Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (22.1960)

LEKCJA KUBIZMU TADEUSZA MAKOWSKIEGO

To łączenie kubizmu z poezją fascynowało nie-
zawodnie Makowskiego. Jakież wrażenie na młodym,
wrażliwym malarzu musiały robić tego rodzaju
opinie, że malarstwo kubistyczne „żywi się poezją”,
że widz powinien oglądać dzieło kubistyczne nie tylko
„oczami ciała”, które potrafią biernie przyjmować
doznania innego człowieka, ale swoimi „oczami du-
szy”, o których mówił Pascal.9
Poetyckość w sztuce rozumieli kubiści jako oder-
wanie się od naśladowania rzeczywistości, jako wizję
malarstwa „czystego”. Apollinaire uważał, że tym co
różni kubizm od dawnego malarstwa jest fakt, że nie
jest op sztuką naśladowniczą, lecz sztuką koncepcji
„dążącą do wzniesienia się aż do poziomu kreacji”. 10
Ażeby jaśniej zdać sobie sprawę jakie prądy istnia-
ły w łonie samego kubizmu i za jakim jego odłamem
opowie się Makowski przystępując do swych pierw-
szych eksperymentów kubistycznych — raz jeszcze
sięgniemy do Apollinaire’a, przyjmując jego podział
i nomenklaturę.
Apollinaire wyróżnia 4 nurty w kubiźmie, w tym
dwa tzw. czyste. Jeden z nich to kubizm nauko-
wy — polegający na malowaniu nowych zespołów
złożonych z elementów wziętych nie z rzeczywistości
widzianej, lecz z rzeczywistości koncepcyjnej. Zalicza
tu przede wszystkim Picassa, następnie Braque’a,
Metzingera, Gleizes’a, Marie Laurencin i Juana Gris.
Drugi, „czysty” nurt kubizmu, to o r f i z m, po-
legający na tworzeniu przez artystę nowej potężnej
rzeczywistości w uchwytnej dla zmysłów konstrukcji
formy, nie mającej jednak nic wspólnego z rzeczy-
wistością zwykłą, widzialną. Częściowo do tego kie-
runku należy Picasso, ale przede wszystkim Robert
Delaunay — a Leger, Picabia i Marcel Duchamp
„podążają w tym kierunku”.
Ku orfizmowi ciąży kubizm instynktowny —
sztuka malowania nowych zespołów elementów po-
chodzących nie z rzeczywistości wizualnej, lecz wy-
snutej przez artystę z podszeptów instynktu, intuicji.
Kierunek ten obejmuje już prawie wszystkie kraje
Europy, a wywodzi się od impresjonizmu francuskiego.
Czwarta wreszcie odmiana, to kubizm f i z y c z-
n y, związany ze światem widzialnym. Zalicza się
on do kubizmu dzięki swej konstruktywistycznej
dyscyplinie. Nie jest to jednak — zdaniem Apolli-
naire’a — sztuka czysta, miesza bowiem przedmiot
z wyobrażeniem. Malarzem, który stworzył ten kie-
runek, jest Le Fauconnier.
Przyjmując powyższy podział jako umowny
(z licznymi zastrzeżeniami, jako że nie uwzględnia
on odmian pośrednich jak i przechodzenia tego sa-
mego twórcy przez różne stadia ewolucyjne z jed-
nego nurtu kubizmu w inny) — zaliczyć wypadnie
większość kubistycznych obrazów Makowskiego do

odmiany czwartej, tzn. do kubizmu fizycznego, re-
prezentowanego przez Le Fauconniera.
Pierwsze próby upraszczania formy w kierunku
jej geometryzacji podjął nasz artysta już w 1911 r.
w małych olejnych szkicach zbliżonych nieco do
pejzaży Picabii. Należy tu: Pejzaż skalisty z wodą,
Domek z czerwonym dachem oraz Pejzaż z żaglówką

II. 2. Francis Picabia. Port w Neapolu, ok. 1910
(wg Gleizes, Metzinger Du cubisme, 1913)


(il. 1 i 2). Zaznaczyć przy tym jednak należy, że
w tym „prekubistycznym” okresie artysta nie rezyg-
nuje jeszcze ze swojej dotychczasowej metody ma-

9 jw„ S. 118.
10 G. Apollinaire, Kubiści, Kraków 1959, s. 31.

Por. również A.
S o f f i c i, Cubismo e oltre, Firenze 1913
oraz D. H.
Munich 1920.
K a
hnweiler, Der
Weg zum Kubismus,
n Kat. I,
nr
43—45.

401