Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (41.1979)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

radzkiego (por. publikacje J. Ka-
raibskiej, L. Kajzera, M. Zającz-
kowskiego).
Natomiast stan materiałów do-
stępnych obecnie dla historyka
sztuki oraz założenie, że mają one
służyć opracowaniu z dziedziny hi-
storii architektury .(a nie osadni-
ctwa) stworzyły konieczność selek-
cji wśród olbrzymiej ilości wzmia-
nek archiwalnych o istnieniu „do-
mów pańskich” i wśród archeolo-
gicznych śladów po budowlach mu-
rowanych w obrębie zespołów
dworskich. Wyboru dokonano na
zasadzie metody reprezentacji, przy
czym wyboru losowego dokonał
czas (przetrwanie obiektu, istnienie
źródła pisanego), a o wyborze ce-
lowym decydowała możliwość uzys-
kania odpowiedzi na trzy podsta-
wowe pytania: o funkcję, bryłę i
czas fundacji wspomnianych w ak-
tach lub szczątkowo tylko zacho-
wanych obiektów. Uzyskany tą
drogą materiał pozwolił stworzyć




swego rodzaju siatkę pomiarową i
wyznaczyć na niej „punkty trian-
gulacyjne” dla dalszych badań.
II. Według kryteriów układu
funkcjonalnego i organizacji bryły
wyodrębniają się trzy odmiany
wieżowego domu pańskiego, złączo-
ne wspólnym pniem genetycznym.
Funkcjonują one w tym samym
czasie i trudno dopatrywać się w

U. 2. Piotrków, Pałac Zygmunta I, rzut poziomy piwnic, miesz-
kalnego parteru i piętra I oraz reprezentacyjnego piętra II. (Wg
T. Jakimowicz, „Turris Pyothrkouiensis” — pałac króla Zygmun-

ta I, „Kwartalnik Architektury
Wszystkie analizowane tu bu-
dowle należą do tych trzech grup.
Wszystkie wzniesione są na niemal
identycznym rzucie poziomym. Jest
to archaiczny, uniwersalnie funk-

i Urbanistyki” XVIII, 1972, nr 1)
ka schodowa należy do rzadkości
(Piotrków, Łopatki). Wyjątkowo też
znane są pierwotne zwieńczenia.
Wydaje się, że większość naszych
budowli krył dach czterospadowy;

nich „faz rozwoju”. Dlatego też cjonujący rzut prostokąta (lub zbli- liczba dachów szczytowych (Poddę-

słuszne wydało się traktowanie te-
go materiału w kategoriach mo-
delu.
1. Wieża — co najmniej cztero-
kondygnacjowa, o gospodarczo-
-składowych piwnicach i przyzie-

żony do kwadratu) o podziale wnę-
trza jedną bądź dwiema ścianami
na dwa, trzy lub cztery pomiesz-
czenia. Dla układów bardziej roz-
winiętych (stale w ramach schema-
tu) charakterystyczny jest rzut

bice) nie jest dokładnie znana; po-
dobnie nieznana jest liczba attyk
— zachowały się, jak wiadomo, at-
tyiki na kasztelach w Szymbarku
i Pabianicach, na „lamusie” w Bra-
nicach; znana jest z ikonografii at-

miu, mieszkalnym piętrze (lub pię-
trach), reprezentacyjnej kondygna-
cji najwyższej i często także —
obronnym poddaszu.
2. Kamienica — trzykondygna-

zwany chyba niezbyt słusznie pół-
toratraktowym — z dużą sienią lub
salą i dwiema mniejszymi izbami
na jej boku. Występował on za-
równo w budowlach murowanych

tyka „wieży” w Bronowicach.
Wartość artystyczna analizowa-
nych obiektów jest bardzo nierów-
na. Obok dzieł wysokiej klasy —
jak np. Piotrków (1512—1519, mistrz

cjowa; kondygnacja najwyższa łą-
czy tu cele mieszkania i reprezen-
tacji.
3. Kasztel — trzykondygnacjo-
wy, o narożnych prostokątnych al-
kierzach, na które w kondygnacji
piętra przeniesiono całkowicie lub
częściowo funkcje mieszkalne.

jak drewnianych, dla których częst-
szy jednak był układ wnętrz z sie-
nią pośrodku rzutu (co wszakże nie
miało nic wspólnego z kompozycją
osiową). Kondygnacje łączyły scho-
dy drewniane, bądź murowane w
sieni, niekiedy zaś zewnętrzne. Ar-
chitektonicznie zorganizowana klat-

Benedykt), a chyba także i Gołu-
chów (ok. 1560) — są tak proste,
jak m.in. „kamienica” w Siemko-
wicach. Większość z nich należy
łączyć z lokalnymi, anonimowymi
warsztatami. Jedynie kamienicę w
Łopatkach można hipotetycznie
przypisać warsztatowi mistrza Be-

121