Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (41.1979)

KRYSTYNA BIAŁOSKÓRSKA

kraczającej wszelako poza ramy zakreślone aktual-
nym stanem wlbdzy. Pełne opracowanie ujawnionych
resizt będzie możliwe dopiero po izaklończeniu badań
wykopalisk owych i po wyczerpaniu wszystkich do-
stępnych źródeł umożliwiających głębszą interpreta-
cję zabytku i całokształtu związanej z nim proble-
matyki. W miarę poszerzania studiów, przedstawio-
ne obecnie ustalenia li wstępne obserwacje, Ibędą za-
pewne wymagały poważnych uzupełnień i niejednej
korekt ury.
I. Charakterystyka ocalałych fragmentów. Próba
częściowej rekonstrukcji zespołu pałacowego
Pozostałości zabudowań przedcysterskich wystąpi-
ły na obszarze zajętym przez kompleks gmachów
konwentualnych wzniesionych między r. 1218 li 1239
przez sprowadzony z Włoch walrsztait ‘Mistrza Simo-
na 5. Koncentrują Isię one w południowo-zachodniej
części współczesnego czworoboku claustrum6. (il. 1),
obejmując fundamenty i naziemne partie murów, a
także negatywy powstałe wskutek zasypania wko-
pów fundamentowych po wydobyciu z nich kamie-
ni, przypadkowym materiałem niwelacyjnym zgar-
niętym z placu budowy. Dokładna analiza zachowa-
nych in situ elementów upoważnia do stwierdzenia,
że imamy do czynienia z reliktami dużego obiektu
sakralnego li uisyltulowanej w bezpośrednim jego są-
siedztwie budowli świeckiej. Zaróiwno charakter, jak
też wzajemny stosunek obydwu budynków, wskazu-
ją na ich przynależność Idio wielkiego zespołu rezy-
dencjalnego zajmującego niegdyś powierzchnię nie-
wiele mniejszą od tej, ma której stanął klasztor.
Pierwszy należałoby zatem identyfikować z kaplicą
pałacową, natomiast drugi stanowiliby część składo-
wą obszernego palatium.
czam prof. drowi Piotrowi Skubiszewskiemu, któremu prag-
nę na tym miejscu serdecznie podziękować.
5 W kwestii opactwa XIII-wiecznego oraz proweniencji
warsztatu zob. K. BIAŁOSKÓRSKA, L abbaye cistercienne
de Wąchock, „Cahiers de Civilisation Mediśvale” V, N° 3,
Juillet—Septembre 1962, s. 335—350; — taż sama, Problem
relacji polsko-włoskich w XIII wieku — zagadnienie mece-
natu biskupa Iwona Odrowąża i małopolskich opactw cys-
terskich, „Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Oddziału PAN
w Krakowie” Styczeń—Czerwiec 1963, s. 249—257; — taż
sama, Polnish Cistercians Architecture and Its Contacts
with Italy, „Gęsta, International Center of Romanesąue
Art” Vol. 4, Spring 1965, s. 14—22. Pełna ekspozycja tej
problematyki znajduje się w przygotowywanej obecnie do
druku obszernej pracy Związki artystyczne z Italią w XIII
wieku. Nurt włoski w polskiej architekturze romańskiej
i wczesnogotyckiej (praca figuruje w planie naukowym i
wydawniczym Instytutu Sztuki PAN).
6 Pokrywa się to z takimi pomieszczeniami przyziemia,
jak calefactorium, refektarz, kuchnia, krużganki, wiryndarz
oraz wnętrza wchodzące w skład skrzydła zach.
7 Część objęta obecnym refektarzem uległa doszczętne-

A. Kaplica pałaco-wa. Jej istnienie i formę
dokumentują ocalałe fragmenty fundamentów oraz
mniej Hub bardziej kompletnie przechowane zarysy
wkoipów fundamentowych i(ił. 2). Stan, w jakim prze-
trwały Ite drugie, izdradza szereg uszkodzeń, z któ-
rych najstarsze wiąiżą się ,z dżiałalnbścią warsztatu
Mistrza iSimoma, kiedy to na miejlscu rozebranej ka-
plicy izaiinstalowano liczne obiekty przemysłowe nie-
zbędne dla Obsługi robót budowlanych. Kolejne zni-
szczenia pociągnęła za sobą XVII-wieczna przebu-
dowa skrzydeł klasztornych; pewna ich liczba jest
wreszcie zupełnie świeżej daty — spowodowały je
instalacje wOdlno-kanalizacyjne i ogrzewcze wyko-
nane w latach '50-ltych naszego stulecia i ostatnio w
r. 1974. Uratowane lod zagłady relikty ograniczają się
zasadniczo do obszaru tylko nieznacznie wykracza-
jącego poza północną połowę świątyni 7. Można wśród
nich wyodrębnić następujące elementy (il. 2):
1. ślad po środiklówylm odcinku płaskiej ściany za-
mykającej od Wschodu prezbiterium wraz z czę-
ścią dwóch sąsiadujących ze sobą płytkich łuko-
watych wlnęk Wprowadzonych od strony Wnętrza
(dł. 2,55 m) 8,
2. wkop w kształcie nieforemnego półowalu tkwią-
cy w centrum pierścieniowa tego zarysu, przyle-
gający wraz Iz itym ostatnim do wnęk muru
wschodniego (wymiary półowalnego zarysu 0,90
i 0,35 m; średnica wewnętrzna pierścienia 1,60 m,
śzerblkość lobręczy 14 cm);
3. ława fundamentowa ściany stanowiącej wschod-
nie zamklnięcie północnej nawy bocznej (dł. 1,02
m) zachowana łącznie ze śladem jej powiązania
z nie istniejącym obecnie fundamentem północ-
nej elewacji prezbiterium, której jedyną pozo-
stałością jest fragment negatywu pokrywający
się dokładnie położeniem ze wspomnianym
uchwytnym stykiem obydwu murów (dł.
0,70 m)9;
mu zniszczeniu w trakcie XIII-wiecznych prac budowla-
nych. Badania archeologiczne przeprowadzone w tym po-
mieszczeniu w latach 1962—65, nie ujawniły nawet śladów
po wkopach fundamentowych, które zniknęły w efekcie
szeroko zakrojonych robót ziemnych, podjętych po roz-
biórce tej partii kaplicy. Stan zachowania reliktów na ob-
szarze pokrywającym się z dawnym calefactorium i kuch-
nią nie jest znany, gdyż wnętrza te nie mogły być pod-
dane wykopaliskom.
8 Pn.-wsch. narożnik partii prezbiterialnej został znisz-
czony wkopami grobowymi z r. 1259/60; w miejscu tym
bowiem pochowano zakonników, którzy padli ofiarą drugie-
go najazdu tatarskiego. Odkrycie kilku takich grobów przy-
niosły wykopaliska r. 1975. Por. Informator archeologiczny.
Badania 1975, o.c., s. 227—228. Niezależnie od pochówków,
negatyw fundamentu nosi ślady uszkodzenia obiektem prze-
mysłowym (Jama nr 11) z okresu budowy opactwa w la-
tach 1218—39, usytuowanym przy podstawie wnęki pn. Na-
rożnik pd.-wsch. niedostępny dla badali z uwagi na obec-
ność w tym miejscu nowożytnej klatki schodowej.
fl Pn. ściana prezbiterium uległa zniszczeniu z przyczyn
jw.

136