DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Galicka, Izabella; Sygietyńska, Hanna [Mitarb.]: El Greca "góra synaj" - wspomnieniem meteory
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48234#0189
IZABELLA GALICKA, HANNA SYGIETYŃSKA
EL GRECA „GÓRA SYNAJ” — WSPOMNIENIEM METEORY?*
Wśród loteazów iwiąizanych z twórczością El Greca
szczególną pozycję zajmują dwa przedstawienia wy-
obrażające górę Synaj. Góra ta namalowana na od-
wrociu centralnej części poliptyku z Modeny1 oraz
Widok Góry Synaj z dawnej węgierskiej kolekcji ba-
rona Hatvainy2 inltlrygują i fascynują od pół wieku
badaczy twórczości El Greca.
Pierwsze z omawianych dzieł odkryte zostało w r.
1937 przez Rudolfa Pallucchiniego w zapomnianej
szafie w Galerii Estense w Modenie. Drugie uznano
za identyczne z obrazkiem wzmiankowanym w <r. 1600
w rzymskiej klołeikcjli Eulvia Onsini, figurujące w jej
inwentarzu jako rama orzechowa z pejzażem góry
Synaj wykonanym ręką Greka ucznia Tycjana3.
Wzajemne podobieństwa obu przedstawień, a także
* Niniejszy artykuł przedstawiony został w naszym imie-
niu na posiedzeniu w Istituto Veneto di Scienze, Lettere
ed Arti w dn. 18 marca 1978 r. przez Prof. Rudolfa Palluc-
chiniego, któremu pragniemy złożyć na tym miejscu naj-
serdeczniejsze podziękowania. Druk. I. GALICKA, H. SY-
GIETYNSKA, U ,,Monte Sinai” del Greco: un’ evocazione
delle Meteore?, Atti dell’ Istituto Veneto di Scienze, Let-
tere ed Arti, CXXXVI, 1977—78, s. 337—344.
1 Tempera na desce. Wymiary: 37X23 cm. Pierwotnie w
kolekcji Tommaso Obizzi del Catajo w zamku Catajo (Pad-
wa); od 1805 w posiadaniu księcia Ercole III d’Este; na-
stępnie w Wiedniu; 1822 przechodzi do Galerii Estense w
Modenie. Odnaleziony przez Rudolfa Pallucchiniego w r.
1937, w tymże roku opublikowany (R. PALLUCCHINI, II
polittico del Greco delta R. Galleria Estense e la forma-
zionę dell’artista, Roma 1937) i eksponowany w Paryżu na
Wystawie zorganizowanej przez „Gazette des Beaux-Arts”,
gdzie wzbudził ogromne zainteresowanie. Uważany za mło-
dzieńcze dzieło El Greca i datowany na lata 1567—68 (PAL-
LUCCHINI, o.c.,; — A. L. MAYER, Notes on the early El
Greco, „The Burlington Magazine” LXXIV, 1939, s. 28—33).
Do tego poglądu przychylają się niemal wszyscy uczeni.
Reprezentuje typ niewielkiego, przenośnego ołtarzyka skrzy-
dłowego, rozpowszechnionego na Wschodzie, którego forma
została spopularyzowana przez krąg kreteńskich artystów
działających w Wenecji w 2. połowie XVI w. Na sześciu
Powierzchniach skrzydeł tryptyku znajdują się sceny: Po-
kłon Pasterzy, Chrystus koronujący świętego (lub Alegoria
Chrześcijańskiego Rycerza), Chrzest Chrystusa, Zwiastowa-
imienina sygnatura na ipoliptyiku modeńskim pozwo-
liły ugruntować przekonanie, że oba te malowidła
wyszły spod pędzla El Greca. Intrygują one nie tyl-
ko problemem autorstwa, sygnatury ograniczonej do
lakonicznej formułki ręką Dominika, wartościami
formalnymi — czysto malarskimi i warsztatowymi
oraz ikonograficznymi — (lecz w znacznej mierze
przez swój zupełnie wyjątkowy i niezwykły sposób
przedstawienia w ntoh krajobralzu.
Oba malowidła wyobrażają górę Synaj złożoną z
trzech rwlierzchdłlków skalnych. Na środkowym z nich
— nazwanym w Biblii górą Horeb — otrzymał Moj-
żesz kamienne tablice z przykazaniami. U stóp tego
wierzchołka znajduje się po lewej stronie otoczony
czworobokiem murów obronnych klasztor św. Kata-
nie, Góra Synaj, Adam i Ewa przed Bogiem Ojcem.
W dolnej części przedstawienia Góry Synaj widnieje syg-
natura XEIP DOMHNIXOY („ręką Dominika”). Ostatnio H.
E. WETHEY przeciwstawił się tej atrybucji (El Greco and
his school, Princeton 1962), uważając, że autorem poliptyku
jest inny malarz kreteński sygnujący swoje prace w po-
dobny sposób.
2 pierre de NOLHAC, Les collections de Fulvio Orsini,
„Gazette des Beaux-Arts” XXIX, 1894, s. 433.
3 Widok Góry Synaj; dawniej w kolekcji barona F.
Hatvany w Budapeszcie; obecnie w zbiorach Istvana Schó-
tza w Wiedniu. Za wiadomość o obecnym miejscu prze-
chowania obrazu przekazaną nam w liście z dn. 17.11.78
składamy Panu Profesorowi Rudolfowi Pallucchiniemu ser-
deczne podziękowanie. Tempera na desce. Wymiary: 41X
X47,8 cm. Identyfikowany z obrazem wymienionym w r.
1600 w inwentarzu prywatnej, rzymskiej kolekcji Fulvia Or-
sini, doradcy, bibliotekarza i sekretarza kardynała Aleksan-
dra Farnese, pierwszego protektora El Greca na gruncie
rzymskim. Z kol. Orsini przechodzi do kol. Odoaro Far-
nese w Rzymie, następnie do kol. Farnese w Parmie, skąd
trafia do Muzeum Capodimonte w Neapolu. Wg Waterhou-
se’a obraz przeszedł też przez kol. Alfonso Levi (Wenecja),
wg Wetheya przez kol. Contini Bonacossi (Rzym). Datowa-
ny na lata 1563—65 (Waterhouse), 1567 (J. Camon Aznar),
1570 (Soria), 1571 (Mayer), 1570—72 (Pallucchini); potwier-
dzony jako oryginał przez większość uczonych. Wethey od-
rzuca autorstwo El Greca i określa obraz jako pseudo-El
Greca z ok. r. 1550.
179
EL GRECA „GÓRA SYNAJ” — WSPOMNIENIEM METEORY?*
Wśród loteazów iwiąizanych z twórczością El Greca
szczególną pozycję zajmują dwa przedstawienia wy-
obrażające górę Synaj. Góra ta namalowana na od-
wrociu centralnej części poliptyku z Modeny1 oraz
Widok Góry Synaj z dawnej węgierskiej kolekcji ba-
rona Hatvainy2 inltlrygują i fascynują od pół wieku
badaczy twórczości El Greca.
Pierwsze z omawianych dzieł odkryte zostało w r.
1937 przez Rudolfa Pallucchiniego w zapomnianej
szafie w Galerii Estense w Modenie. Drugie uznano
za identyczne z obrazkiem wzmiankowanym w <r. 1600
w rzymskiej klołeikcjli Eulvia Onsini, figurujące w jej
inwentarzu jako rama orzechowa z pejzażem góry
Synaj wykonanym ręką Greka ucznia Tycjana3.
Wzajemne podobieństwa obu przedstawień, a także
* Niniejszy artykuł przedstawiony został w naszym imie-
niu na posiedzeniu w Istituto Veneto di Scienze, Lettere
ed Arti w dn. 18 marca 1978 r. przez Prof. Rudolfa Palluc-
chiniego, któremu pragniemy złożyć na tym miejscu naj-
serdeczniejsze podziękowania. Druk. I. GALICKA, H. SY-
GIETYNSKA, U ,,Monte Sinai” del Greco: un’ evocazione
delle Meteore?, Atti dell’ Istituto Veneto di Scienze, Let-
tere ed Arti, CXXXVI, 1977—78, s. 337—344.
1 Tempera na desce. Wymiary: 37X23 cm. Pierwotnie w
kolekcji Tommaso Obizzi del Catajo w zamku Catajo (Pad-
wa); od 1805 w posiadaniu księcia Ercole III d’Este; na-
stępnie w Wiedniu; 1822 przechodzi do Galerii Estense w
Modenie. Odnaleziony przez Rudolfa Pallucchiniego w r.
1937, w tymże roku opublikowany (R. PALLUCCHINI, II
polittico del Greco delta R. Galleria Estense e la forma-
zionę dell’artista, Roma 1937) i eksponowany w Paryżu na
Wystawie zorganizowanej przez „Gazette des Beaux-Arts”,
gdzie wzbudził ogromne zainteresowanie. Uważany za mło-
dzieńcze dzieło El Greca i datowany na lata 1567—68 (PAL-
LUCCHINI, o.c.,; — A. L. MAYER, Notes on the early El
Greco, „The Burlington Magazine” LXXIV, 1939, s. 28—33).
Do tego poglądu przychylają się niemal wszyscy uczeni.
Reprezentuje typ niewielkiego, przenośnego ołtarzyka skrzy-
dłowego, rozpowszechnionego na Wschodzie, którego forma
została spopularyzowana przez krąg kreteńskich artystów
działających w Wenecji w 2. połowie XVI w. Na sześciu
Powierzchniach skrzydeł tryptyku znajdują się sceny: Po-
kłon Pasterzy, Chrystus koronujący świętego (lub Alegoria
Chrześcijańskiego Rycerza), Chrzest Chrystusa, Zwiastowa-
imienina sygnatura na ipoliptyiku modeńskim pozwo-
liły ugruntować przekonanie, że oba te malowidła
wyszły spod pędzla El Greca. Intrygują one nie tyl-
ko problemem autorstwa, sygnatury ograniczonej do
lakonicznej formułki ręką Dominika, wartościami
formalnymi — czysto malarskimi i warsztatowymi
oraz ikonograficznymi — (lecz w znacznej mierze
przez swój zupełnie wyjątkowy i niezwykły sposób
przedstawienia w ntoh krajobralzu.
Oba malowidła wyobrażają górę Synaj złożoną z
trzech rwlierzchdłlków skalnych. Na środkowym z nich
— nazwanym w Biblii górą Horeb — otrzymał Moj-
żesz kamienne tablice z przykazaniami. U stóp tego
wierzchołka znajduje się po lewej stronie otoczony
czworobokiem murów obronnych klasztor św. Kata-
nie, Góra Synaj, Adam i Ewa przed Bogiem Ojcem.
W dolnej części przedstawienia Góry Synaj widnieje syg-
natura XEIP DOMHNIXOY („ręką Dominika”). Ostatnio H.
E. WETHEY przeciwstawił się tej atrybucji (El Greco and
his school, Princeton 1962), uważając, że autorem poliptyku
jest inny malarz kreteński sygnujący swoje prace w po-
dobny sposób.
2 pierre de NOLHAC, Les collections de Fulvio Orsini,
„Gazette des Beaux-Arts” XXIX, 1894, s. 433.
3 Widok Góry Synaj; dawniej w kolekcji barona F.
Hatvany w Budapeszcie; obecnie w zbiorach Istvana Schó-
tza w Wiedniu. Za wiadomość o obecnym miejscu prze-
chowania obrazu przekazaną nam w liście z dn. 17.11.78
składamy Panu Profesorowi Rudolfowi Pallucchiniemu ser-
deczne podziękowanie. Tempera na desce. Wymiary: 41X
X47,8 cm. Identyfikowany z obrazem wymienionym w r.
1600 w inwentarzu prywatnej, rzymskiej kolekcji Fulvia Or-
sini, doradcy, bibliotekarza i sekretarza kardynała Aleksan-
dra Farnese, pierwszego protektora El Greca na gruncie
rzymskim. Z kol. Orsini przechodzi do kol. Odoaro Far-
nese w Rzymie, następnie do kol. Farnese w Parmie, skąd
trafia do Muzeum Capodimonte w Neapolu. Wg Waterhou-
se’a obraz przeszedł też przez kol. Alfonso Levi (Wenecja),
wg Wetheya przez kol. Contini Bonacossi (Rzym). Datowa-
ny na lata 1563—65 (Waterhouse), 1567 (J. Camon Aznar),
1570 (Soria), 1571 (Mayer), 1570—72 (Pallucchini); potwier-
dzony jako oryginał przez większość uczonych. Wethey od-
rzuca autorstwo El Greca i określa obraz jako pseudo-El
Greca z ok. r. 1550.
179