DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Miscellanea
DOI article:Michałowski, Janusz Maciej: Nieznane rysunki A. Orłowskiego w zbiorach leningradzkich i problemy z nimi związane
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41527#0407
JANUSZ M. MICHAŁOWSKI
II. 13. Kirgiz (kat. 757, 1821) Państw. Muzeum Rosyj-
skie w Leningradzie. (Fot. H. Romanowski)
zestawiając je z wizerunkami, w których artysta sam
określił rok wykonania. Datowanie dziesiątkami lat
wyklucza omyłki, ale nie rozszerza znajomości dorob-
ku Orłowskiego, podczas gdy hipotetyczne nawet
wysunięcie bardziej konkretnej daty zmusza do za-
jęcia stanowiska. W cytowanym przykładzie datowa-
nia ramowego „1821—1832” rok wyjściowy nie jest
żadnym przełomowym punktem dla rozwoju arty-
stycznego malarza, ani od strony treściowej, ani for-
malnej. Wyznaczenie takich podziałów w twórczości
artysty jest po wystawie zbierającej olbrzymi ze-
spół jego prac sprawą pierwszorzędnej wagi. Póki
tego nie dokonano w wielu wypadkach przedwczesne
wydaje się precyzowanie dat nawet z dokładnością
do lat 10 i należałoby dążyć do ustalenia na podsta-
wie realnych przesłanek, terminów, po których, czy
przed którymi mogła dana praca powstać, a gdy
i tego systemu zastosować się nie da, lepiej pozostać
przy ogólnikowym związaniu dzieła z polskim, czy
rosyjskim okresem twórczości lub określeniu pracy
jako „późnej” lub „wczesnej”. W żadnym wypadku
nie powinno się jednak wtłaczać żywej twórczości
artysty w schemat niedostatecznie uzasadnionych po-
działów 10-letnich.
W wypadku wymienionej grupy rysunków ze zbio-
rów Tomiłowa -i Teniszewy, którym to zespołem mu-
simy zająć się ze względu na określenie -czasu powsta-
nia Taboru z „Domu Puszkinowskiego”, katalog posu-
wa się dość daleko w uściślaniu dat, jednak jak się
postaram wykazać, w sposób nieumotywowany. Np.
Brzeg morski (362, datowany na r. 1809, il. 16), wiąże
się ściśle ze Sceną przed chatą na brzegu morza
(480, dat. na 1810—12), oba zaś robią wrażenie póź-
niejszych, niż rysunek Na krańcach Petersburga
(470) z napisanym przez artystę przy sygnaturze ro-
kiem „1812” (kreska dość jeszcze sucha i kaligraficz-
na). Ze Sceną przed chatą wiąże się ściśle rysunek
przedstawiający dwóch jeźdźców (739, dat. 1811—20),
który jest bliską repliką szkicu na odwrocie Sceny
i jest tak zbieżny z nią w charakterze rysunku, że nie
ma powodu umieszczać dwóch wariantów tej samej
kompozycji w różnych okresach twórczości. Z dwoma
ostatnimi rysunkami połączyć należałoby też szkic
Warta na zamku (404, określony 1802—10). Nieco
inny typ rysunku, operującego raczej linią niż pla-
mą, reprezentuje Tabor wjeżdżający do wsi (664,
il. 17) i Kareta zaprzężona w czwórkę koni wjeżdża-
jącą do wsi (666) —- oba z ók. 1820 r. Różnice te wy-
nikają jednak z odmiennej techniki (tam kredka ■—
tu ołówek), a przeważają cechy wspólne (celowo po-
mijam rys. 665 — jego odmienna technika utrudnia
porównanie). Że nie należy absolutyzować formal-
nych cech wywodzących się z techniki rysunku, wy-
ciągając z nich wnioski do datowania, świadczy ry-
sunek z Domu Puszkinowskiego, pokrewny w rów-
nym stopniu scenom nadmorskim, jak i taborom, gdyż
łączy w sobie operowanie szeroką plamą z elementa-
mi linearyzmu.
Wydaje się więc, że wymienione rysunki (ze
względu na charakter artykułu mogłem zająć się tu
tylko kilkoma z większego zespołu) należy omawiać
i datować łącznie, rozproszenie ich w katalogu i okre-
ślenie czasu powstania na przestrzeni lat 20 zaciera
ten związek — oczywisty w świetle analizy formal-
nej i poparty pochodzeniem z tych samych kolekcji,
co może wskazywać na ich pierwotny związek (np.
należenie do jednego szkicownika?). Jedyną w pełni
przekonywującą przesłanką do datowania jest po-
wstanie rysunku nr 666 na odwrocie okładki z albu-
mu litografii Orłowskiego z r. 1819. Określenie więc
394
II. 13. Kirgiz (kat. 757, 1821) Państw. Muzeum Rosyj-
skie w Leningradzie. (Fot. H. Romanowski)
zestawiając je z wizerunkami, w których artysta sam
określił rok wykonania. Datowanie dziesiątkami lat
wyklucza omyłki, ale nie rozszerza znajomości dorob-
ku Orłowskiego, podczas gdy hipotetyczne nawet
wysunięcie bardziej konkretnej daty zmusza do za-
jęcia stanowiska. W cytowanym przykładzie datowa-
nia ramowego „1821—1832” rok wyjściowy nie jest
żadnym przełomowym punktem dla rozwoju arty-
stycznego malarza, ani od strony treściowej, ani for-
malnej. Wyznaczenie takich podziałów w twórczości
artysty jest po wystawie zbierającej olbrzymi ze-
spół jego prac sprawą pierwszorzędnej wagi. Póki
tego nie dokonano w wielu wypadkach przedwczesne
wydaje się precyzowanie dat nawet z dokładnością
do lat 10 i należałoby dążyć do ustalenia na podsta-
wie realnych przesłanek, terminów, po których, czy
przed którymi mogła dana praca powstać, a gdy
i tego systemu zastosować się nie da, lepiej pozostać
przy ogólnikowym związaniu dzieła z polskim, czy
rosyjskim okresem twórczości lub określeniu pracy
jako „późnej” lub „wczesnej”. W żadnym wypadku
nie powinno się jednak wtłaczać żywej twórczości
artysty w schemat niedostatecznie uzasadnionych po-
działów 10-letnich.
W wypadku wymienionej grupy rysunków ze zbio-
rów Tomiłowa -i Teniszewy, którym to zespołem mu-
simy zająć się ze względu na określenie -czasu powsta-
nia Taboru z „Domu Puszkinowskiego”, katalog posu-
wa się dość daleko w uściślaniu dat, jednak jak się
postaram wykazać, w sposób nieumotywowany. Np.
Brzeg morski (362, datowany na r. 1809, il. 16), wiąże
się ściśle ze Sceną przed chatą na brzegu morza
(480, dat. na 1810—12), oba zaś robią wrażenie póź-
niejszych, niż rysunek Na krańcach Petersburga
(470) z napisanym przez artystę przy sygnaturze ro-
kiem „1812” (kreska dość jeszcze sucha i kaligraficz-
na). Ze Sceną przed chatą wiąże się ściśle rysunek
przedstawiający dwóch jeźdźców (739, dat. 1811—20),
który jest bliską repliką szkicu na odwrocie Sceny
i jest tak zbieżny z nią w charakterze rysunku, że nie
ma powodu umieszczać dwóch wariantów tej samej
kompozycji w różnych okresach twórczości. Z dwoma
ostatnimi rysunkami połączyć należałoby też szkic
Warta na zamku (404, określony 1802—10). Nieco
inny typ rysunku, operującego raczej linią niż pla-
mą, reprezentuje Tabor wjeżdżający do wsi (664,
il. 17) i Kareta zaprzężona w czwórkę koni wjeżdża-
jącą do wsi (666) —- oba z ók. 1820 r. Różnice te wy-
nikają jednak z odmiennej techniki (tam kredka ■—
tu ołówek), a przeważają cechy wspólne (celowo po-
mijam rys. 665 — jego odmienna technika utrudnia
porównanie). Że nie należy absolutyzować formal-
nych cech wywodzących się z techniki rysunku, wy-
ciągając z nich wnioski do datowania, świadczy ry-
sunek z Domu Puszkinowskiego, pokrewny w rów-
nym stopniu scenom nadmorskim, jak i taborom, gdyż
łączy w sobie operowanie szeroką plamą z elementa-
mi linearyzmu.
Wydaje się więc, że wymienione rysunki (ze
względu na charakter artykułu mogłem zająć się tu
tylko kilkoma z większego zespołu) należy omawiać
i datować łącznie, rozproszenie ich w katalogu i okre-
ślenie czasu powstania na przestrzeni lat 20 zaciera
ten związek — oczywisty w świetle analizy formal-
nej i poparty pochodzeniem z tych samych kolekcji,
co może wskazywać na ich pierwotny związek (np.
należenie do jednego szkicownika?). Jedyną w pełni
przekonywującą przesłanką do datowania jest po-
wstanie rysunku nr 666 na odwrocie okładki z albu-
mu litografii Orłowskiego z r. 1819. Określenie więc
394