Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (22.1960)

NIEZNANE RYSUNKI A. ORŁOWSKIEGO

(etycznymi pociągnięciami miękkiego ołówka. Mary-
narz w zawadiacko wsadzonym kapeluszu stoi na
szeroko rozstawionych nogach, ubrany w szerokie
spodnie, kurtkę i kamizelkę. Rysunek sygnowany
charakterystycznym monogramem wiązanym i opa-
trzony datą 1828, jest przykładem studium pozba-
wionego cech akademizmu i ujmującego typy postaci
z codziennego życia, a w poszukiwaniu wyrazu, czy
charakteru nie cofającego się przed pokazaniem
i podkreśleniem brzydoty. Przy tym jednak rysunek
ma rażące błędy w niefortunnym ujęciu irąk (zwłasz-
cza dłoni) i nóg, których budowa jest zagubiona przy-
padkowymi pociągnięciami ołówka10. Morawski przy-
tacza pogląd współczesnych, że malarz zawdzięczał
„wszystko talentowi danemu z natury”, nie popartemu
pracą. Pogląd ten mogła wywołać osławiona łatwość
rysunku, a popierał go nierówny poziom prac, zwłasz-
cza rysunkowych. Sam Orłowski musiał się potrosze
do tego poczuwać, bo na kilka dni przed śmiercią
ofiarował Morawskiemu szkicownik ze studiami, aby
obdarowany „kiedyś ziomkom powiedział, że Orłow-
ski nie był próżniakiem i że się uczył sam żmudną
i nudną pracą oddawać z łatwością te rzeczy, które
potem jakby od niechcenia wychodziły spod jego
ręki” u. Pewne analogie asymetrycznej twarzy mary-
narza odnajdziemy w rysunku o charakterze już zde-
cydowanie karykaturalnym — „Żarłoku” (877, wg ka-
talogu: 1820—32), podpisanym przez artystę: „Mr...”
(dalszy ciąg napisu, niewątpliwie nazwisko jakiegoś
Anglika, nie daje się odczytać). Twarz jednak uległa
tak daleko posuniętej deformacji, że nie można
stwierdzić z pełną odpowiedzialnością, czy rysunek
istotnie przedstawia tę samą osobę, co było by pod-
stawą do datowania „Żarłoka”.
Na k. 33 albumu znajduje się rysowane z zacię-
ciem etnografa ołówkowe studium stojącej postaci
określonej, jako Kirgiz (il. 14). Tym samym charakte-
rem pisma, co oznaczenie autorstwa pod rysunkiem
orła, wpisano atramentem w prawym dolnym rogu:
„Orlofsky 1828”. O ile przypisywanie rysunku Orłow-

io Por.: Wł. Tatarkiewicz, Aleksander Orłowski,
Warszawa (1926), Monografie artystyczne (pod redakcją
M. Tretera) T. VII, s. 17/18, przypisy: 19 i 20.
u Morawski, s. 68.

12 E. N. A car kina, Orłowski w Rosji, w cyt. w przy-
pisie 3 katalogu, s. 30/31.

II. 5. Autoportret (kat. 824, 1825) Państw. Turkmeńskie
Muzeum Szt. Piast, w Aszchabadzie. (Fot. H. Roma-
nowski)
II. 6. Autoportret (kat. 823, 1825) Państw. Muzeum
Rosyjskie w Leningradzie. (Fot, H. Romanowski)



389