Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (22.1960)

WŁADYSŁAWA JAWORSKA


IZ. 3. Tadeusz Makowski. Kobieta z dzieckiem, ok.
1908 — 1909, rys. ot., Warszawa, Muz. Nar. (Fot.
St. Sobkowicz).

lowania, w szczególności z impresyjnego studium
natury. Właściwy natomiast okres kubistyczny Ma-
kowskiego zamyka się w latach 1912—1913, a jego
pokłosie wyraża się w 19 olejnych obrazach, nie licząc
zespołu szkiców rysunkowych. Wszystkie te obrazy
(z wyjątkiem jednego pejzażu, który stanowi własność
Muz. Miejskiego w Hadze12) znaleziono zwinięte
w pracowni artysty w Paryżu po jego śmierci i wraz
z całą spuścizną przewieziono do Polski. Zakupione
zostały przez Muz. Narodowe w Warszawie. Są to:
Głowa (studium kubistyczne), Półakt kobiecy, Macie-
rzyństwo, Biegnąca, Pejzaż z trzema postaciami, Od-
poczynek, W winiarni, Dziewczyna, Kobieta z wiadra-
mi, Portret mężczyzny w białym kapeluszu, Most na
Sekwanie, Pejzaż zielony, Studium pejzażowe, Por-
tret Zygmunta L. Zaleskiego, Pejzaż z domami,
Martwa natura z melonem i nożem. Pejzaż bretoński
ze studnią. Ulica. 13

W zespole tym wyróżnić można 3 grupy, które
układają się w sposób naturalny nie tyle wedle
dat — (zaledwie 3 obrazy są datowane) — co według
konstrukcji, techniki i kolorytu. Pierwsza grupa to
3 pejzaże i martwa natura, odznaczające się ciem-
nym kolorytem w tonacji szarobrązowej. Kubizowa-
nie polega na silnie uproszczonym traktowaniu przed-
miotów, geometryzacji brył i pewnym spłyceniu
perspektywy, robiącym wrażenie dwuwymiarowości.
Prawa perspektywy klasycznej, choć w sposób wi-
doczny naruszone, nie zostały jednak zupełnie wy-
eliminowane. Kompozycje te oparte są na mocnej,
zdyscyplinowanej konstrukcji, ich materia jest gęsta,
ciemna, jaśniejsze płaszczyzny wydobyte światło-
cieniem.
Obrazy te, z których jeden nosi datę 1912, drugi
1913, nie nastręczają trudności chronologizacji pozo-
stałych dwóch płócien. Należą tu Pejzaż z okolic
Kijowa z 1912 r. (z Muzeum w Hadze), Pejzaż bretoń-
ski (il. 8), Pejzaż z domami (il. 6) oraz Martwa na-
tura z melonem i nożem (il. 7). Płótna te pochodzą
z okresu największego zbliżenia Makowskiego z Le
Fauconnierem, niemniej jednak tylko jeden z nich,
najwcześniejszy, Pejzaż z okolic Kijowa, wykazuje
ślady wpływu tego malarza. 14
Druga grupa — to kompozycje figuralne, studia
portretowe oraz pejzaże — wszystkie utrzymane
w kolorycie znacznie jaśniejszym, szarozielonym,
z wyeliminowaniem brązów. Można by tu zaliczyć
następujące obrazy: Macierzyństwo, W winiarni,
Pejzaż z trzema postaciami, Biegnąca, Odpoczynek,
Półakt kobiecy, Głowa, Pejzaż zielony (il. 14) i Stu-
dium pejzażowe (il. 13) będące szkicem do Pejzażu
zielonego. Geometryzacja kształtu posunięta jest
znacznie dalej i choć utrzymana jest jeszcze linia
falista, widać wysiłek w kierunku wpisania przed-
miotów w figury rombu, trójkąta, trapezu. Jako do-
datkowy element kubizujący wprowadzona została
czarna kreska układana jakby w nieregularną i nie-
symetryczną kratę (szczególnie w Odpoczynku
i Biegnącej) tworząc ostro łamiący się kontur.
O ile pierwszy zespół odznacza się przemyślaną
koncepcją obrazu oraz niepospolitymi wartościami
plastycznymi, o tyle w drugim obserwujemy pewną
nieporadność formy, brak decyzji jeśli chodzi o roz-
13 Malowany na wakacjach 1912 r. w Worcelu, majątku
pp. Popławskich na Ukrainie, zakupiony został przez Con-
rada Kickerta i wraz z całą kolekcją ofiarowany przezeń
Muz. Miejskiemu w Hadze. Por. Catalogus van de Schil-
deruen, Aąuarellen en Teekeningen, Gemeentemuseum’s-
Gravenhage 1935, nr 92—34.
13 Kat. I, nr 49—66.
14 Por. Le Fauconniera pejzaż z Ploumanach pt. La
route des douaniers z 1907 r., Catalogus Le Fauconnier,
Stedelijk Museum Amsterdam 1959, nr 1, il. 4.

402