciła mi uwagę p. Zofia Rozanow.
1» O. PScht, Die Anfange der humantstlschen Buch-
dekoration, „Kunstchnonik”, 1954, s. 147.
19 Por. Z. Swiechowski, Opactwo cysterskie
w Sulejowie, Poznań 1954, s. 43.
Przykładu niewątpliwego oparcia się o wzór z ro-
mańskiej epoki, istniejący zresztą szczęśliwym zbie-
giem okoliczności, dostarcza snycerka renesansowego
wyposażenia zakrystii kościoła klasztornego w Wą-
chocku. Na dekoracyjnej listwie jednej z szaf widzimy
bardzo dokładnie powtórzony charakterystyczny orna-
ment plecionkowy z ósemkowymi ogniwami sprzę-
gającymi koliste elementy, w które wpisane są zamk-
345
o bardzo wielu budowlach renesansowych ogranicza-
jąc się do rozpatrywania wyłącznie ich planu. Znowu
mamy tu do czynienia z podobieństwem zbliżonych
tendencji dwu epok i z podświadomą sugestią rotundy
gnieźnieńskiej, nie istniejącej od XI w., a fascynującej
badaczy XX w. Tak więc i ten zabytek należało by
wyeliminować. Wydawało by się zatem, że powyższe
negatywne stwierdzenia dowodzą braku bezspornych
powiązań pomiędzy polską sztuką romańską a rene-
sansową. Jeżeli takim wnioskiem nie zakończymy na-
szych rozważań —■ to wypływa to z faktu istnienia
jeszcze innych zabytków nieuwzględnionych dotych-
czas, które zdają się reprezentować nieco inny aspekt
zagadnienia.
Znacznie bliżej aniżeli wszystkie z wymienionych
przykładów łączą się z okresem wczesnośredniowiecz-
nym inicjały iluminowane rękopisów z księgozbioru
dominikańskiego w Krakowie17. Naśladowanie orna-
mentacji plecionkowej jest tu poza wszelką wątpli-
wością. Cała trudność polega na tym, że podobne
zjawisko występuje także w rękopisach ąuattrocen-
ta 18. Nie jesteśmy więc w stanie stwierdzić czy ini-
cjały z rękopisów krakowskich opierają się o lokalną
tradycję czy też są powtórzone za włoskimi huma-
nistycznymi rękopisami, których autorzy i ilumina-
torzy przejmowali w dobrej wierze jako antyczne,
karoliński krój liter i wczesnośredniowieczne inicjały
plecionkowe. Skłaniałbym się raczej za tą alterna-
tywą.
Na szczególną uwagę zasługują również biforia
w szesnasto wiecznym skrzydle klasztoru sulejowskie-
go rekonstruowane po ostatniej wojnie zgodnie z od-
nalezionymi śladami. W obrębie zespołu, do którego
należy skrzydło wzniesione ok. r. 1530 19 dominują
jak wiadomo późnoromańskie budowle kościoła
i skrzydła wschodniego. Dwudzielne ozdobne przeźro-
cza znajdującej się tam w tak ważnej dla organizmu
klasztornego sali kapitularza zapłodniły wedle wszel-
kiego prawdopodobieństwa wyobraźnię budowniczego,
który za rządów opata Salomona wzniósł południowy
ciąg pomieszczeń klasztornych z refektarzem wypo-
sażonym w renesansową kamieniarkę. Efekt biegną-
cych górą biforiów do złudzenia przypomina ścianę
romańskiego palatium.
II. 6. Inicjał z Legendarium ze St.
Martial w Limoges, lat. 5301, fol. 216.
17 Missale i antyfonarz Błażeja Dereya wykonane w po-
czątku XVII w. Antyfonarz nosi datę 1624, tom Missale,
z którego pochodzi reprodukowany przykład, z 1630 r. Na
iluminacje te zwróciła mi uwagę p. Zofia Rozanow.
1» O. PScht, Die Anfange der humantstlschen Buch-
dekoration, „Kunstchnonik”, 1954, s. 147.
19 Por. Z. Swiechowski, Opactwo cysterskie
w Sulejowie, Poznań 1954, s. 43.
Przykładu niewątpliwego oparcia się o wzór z ro-
mańskiej epoki, istniejący zresztą szczęśliwym zbie-
giem okoliczności, dostarcza snycerka renesansowego
wyposażenia zakrystii kościoła klasztornego w Wą-
chocku. Na dekoracyjnej listwie jednej z szaf widzimy
bardzo dokładnie powtórzony charakterystyczny orna-
ment plecionkowy z ósemkowymi ogniwami sprzę-
gającymi koliste elementy, w które wpisane są zamk-
345