Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (41.1979)

EWA POLAK-TRAJDOS

PROBLEM ZALEŻNOŚCI OBRAZÓW „OPŁAKIWAŃ” Z CZARNEGO POTOKU
I ŻYWCA OD RYSUNKU HANSA Z TUBINGEN*

Przed kilku laty wskazałam na rysunek malarza
austriackiego Hansa z Tubingen przedstawiający
Opłakiwanie (między 1420 i 1425 r.) jako na pierwo-
wzór pewnych fragmentów dwóch obrazów — w
wersji oryginalnej — Opłakiwania z Czarnego Poto-
ku i — w wersji odwróconej — Opłakiwania z Żyw-
ca (oba z około 1453 r.) *. Podkreśliłam też wysuwa-
ny już przez Benescha, pogląd o reminiscencjach
włoskich w rysunku Hansa z Tubingen, a przede
wszystkim fresku Giotta przedstawiającego Opłaki-
wanie z Capella delTArena w Padwie2.
Z kolei M. Otto-Michałowska i M. L. Pezzi-Asca-
ni wysunęły przypuszczenie, że omawiany rysunek
Hansa z Tubingen, jak też oba obrazy Opłakiwań
krakowsko-sądeckich mają jakiś wspólny pierwo-
wzór graficzny, wykonany według Zdjęcia z Krzyża
Maso di Banco3. Wątpliwości, jakie rodzą się w
związku z tą hipotezą, zmuszają do ponownego prze-
badania zagadnienia tych zależności.
Utarło się przekonanie, że rysunek odręczny da-
nego artysty, w przeciwieństwie do przekazu graficz-
nego, nie mógł mieć szerszego wpływu na innych
artystów, szczególnie pozostających daleko poza jego
kręgiem warsztatowym4. W pewnych określonych
okolicznościach jednakże rysunek wybitnego artysty
może stać się pierwowzorem kompozycji innego ma-
larza czy rzeźbiarza. Warto wymienić takie spora-
dyczne przykłady, a mianowicie dwa rysunki piór-
kiem Mistrza Worcester, Naigrawanie z londyńskiego
* Na tym miejscu składam serdeczne podziękowanie p.
mgr Paulinie Ratkowskiej za jej cenne uwagi.
1 E. POLAK-TRAJDOS, Twórczość mistrza Maciejowic-
kiego na tle malarstwa rejonu sądeckiego w XV w., „Roczn.
Hist. Sztuki” IX, 1973, s. 91; ryc. 63 a, b, c, d.
2 Ibidem; — O. BENESCH, Osterreichtsche Handzeich-
nungen des XV und XVI Jahrhundert, Freiburg in Breis-
gau 1976, s. 33.

Muzeum Brytyjskiego i Biczowanie z kolekcji Rod-
rigueza w Amsterdamie, które stały się wzorami dla
dwóch kwater awersów głównego ołtarza św. Elżbie-
ty w katedrze koszyckiej przedstawiających cykl
Pasji. Również rysunek tuszem ze zbiorów Rodri-
gueza przedstawiający Niesienie krzyża, prawdopo-
dobnie ucznia Mistrza z Worcester, stanowił pierwo-
wzór jednej z kwater ołtarza głównego w Spiskiej
Kapitule5.
Wskazane zależności fragmentów obu obrazów
Opłakiwań z Czarnego Potoku i Żywca od rysunku
austriackiego mistrza mogły zatem w pewnych oko-
licznościach być wynikiem bezpośredniego kontaktu
artystycznego malarza krakowsko-sądeckiego z war-
sztatem Hansa z Tubingen. Przypuszczam, że oba te
obrazy Opłakiwania zostały wykonane ręką jednego
malarza. Wskazuje na to równomierne rozłożenie w
ich kompozycji motywów zaczerpniętych z tych sa-
mych dwóch źródeł: rysunku Hansa z Tubingen i
Opłakiwania Mistrza z Chomranic.
Zagadnienie wpływu sztuki austriackiej na ma-
larstwo małopolskie w XV w. leży w niedocenionej
roli kontaktów politycznych ii artystycznych Polski
z Austrią. Twórczość Hansa z Tubingen i jego kręgu
wchłania impulsy zarówno sztuki czeskiej, jak i włos-
kiej czy burgundzkiej, aby w procesie odwrotnym
promieniować na kraje sąsiednie. Sam Mistrz czer-
pał zarówno z tradycji malarstwa czeskiego doby
luksemburskiej, z realizmu Teodoryka z Pragi, z
3 M. OTTO-MICHAŁOWSKA, M. L. PEZZI-ASCANI, Mo-
tywy włoskie w malarstwie małopolskim XV to., ,,Biul.
Hist. Sztuki” XXXVII, 1975, nr 2, S. 117, 118.
4 A. M. OLSZEWSKI, Pierwowzory graficzne późnogo-
tyckiej sztuki Małopolskiej, Wrocław—Warszawa ... 1975,
s. 21.
5 N. CSANKY, A bartfai Madonna kóp, ,,Az Orszagos Ma-
gyar Szćpmuvćszeti Muzeum Evkdnyvei”, (Budapest) 1941,
s. 71, 72, il. 46, 47, 51, 52, 55, 56.

27