DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Białoskórska, Krystyna: Wąchocka rezydencja książęca nieznany epizod z dziwjów polski wczesnopiastowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48234#0145
KRYSTYNA BIAŁOSKÓRSKA
WĄCHOCKA REZYDENCJA KSIĄŻĘCĄ
NIEZNANY EPIZOD Z DZIEJÓW POLSKI WCZESNOPIASTOWSKIEJ*
Badania archeologiczne 1 architektoniczne, jakimi
od ir. 1962 objęty izostał zespół zabudowań opactwa
cysterskiego iw Wąchocku, miały dwojaki cel: wyjaś-
nienie od dawna dyskutowanej kwestii pierwotnej
siedziby klasztoru z okresu jego fundacji w ir. 1179 1
oraz rozpoznanie i ustalenie rzeczywistych rozmiarów
i formy założenia trzynastowiecznego poważnie znie-
kształconego późniejszymi przebudowami, z których
najważniejsze miały miejsce w ciągu stuleci XVI i
XVII. .Początkowy ich etap zamknięty w r. 1966, dał
odpowiedź na .szereg pytań dotyczących owej drugiej
grupy zagadnień przynosząc jednocześnie niezwykle
obfite materiały ukazujące sam proces budowy i
* Pragnę serdecznie podziękować na tym miejscu Dy-
rektorowi Instytutu Sztuki PAN, doc. drowi Stanisławowi
Mossakowskiemu za pomoc i niezwykle życzliwy stosunek
do badań prowadzonych w Wąchocku, których efektem jest
prezentowany artykuł. Słowa podziękowania kieruję rów-
nież pod adresem Opactwa OO. Cystersów — Gospodarzy
zabytkowego zespołu klasztornego oraz Urzędu Konserwa-
torskiego w Kielcach za współpracę i zrozumienie, z jakim
podchodził wówczas do sprawy badań. O przyjęcie osob-
nych wyrazów wdzięczności proszę także wszystkich moich
współpracowników, którzy swoją wiedzą, jak też rzetelną
i ofiarną pracą przyczynili się walnie do osiągnięcia wy-
ników przedstawionych w niniejszym opracowaniu. Adre-
suję je zatem do dr Elżbiety Gleń z Zakładu Antropologii
UJ i mgr Krystyny Laskowskiej, ówczesnego Konserwatora
Zabytków Archeologicznych w Kielcach, do studentów ar-
cheologii: Hanny Kieryło (Warszawa, UW), Ewy Sosnow-
skiej, Włodzimierza Drabikowskiego, Jacka Rydlewskiego i
Pawła Valde-Nowaka (wszyscy Kraków, UJ), fotografika
Tadeusza Kaźmierskiego (Instytut Sztuki PAN), rysowni-
ków: Marianny Krakowiak (Sandomierz, Stacja IHKM PAN),
Elwiry Niczewskiej (Kielce), Waldemara Glińskiego (War-
szawa) i Włodzimierza Wypchło (Wąchock) oraz pracowni-
ków fizycznych zamieszkałych w Wąchocku i okolicach:
Marka Bastrzyka, Marii Franczyk, Elżbiety Gałązki, Boże-
ny Gąsowskiej, Włodzimierza Grzelki, Jarosława Kołodziej-
skiego, Anieli Lubienieckiej, Genowefy Raczyńskiej, Stani-
sławy Robaczkiewiczowej, Zofii Stefańskiej, Marii Toronow-
skiej, Stanisławy Wojtachnio, Andrzeja Wójcika, Pawła
Wypchło i Renaty Zbroi.
1 Zob. M. NIWIŃSKI, Opactwo cystersów w Wąchocku.
funkcjonowanie warsztatu pracującego przy iwzno-
szeiniiu nowych gmachów konwentualnych2. W dru-
giej fazie poszukiwań przypadającej na lata 1974—
1976 3, obok dalszych Informacji Wzbogacających
obraz późnoromańskiej architektury Wąchocka w
wiele nader istotnych szczegółów, a także uzyskania
pewnych danych odnośnie do, najstarszych dziejów
opactwa, doszło niespodziewanie do odkrycia relik-
tów nieznanych budowli nie związanych z działalno-
ścią sprowadzonych nad Kamienną cystersów i po-
wstałych w czalsie znacznie wyprzedzającym ich
przybycie. Niniejszy artykuł .stanowi pierwszą próbę
nieco obszerniejszej prezentacji znaleziska4, nie wy-
Fundacja i dzieje uposażenia do końca wieków średnich,
Kraków 1930, s. 28—33.
2 Por. K. BIAŁOSKÓRSKA, Badania architektonlczno-
-archeologiczne w klasztorze cystersów w Wąchocku, pow.
Iłża w 1962 i 1963 r. [w:] Uniwersytet Warszawski i Poli-
technika Warszawska. Zespół Badań nad Polskim Średnio-
wieczem. IV Konferencja Naukowa w Kielcach 5 kwietnia
1963. Sprawozdania 1962—1963, Warszawa 1965, s. 90—94; —
taż sama, Sprawozdanie z wyników badań archeologicz-
no-archltektonicznych w opactwie OO. Cystersów w Wą-
chocku w 1966 roku (kampania IV, 15 lipca — 23 listopada)
[w:] ibidem, V Konferencja Naukowa w Busku-Zdroju i w
Wiślicy 19—20 maja. Referaty, dyskusje, sprawozdania 1964—
—1965, Warszawa 1968, s. 274—280 (aneks za r. 1966); —taż
sama, Opactwo cysterskie w Wąchocku w świetle naj-
nowszych badań archeologicznych i architektonicznych, ibi-
dem, s. 65—82.
3 Były to badania ratownicze podjęte w związku z pra-
cami instalacyjnymi przy centralnym ogrzewaniu prowadzo-
nymi przez klasztor. Wykopaliska finansował Wojewódzki
Konserwator Zabytków w Kielcach zlecając je autorce w
ramach współpracy z Instytutem Sztuki PAN.
4 Po raz pierwszy autorka miała okazję je przedstawić
na posiedzeniu Kieleckiego Oddziału Historyków Sztuki, któ-
re odbyło się w dn. 29.X.1976 r. Zob. też krótkie sprawo-
zdania, które zamieścił Informator archeoolgiczny. Badania
rok 1975, Warszawa 1976, s. 223—229 oraz Informator archeo-
logiczny. Badania 1976, Warszawa 1977, s. 241—245. Odkrycie
reliktów rezydencji było również tematem referatu, wy-
głoszonego w dn. 18.IV.1978 na seminarium mediewistycz-
nym Instytutu Historii Sztuki UW; możliwość tę zawdzię-
135
WĄCHOCKA REZYDENCJA KSIĄŻĘCĄ
NIEZNANY EPIZOD Z DZIEJÓW POLSKI WCZESNOPIASTOWSKIEJ*
Badania archeologiczne 1 architektoniczne, jakimi
od ir. 1962 objęty izostał zespół zabudowań opactwa
cysterskiego iw Wąchocku, miały dwojaki cel: wyjaś-
nienie od dawna dyskutowanej kwestii pierwotnej
siedziby klasztoru z okresu jego fundacji w ir. 1179 1
oraz rozpoznanie i ustalenie rzeczywistych rozmiarów
i formy założenia trzynastowiecznego poważnie znie-
kształconego późniejszymi przebudowami, z których
najważniejsze miały miejsce w ciągu stuleci XVI i
XVII. .Początkowy ich etap zamknięty w r. 1966, dał
odpowiedź na .szereg pytań dotyczących owej drugiej
grupy zagadnień przynosząc jednocześnie niezwykle
obfite materiały ukazujące sam proces budowy i
* Pragnę serdecznie podziękować na tym miejscu Dy-
rektorowi Instytutu Sztuki PAN, doc. drowi Stanisławowi
Mossakowskiemu za pomoc i niezwykle życzliwy stosunek
do badań prowadzonych w Wąchocku, których efektem jest
prezentowany artykuł. Słowa podziękowania kieruję rów-
nież pod adresem Opactwa OO. Cystersów — Gospodarzy
zabytkowego zespołu klasztornego oraz Urzędu Konserwa-
torskiego w Kielcach za współpracę i zrozumienie, z jakim
podchodził wówczas do sprawy badań. O przyjęcie osob-
nych wyrazów wdzięczności proszę także wszystkich moich
współpracowników, którzy swoją wiedzą, jak też rzetelną
i ofiarną pracą przyczynili się walnie do osiągnięcia wy-
ników przedstawionych w niniejszym opracowaniu. Adre-
suję je zatem do dr Elżbiety Gleń z Zakładu Antropologii
UJ i mgr Krystyny Laskowskiej, ówczesnego Konserwatora
Zabytków Archeologicznych w Kielcach, do studentów ar-
cheologii: Hanny Kieryło (Warszawa, UW), Ewy Sosnow-
skiej, Włodzimierza Drabikowskiego, Jacka Rydlewskiego i
Pawła Valde-Nowaka (wszyscy Kraków, UJ), fotografika
Tadeusza Kaźmierskiego (Instytut Sztuki PAN), rysowni-
ków: Marianny Krakowiak (Sandomierz, Stacja IHKM PAN),
Elwiry Niczewskiej (Kielce), Waldemara Glińskiego (War-
szawa) i Włodzimierza Wypchło (Wąchock) oraz pracowni-
ków fizycznych zamieszkałych w Wąchocku i okolicach:
Marka Bastrzyka, Marii Franczyk, Elżbiety Gałązki, Boże-
ny Gąsowskiej, Włodzimierza Grzelki, Jarosława Kołodziej-
skiego, Anieli Lubienieckiej, Genowefy Raczyńskiej, Stani-
sławy Robaczkiewiczowej, Zofii Stefańskiej, Marii Toronow-
skiej, Stanisławy Wojtachnio, Andrzeja Wójcika, Pawła
Wypchło i Renaty Zbroi.
1 Zob. M. NIWIŃSKI, Opactwo cystersów w Wąchocku.
funkcjonowanie warsztatu pracującego przy iwzno-
szeiniiu nowych gmachów konwentualnych2. W dru-
giej fazie poszukiwań przypadającej na lata 1974—
1976 3, obok dalszych Informacji Wzbogacających
obraz późnoromańskiej architektury Wąchocka w
wiele nader istotnych szczegółów, a także uzyskania
pewnych danych odnośnie do, najstarszych dziejów
opactwa, doszło niespodziewanie do odkrycia relik-
tów nieznanych budowli nie związanych z działalno-
ścią sprowadzonych nad Kamienną cystersów i po-
wstałych w czalsie znacznie wyprzedzającym ich
przybycie. Niniejszy artykuł .stanowi pierwszą próbę
nieco obszerniejszej prezentacji znaleziska4, nie wy-
Fundacja i dzieje uposażenia do końca wieków średnich,
Kraków 1930, s. 28—33.
2 Por. K. BIAŁOSKÓRSKA, Badania architektonlczno-
-archeologiczne w klasztorze cystersów w Wąchocku, pow.
Iłża w 1962 i 1963 r. [w:] Uniwersytet Warszawski i Poli-
technika Warszawska. Zespół Badań nad Polskim Średnio-
wieczem. IV Konferencja Naukowa w Kielcach 5 kwietnia
1963. Sprawozdania 1962—1963, Warszawa 1965, s. 90—94; —
taż sama, Sprawozdanie z wyników badań archeologicz-
no-archltektonicznych w opactwie OO. Cystersów w Wą-
chocku w 1966 roku (kampania IV, 15 lipca — 23 listopada)
[w:] ibidem, V Konferencja Naukowa w Busku-Zdroju i w
Wiślicy 19—20 maja. Referaty, dyskusje, sprawozdania 1964—
—1965, Warszawa 1968, s. 274—280 (aneks za r. 1966); —taż
sama, Opactwo cysterskie w Wąchocku w świetle naj-
nowszych badań archeologicznych i architektonicznych, ibi-
dem, s. 65—82.
3 Były to badania ratownicze podjęte w związku z pra-
cami instalacyjnymi przy centralnym ogrzewaniu prowadzo-
nymi przez klasztor. Wykopaliska finansował Wojewódzki
Konserwator Zabytków w Kielcach zlecając je autorce w
ramach współpracy z Instytutem Sztuki PAN.
4 Po raz pierwszy autorka miała okazję je przedstawić
na posiedzeniu Kieleckiego Oddziału Historyków Sztuki, któ-
re odbyło się w dn. 29.X.1976 r. Zob. też krótkie sprawo-
zdania, które zamieścił Informator archeoolgiczny. Badania
rok 1975, Warszawa 1976, s. 223—229 oraz Informator archeo-
logiczny. Badania 1976, Warszawa 1977, s. 241—245. Odkrycie
reliktów rezydencji było również tematem referatu, wy-
głoszonego w dn. 18.IV.1978 na seminarium mediewistycz-
nym Instytutu Historii Sztuki UW; możliwość tę zawdzię-
135