Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (22.1960)

WŁADYSŁAWA JAWORSKA


II. 9. Albert Gleizes. Portret Jacąues Nayrala, 1911
(wg Gleizes, Metzinger Du cubisme, Paris, 1913)

„W kubizmie są wartości, do których każdy malarz
czujący formę dojść musi. W każdym poszukiwaniu
są fazy niedokształconych wyników [...] Nie przera-
żajcie się 'analizy form, której co do barw niepotrzeb-
nie w impresjoniźmie obawiali się wszyscy jego nie-
przyjaciele. Teorie dziwaczne przeważnie kubistom
narzucają mali krytycy literaccy i sama publiczność.
Więcej jest tam potrzeby odruchowej, którą stwarza
życie mocniejsze od wszystkiego. Ci, którzy walczą
z kubizmem, co mu przeciwstawiają?” 21
Punktem zwrotnym w kubistycznej fazie twórczości
Makowskiego był Salon Niezależnych 1913 r. Wystawił
wówczas 2 kubistyczne płótna — Kobietę z wiadrami
i Pejzaż. Dnia 21.5.1913 r. przywiózł z Salonu obrazy

do domu. W pracowni obejrzał je dokładnie raz jesz-
cze i doszedł do wniosku, że chcąc być w zgodzie
z własnym przekonaniem dalej tak malować nie
może. W jakże skromnych słowach sformułował swą
nieomal heroiczną decyzję skazania się na własne, sa-
motne poszukiwania i odsunięcie się od kubizmu właś-
nie w szczytowym momencie jego rozwoju: „Wczoraj
przywiozłem obrazy moje od Niezależnych, obejrza-
łem je jeszcze raz w atelier. Czuję, że następne nie
będą im podobne. Widzę w sobie ciągłą potrzebę
zmiany. Nie pytajcie mnie, dlaczego tak a nie inaczej
maluję. Być w zgodzie z przekonaniem wewnętrznym
i odpowiednio zgodnym przejawianiem swego uczucia
i smaku jest potrzebą życia każdego prawdziwego
artysty”.22

Dlaczego Makowski tak wcześnie rozstał się z ku-
bizmem i na czym polegał jego krytyczny stosunek


21 jw., 21.5.1913,
22 jw.

II. 10. Tadeusz Makowski. Portret mężczyzny w bia-
łym kapeluszu, ok. 1913, Warszawa, Muz. Nar. (Fot.
E. Kozlowska-Tomczyk)

408