Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (22.1960)

JANUSZ M. MICHAŁOWSKI


II. 11. Orzeł (1818?) Muzeum Inst. Lit.

Rosyjskiej AN ZSRR w Leningradzie.

przedstawiających Mandżurów (?). Rysunek z „Domu
Puszkinowskiego” można by datować na ok. 1807—8 r.
Relacje pamiętnikarzy wspominają jednak, że Orłow-
ski zbierał wschodnie ubiory, sam się w nie przebierał
i stroił w nie swoje dzieci. Wiereszczagin dorzuca, że
malarz miał służącego-Kałmuka, „o żółtej twarzy i wą-
skich oczach” ubierającego się w swój strój rodzimy 17,
i on mógł być czasem modelem artysty, a wobec tego
ograniczenie daty powstania rysunku do lat 1807—8 nie
byłoby słuszne. Zachodzi pewne podobieństwo między
Kirgizem (757) z rysunku datowanego 1821, a po-
stacią przedstawioną na omawianym rysunku. Może
to jednak wynikać z bardzo ogólnikowego potrakto-
wania głowy, nie pozwalającego na identyfikowanie
modela jako wspólnego dla obu rysunków. Trudno
też w sposób całkowicie udokumentowany odrzucić
datę 1828, jaką podpisano pod rysunkiem, może suge-
rując się podobieństwem techniki z datowanym na
ten rok Marynarzem.
3. Album ze zb. A. F. Oniegina. Swego
rodzaju rewelacją wystawy 1957/8 r. był zespół scen
znad morskiego wybrzeża, pejzaży i zaprzęgów, nie
mających analogii w pracach Orłowskiego ze zbiorów
polskich, a zaskakujących umiejętnością syntezy, bra-
kiem maniery oraz dużymi walorami malarskimi. Nie

wydaje mi się przesadą stwierdzenie, że rysunki te
swą formą bardzo korzystnie wyróżniają się na tle
ówczesnej sztuki polskiej i rosyjskiej a nawet i na
ogólnym tle europejskim. Ocena tych rysunków przez
samego artystę i znawców jemu współczesnych za-
warta jest już w samym fakcie należenia do zbiorów
tej klasy, co A. R. Tomiłowa i M. K. Teniszewy. Oma-
wiany zbiór leningradzki dorzuca jeszcze jeden ry-
sunek — Tabor (il. 15), na tle nizinnego krajobrazu
kolumnę ładownych wozów z towarzyszącymi im
chłopami. Rysowany niewątpliwie z natury, zdumie-
wa lapidarnym określeniem szeroko traktowanych
form. Orłowski nie obrysowuje tu konturów, jakby
sugeruje kształty i chwyta ruch, uzyskując wrażenie
przestrzenności. Wyczuwa się wprost obecność po-
wietrza w pejzażu. Charakterem rysunku i przedsta-
wionej sceny Tabor łączy się ze szkicami zaprzęgów

17 Wiereszczagin, s. 19. Portret Katmuka — słu-
żącego Orłowskiego dat. ,,1823” znajduje się w zbiorach
Państw. Muzeum Rosyjskiego w Leningradzie (nr inw.
391), był wystawiony w 1938 r. (T. A. Djadkowskaja, K. E.
Kostienko, A. Orłowskij, Katalog wystawki, Leningrad
1938, nr kat, 216, repr. tabl. XX).

392