Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (22.1960)

WŁADYSŁAWA JAWORSKA


II. 1. Tadeusz Makowski. Pejzaż z żaglówką, ok. 1911,
Warszawa, Muz. Nar. (Fot. E. Kozlowska-Tomczyk).

i wspólnie pracować w letniskowym domu w Creteil
koło Paryża. Do falansteru należeli: Rene Arcos.
Charles Vildrac, Georges Duhamel, Henri Martin.
Jules Romain. Mieli oni własną drukarnię, w której
wydawali książki pod firmą „Abbaye” (m. in. La
uie unanime Jules Romain’a od którego to utworu
wziął nazwę kierunek „unanimizm”). Zrzeszenie
przestało istnieć po 14 miesiącach z powodu trud-
ności finansowych, niemniej jego członkowie czuli
się i później związani wspólnymi ideami. Grupa re-
prezentowała odwrót zarówno od naturalizmu jak
i symbolizmu w poezji6. Do ,,1’Abbaye” należał też
malarz, Albert Gleizes, który był łącznikiem między
środowiskiem poetów „unanimistów” a grupą plasty-
ków gromadzących się na rue Visconti u Le Faucon-
niera.
Makowski, który zawsze żywo interesował się
poezją (sam zresztą pisywał wiersze), dość blisko
8 Por. Ch. Sendchal, W Abbaye de Crćteil, Paris
1930.

zżył się z niektórymi spośród poetów. Bywał u R.
Arcos’a, P. Castiaux i Ch. Vildraka, a żona tego ostat-
niego, właścicielka galerii, wystawiała i sprzedawała
Makowskiemu obrazy.
Malarze spotykani co sobotę u Le Fauconniera
tworzyli grupę, która obok Braque’a i Picassa nale-
żała do prekursorów i twórców kubizmu, która też
stanowić miała trzon słynnej manifestacji tego kie-
runku w sali 41 Salonu Niezależnych 1911 r. Gleizes
i Metzinger byli pierwszymi teoretykami kubizmu
oraz autorami książki Du cubisme (1912); Apollinaire,
wielki apologeta i inspirator nowego kierunku —
był autorem książki Les peintres cubistes (1913).
Sam Le Fauconnier należał do pionierów malarstwa
kubistycznego i choć nigdy nie przyłączył się do
„lewicy” kubizmu, odegrał niepoślednią rolę w jego
kształtowaniu. Gdy do tego dodamy, że ani Picasso
ani Braque nigdy nie wypowiadali się na tematy
estetyczne, zobaczymy, że cała teoretyczna podbudo-
wa kubizmu koncentrowała się w tym właśnie śro-
dowisku. Stykając się w tym gronie z awangardą
artystyczną, przysłuchując się i biorąc udział w dy-
skusjach. w których powstawały nowe idee i opinie —
Makowski był niejako świadkiem narodzin kubizmu,
narodzin nowej estetyki, zmieniającej do gruntu sto-
sunek artystów do dzieła sztuki.
Tak m. in. pisze on o „sobotach” na rue Visconti:
„Dla Le Fauconniera ma [Kickert] wiele przyjaźni jak
ja. Lubimy jego sztukę i cenimy człowieka o wiel-
kim charakterze. Znajomość moja z Le Fauconnierem
trwa już cztery lata [...] Sam Le Fauconnier zrobił
na mnie wrażenie dziwnie ujmujące. Wyróżniał się
między innymi inteligencją i talentem. Malował
wtedy swą l’Abondance, którą tak lubię. Przychodzi-
łem często, lubiłem dyskusje o malarstwie, które roz-
budzały moją wyobraźnię w kierunku bardziej real-
nym. Poza tym miałem dla tych malarzy sympatię,
ponieważ ich wszędzie wyśmiewano. Le Fauconnier
był wtedy w biedzie. Dziś wspominam te chwile
z czułością”.7
Wspólne zebrania malarzy i poetów u Le Fau-
conniera mają swe pełne wytłumaczenie. W pierw-
szych dziesiątkach XX w. poeci biorą czynny udział
w formowaniu się nowej szkoły malarstwa, żeby tylko
wymienić Maxa Jacoba, Apollinaire’a, Andre Salmo-
na, Blaise Cendrarsa. Kubiści ze swej strony zawsze
mieli ambicje wiązania swej sztuki z poezją. Jacques
Villon mówił np.: „Jeżeli należy rozłożyć przedmioty,
aby im dać więcej liryzmu, jest rzeczą nieodzowną
złożyć je potem w nowym kształcie, a więc dziwnym,
a więc poetyckim”.8

7 T. Makowski, Pamiętnik (w druku). W dalszym
ciągu cyt.: Pamiętnik.
3 F. F o s c a, Bilan du Cubisme, Parts L956. s. 61.

400