DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Miscellanea
DOI article:Michałowski, Janusz Maciej: Nieznane rysunki A. Orłowskiego w zbiorach leningradzkich i problemy z nimi związane
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0401
JANUSZ M. MICHAŁOWSKI
i Autoportretem w ubiorze Czerkiesa z datą 1831 (857.
il. 9). Wizerunek z Galerii Sewastopolskiej powstał po
r. 1825, przedstawia bowiem, jak się zdaje, mężczyznę
starszego, niż na rysunkach z tego roku, natomiast
przed r. 1830 (nie ma tak zmienionych rysów i wy-
razu psychicznego, jak autoportret dedykowany To-
miłowowi i w stroju Czerkiesa). Na zasadzie tych
samych porównań należałoby, moim zdaniem, prze-
sunąć datę autoportretu z Galerii Tretiakowskiej
(862, il. 8) na okres ostatnich 2—3 lat życia Orłow-
skiego.
I wreszcie rysunek z albumu w „Domu Puszki-
nowskim”. Czy jest autoportretem, jak suponuje
E. N. Acarkina? Przemawia za tym zestawienie z pro-
filowymi autoportretami, dedykowanym Tomiłowowi
(ok. 1830) i z Sewastopola (1825—30) oraz autoportre-
tem z Galerii Tretiakowskiej (862), który datuję na
lata 1829—32. Wprawdzie w tym niewielkim (8X6 cm)
szkicu spotykamy pewne rysy niezgodne z naszym
wyobrażeniem artysty, przede wszystkim kształt nosa,
ale przypomnieć wypadnie świadectwo przyjaciela
artysty, lekarza Stanisława Morawskiego: „Dziwna
rzecz, że po trzyletniej blisko chorobie w więcej już
niż dojrzałym człowieku, nos, który dawniej u niego
dosyć był ostry, stępiał przed śmiercią zupełnie. I to
własnemi uważałem oczyma”8. Tę samą cechę do-
strzeżemy i w rysunku Ksawerego Kaniewskiego
(M. Wallis, il. 26), zresztą o tyle niezbyt miarodaj-
nym, że powstał rok po śmierci Orłowskiego. Rysunek
ze zbiorów leningradzkich jest więc późnym (1829—
1832) autoportretem, przedstawiającym Orłowskiego
o twarzy zniekształconej już chorobą.
Na k. 4 albumu Łonginowa znajduje się ołów-
kowy rysunek orła (il. 11) siedzącego na klindze mie-
cza z rozpostartymi skrzydłami, wyciągniętą szyją
i rozwartym dziobem. Z karty papieru, na której
był narysowany, rysunek został wycięty i ukośnie
naklejony na kartę albumu, pod rysunkiem wpisano
atramentem „Orlofsky”. Motyw orła pojawia się
w twórczości Orłowskiego nader często. Przybiera
on przy tym wielokrotnie symboliczne znaczenie —
odnosząc się zarówno do nazwiska i herbu (Orla)
8 st. Morawski, w Peterburku 1827—1838, wyd.
A. Czartkowski H. Mościcki, Poznań (1927), s. 53/4.
8 Typem twarzy i postaci odbiega znacznie od pozo-
stałych portretów własnych, łącznie z przedstawiającymi
malarza w stroju czerkieskim: 1) autoportretem olejnym
w Muzeum Rosyjskim w Leningradzie (Ol, 17); 2) wym.
w tekście rys. z 1831 (857); 3) autoportretami litografowany-
mi, repr. przy cyt. pracy M. Wallis a (il. 11 i 12). Nato-
miast ta sama osoba, co w rzekomym autoportrecie (769),
występuje: 1) w akwaforcie Griffonage (Gr. 6) — środkowa
głowa w górnym rzędzie — wg Rowińskiego — Autopor-
tret, Wiereszczagin (repr. s. 5) — ,.autoportret (?)”,
2) w Portrecie górala (577), sygn. i dat.: ,,1817” (Ermitaż).
II. 4. Autoportret (1829—1832) Muzeum
Inst. Lit. Rosyjskiej AN ZSRR w Le-
ningradzie.
artysty, jak i godła Polski; czasem obok niego poja-
wia się i niedźwiedź, mający oznaczać Litwę. Wzbo-
gacają ten materiał relacje pamiętnikarskie, np. Mi-
kołaja Malinowskiego i A. E. Odyńca. Orzeł pojawia
się też na drugim planie portretu mężczyzny w czer-
kieskim beszmecie (il. 10), określonym w katalogu
wystawy niesłusznie jako autoportret8. W świetle
materiału jakim obecnie dysponujemy — możemy
stwierdzić szczególne zainteresowanie tym motywem
w latach 1818 i 1827/8. Najbliższym rysunkowi oma-
wianemu jest bez wątpienia orzeł z projektu fronti-
spisu niewydanego cyklu grafik z r. 1818 (Wieresz-
czagin, il. po s. 64). Zbyt często jednak Orłowski wra-
cał do tych samych układów kompozycyjnych, aby
ta zbieżność mogła określać datę rysunku, a podobny
układ orła narzucała w obu wypadkach obronna czy
zaczepna postawa. Opieranie się zaś na przesłankach
formalnych może być w przypadku Orłowskiego za-
wodne. Tego rodzaju swobodny szeroki rysunek wy-
stępuje w twórczości malarza już w okresie warszaw-
skim i trwa w niej aż do końca, równolegle zaś wy-
stępują prace dużo słabsze, których autentyczności
nie ma podstaw kwestionować.
Dalej, w tym samym albumie na k. 27, znajduje
się szkic marynarza (il. 12), mężczyzny o bardzo cha-
rakterystycznej twarzy, której rysy określone są syn-
388
i Autoportretem w ubiorze Czerkiesa z datą 1831 (857.
il. 9). Wizerunek z Galerii Sewastopolskiej powstał po
r. 1825, przedstawia bowiem, jak się zdaje, mężczyznę
starszego, niż na rysunkach z tego roku, natomiast
przed r. 1830 (nie ma tak zmienionych rysów i wy-
razu psychicznego, jak autoportret dedykowany To-
miłowowi i w stroju Czerkiesa). Na zasadzie tych
samych porównań należałoby, moim zdaniem, prze-
sunąć datę autoportretu z Galerii Tretiakowskiej
(862, il. 8) na okres ostatnich 2—3 lat życia Orłow-
skiego.
I wreszcie rysunek z albumu w „Domu Puszki-
nowskim”. Czy jest autoportretem, jak suponuje
E. N. Acarkina? Przemawia za tym zestawienie z pro-
filowymi autoportretami, dedykowanym Tomiłowowi
(ok. 1830) i z Sewastopola (1825—30) oraz autoportre-
tem z Galerii Tretiakowskiej (862), który datuję na
lata 1829—32. Wprawdzie w tym niewielkim (8X6 cm)
szkicu spotykamy pewne rysy niezgodne z naszym
wyobrażeniem artysty, przede wszystkim kształt nosa,
ale przypomnieć wypadnie świadectwo przyjaciela
artysty, lekarza Stanisława Morawskiego: „Dziwna
rzecz, że po trzyletniej blisko chorobie w więcej już
niż dojrzałym człowieku, nos, który dawniej u niego
dosyć był ostry, stępiał przed śmiercią zupełnie. I to
własnemi uważałem oczyma”8. Tę samą cechę do-
strzeżemy i w rysunku Ksawerego Kaniewskiego
(M. Wallis, il. 26), zresztą o tyle niezbyt miarodaj-
nym, że powstał rok po śmierci Orłowskiego. Rysunek
ze zbiorów leningradzkich jest więc późnym (1829—
1832) autoportretem, przedstawiającym Orłowskiego
o twarzy zniekształconej już chorobą.
Na k. 4 albumu Łonginowa znajduje się ołów-
kowy rysunek orła (il. 11) siedzącego na klindze mie-
cza z rozpostartymi skrzydłami, wyciągniętą szyją
i rozwartym dziobem. Z karty papieru, na której
był narysowany, rysunek został wycięty i ukośnie
naklejony na kartę albumu, pod rysunkiem wpisano
atramentem „Orlofsky”. Motyw orła pojawia się
w twórczości Orłowskiego nader często. Przybiera
on przy tym wielokrotnie symboliczne znaczenie —
odnosząc się zarówno do nazwiska i herbu (Orla)
8 st. Morawski, w Peterburku 1827—1838, wyd.
A. Czartkowski H. Mościcki, Poznań (1927), s. 53/4.
8 Typem twarzy i postaci odbiega znacznie od pozo-
stałych portretów własnych, łącznie z przedstawiającymi
malarza w stroju czerkieskim: 1) autoportretem olejnym
w Muzeum Rosyjskim w Leningradzie (Ol, 17); 2) wym.
w tekście rys. z 1831 (857); 3) autoportretami litografowany-
mi, repr. przy cyt. pracy M. Wallis a (il. 11 i 12). Nato-
miast ta sama osoba, co w rzekomym autoportrecie (769),
występuje: 1) w akwaforcie Griffonage (Gr. 6) — środkowa
głowa w górnym rzędzie — wg Rowińskiego — Autopor-
tret, Wiereszczagin (repr. s. 5) — ,.autoportret (?)”,
2) w Portrecie górala (577), sygn. i dat.: ,,1817” (Ermitaż).
II. 4. Autoportret (1829—1832) Muzeum
Inst. Lit. Rosyjskiej AN ZSRR w Le-
ningradzie.
artysty, jak i godła Polski; czasem obok niego poja-
wia się i niedźwiedź, mający oznaczać Litwę. Wzbo-
gacają ten materiał relacje pamiętnikarskie, np. Mi-
kołaja Malinowskiego i A. E. Odyńca. Orzeł pojawia
się też na drugim planie portretu mężczyzny w czer-
kieskim beszmecie (il. 10), określonym w katalogu
wystawy niesłusznie jako autoportret8. W świetle
materiału jakim obecnie dysponujemy — możemy
stwierdzić szczególne zainteresowanie tym motywem
w latach 1818 i 1827/8. Najbliższym rysunkowi oma-
wianemu jest bez wątpienia orzeł z projektu fronti-
spisu niewydanego cyklu grafik z r. 1818 (Wieresz-
czagin, il. po s. 64). Zbyt często jednak Orłowski wra-
cał do tych samych układów kompozycyjnych, aby
ta zbieżność mogła określać datę rysunku, a podobny
układ orła narzucała w obu wypadkach obronna czy
zaczepna postawa. Opieranie się zaś na przesłankach
formalnych może być w przypadku Orłowskiego za-
wodne. Tego rodzaju swobodny szeroki rysunek wy-
stępuje w twórczości malarza już w okresie warszaw-
skim i trwa w niej aż do końca, równolegle zaś wy-
stępują prace dużo słabsze, których autentyczności
nie ma podstaw kwestionować.
Dalej, w tym samym albumie na k. 27, znajduje
się szkic marynarza (il. 12), mężczyzny o bardzo cha-
rakterystycznej twarzy, której rysy określone są syn-
388