DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Chrzanowski, Tadeusz: Siedmiogrodzki kiẹlich w chojnicach
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48234#0403
TADEUSZ CHRZANOWSKI, MARIAN KORNECKI
SIEDMIOGRODZKI KIELICH W CHOJNICACH
W czasie prac redakcyjnych nad Katalogiem Za-
bytków Sztuki (Chojnice, Czersk i okolice), w skarb-
cu kościoła parafialnego w Chojnicach uwagę naszą
zwrócił kielich wyraźnie różniący się formą, pro-
porcjami i dekoracją od dzieł złotniczych, z który-
mi mieliśmy do czynienia w ciągu kilkuletnich ob-
jazów województwa bydgoskiego. Na pierwszy rzut
oka można było stwierdzić, że kielich ten nie wy-
szedł z żadnej pracowni pomorskiej ani wielkopol-
skiej. Jego pochodzenie i autorstwo udało się zre-
sztą bez większych trudności ustalić, natomiast nie
mogliśmy jak dotąd znaleźć dostatecznego wyjaś-
nienia okoliczności fundacji.
Kielich (wys. 30 cm, średn. stopy 16 cm) posiada
tradycyjną, sześciolistną stopę o trybowanych i uzu-
pełnianych rytowaniem motywach kwiatowych oraz
owocowych. W zwieńczeniu trzonu znajduje się na-
kładany, ażurowy fryz o motywach lilii, stylizowa-
nych w konwencji późnogotyckiej. Również tradycyj-
ną formę posiada nodus, powtarzający renesansową
trawestację formy gotyckiej o wystających • guzach;
w danym jednak wypadku plastycznie rozwinięta
forma średniowieczna ustąpiła lekko spłaszczonej,
puklowanej formie kulistej, przy czym w miejsce gu-
zów występują rozetki, z osadzonymi pośrodku pół-
szlachetnymi kamieniami. Czara, szeroka, a zwłasz-
cza wysoka w stosunku do proporcji pozostałych
elementów, jest w dolnej części ujęta ażurowym
1 Pierwszy zajął się Hannem, jako czołowym złotnikiem
epoki baroku w Siedmiogrodzie V. ROTH, który opracował
o nim hasło w leksykonie THIEME-BECKERA (Allgemeines
Lezikon der Bildenden Kiinstler, t. 15, Leipzig 1922, s. 589
n.) Twórczość jego omawiał również w ogólnych opraco-
waniach Kunstdenkmaler aus den sachsischen Kirchen
Siebenbiirgens. I. Goldschmiedearbeiten, Hermannstadt 1922
oraz w pracy zbiorowej pod własną redakcją Die deutsche
Kunst In Siebenbiirgen, Berlin 1934. Do niemieckiej litera-
tury o złotniku należy też J. BIELZ, Das Werk des Se-
bastian Hann, „Mitteilungen aus dem Baron Bruckenthali-
schen Museum” N.F. II, 1932. istnieje spora literatura wę-
gierska, podana przy haśle w leksykonie Thiemego i Becke-
ra, ale najpełniejsza i najnowsza zarazem praca, to: S.
koszyczkiem o motywach owocowo-kwiatowych, ze
stylizowanym motywem trójliści w zwieńczeniu.
Składająca się jak gdyby z dwóch płaszczyzn
stopa, przedzielona jest lekko wklęsłym uskokiem,
ha którym wyryto napis fundacyjny wykonany neo-
gotycką minuskułą: Zur ehre Gottes und gebrauch
der Christlich Kirch: der Kbnig. Stadt Konitz mer-
get Petrus Hening aus Hermanstad und Pastor zu
Stolzenburg Ano 1689. Na spodzie stopy znajduje się
drugi, analogiczny napis: Zum Geddchtnis der T.
Frauen Elisabethen Henbernerin. Nie ma pewności,
czy oba napisy, pomimo dość zbliżonej formy, są
jednoczesne;/ niewątpliwie jednak tylko pierwszy
ma dla nas istotne znaczenie.
Na krawędzi stopy znajduje się wyraźnie odciś-
nięta cecha złotnicza z literami SH. Jest to cecha
używana przez Sebastiana Hanna, złotnika z Si-
biu (Hermannstadt. Urodzony w r. 1644 w Lewoczy
i tam zapewne wykształcony, po raz pierwszy
wzmiankowany jest w aktach w Sibiu w r. 1675.
Był wówczas czeladnikiem, ale jak to często prak-
tykowano w tej epoce, ożeniwszy się z wdową po
miejscowym mistrzu złotniczym, już w tymże roku
został członkiem cechu, od 1689 r. młodszym, od
1694 do 1699 starszym cechu, a w latach 1700—12
występował jako Orator — przewodniczący repre-
zentacji miasta. Zmarł w r. 1713, pozostawiając sy-
na Sebastiana II, również czynnego w tym samym
zawodzie E
MIHALIK, Der Goldschmied Sebastian Hann 1345—1713,
„Acta Historiaoe Artium Scientiarum Hungaricae” XVI, 1970,
s. 151—200. Budapest 1973. Stosunkowo bogata jest rów-
nież nowsza literatura rumuńska: V. M ABIC A, Teme antlce
in opera argintarului Sebastian Hann [w:] Omagiu tui
Constantin Daicouiciu, Bucuresti 1960, s. 359—76; — ta
sama, Sebastian Hann, Cluj 1972. Sporo wiadomości znaj-
dujemy w ogólnych opracowaniach C. NICOLESCU: Sie-
bcnburgische Goldschmiedearbeiten in dem Rumdnlschen
Landem (XVI—XVII Jh.), „Forschungen zur Volks- und
Landeskunde” 1963, nr 6, s. 39—58; — Argintaria laica si
religloasa in Tarile Romanę, Bucuresti 1968; — Die Edelsch-
miedekunst in Rumdnien, Bucuresti 1973.
389
SIEDMIOGRODZKI KIELICH W CHOJNICACH
W czasie prac redakcyjnych nad Katalogiem Za-
bytków Sztuki (Chojnice, Czersk i okolice), w skarb-
cu kościoła parafialnego w Chojnicach uwagę naszą
zwrócił kielich wyraźnie różniący się formą, pro-
porcjami i dekoracją od dzieł złotniczych, z który-
mi mieliśmy do czynienia w ciągu kilkuletnich ob-
jazów województwa bydgoskiego. Na pierwszy rzut
oka można było stwierdzić, że kielich ten nie wy-
szedł z żadnej pracowni pomorskiej ani wielkopol-
skiej. Jego pochodzenie i autorstwo udało się zre-
sztą bez większych trudności ustalić, natomiast nie
mogliśmy jak dotąd znaleźć dostatecznego wyjaś-
nienia okoliczności fundacji.
Kielich (wys. 30 cm, średn. stopy 16 cm) posiada
tradycyjną, sześciolistną stopę o trybowanych i uzu-
pełnianych rytowaniem motywach kwiatowych oraz
owocowych. W zwieńczeniu trzonu znajduje się na-
kładany, ażurowy fryz o motywach lilii, stylizowa-
nych w konwencji późnogotyckiej. Również tradycyj-
ną formę posiada nodus, powtarzający renesansową
trawestację formy gotyckiej o wystających • guzach;
w danym jednak wypadku plastycznie rozwinięta
forma średniowieczna ustąpiła lekko spłaszczonej,
puklowanej formie kulistej, przy czym w miejsce gu-
zów występują rozetki, z osadzonymi pośrodku pół-
szlachetnymi kamieniami. Czara, szeroka, a zwłasz-
cza wysoka w stosunku do proporcji pozostałych
elementów, jest w dolnej części ujęta ażurowym
1 Pierwszy zajął się Hannem, jako czołowym złotnikiem
epoki baroku w Siedmiogrodzie V. ROTH, który opracował
o nim hasło w leksykonie THIEME-BECKERA (Allgemeines
Lezikon der Bildenden Kiinstler, t. 15, Leipzig 1922, s. 589
n.) Twórczość jego omawiał również w ogólnych opraco-
waniach Kunstdenkmaler aus den sachsischen Kirchen
Siebenbiirgens. I. Goldschmiedearbeiten, Hermannstadt 1922
oraz w pracy zbiorowej pod własną redakcją Die deutsche
Kunst In Siebenbiirgen, Berlin 1934. Do niemieckiej litera-
tury o złotniku należy też J. BIELZ, Das Werk des Se-
bastian Hann, „Mitteilungen aus dem Baron Bruckenthali-
schen Museum” N.F. II, 1932. istnieje spora literatura wę-
gierska, podana przy haśle w leksykonie Thiemego i Becke-
ra, ale najpełniejsza i najnowsza zarazem praca, to: S.
koszyczkiem o motywach owocowo-kwiatowych, ze
stylizowanym motywem trójliści w zwieńczeniu.
Składająca się jak gdyby z dwóch płaszczyzn
stopa, przedzielona jest lekko wklęsłym uskokiem,
ha którym wyryto napis fundacyjny wykonany neo-
gotycką minuskułą: Zur ehre Gottes und gebrauch
der Christlich Kirch: der Kbnig. Stadt Konitz mer-
get Petrus Hening aus Hermanstad und Pastor zu
Stolzenburg Ano 1689. Na spodzie stopy znajduje się
drugi, analogiczny napis: Zum Geddchtnis der T.
Frauen Elisabethen Henbernerin. Nie ma pewności,
czy oba napisy, pomimo dość zbliżonej formy, są
jednoczesne;/ niewątpliwie jednak tylko pierwszy
ma dla nas istotne znaczenie.
Na krawędzi stopy znajduje się wyraźnie odciś-
nięta cecha złotnicza z literami SH. Jest to cecha
używana przez Sebastiana Hanna, złotnika z Si-
biu (Hermannstadt. Urodzony w r. 1644 w Lewoczy
i tam zapewne wykształcony, po raz pierwszy
wzmiankowany jest w aktach w Sibiu w r. 1675.
Był wówczas czeladnikiem, ale jak to często prak-
tykowano w tej epoce, ożeniwszy się z wdową po
miejscowym mistrzu złotniczym, już w tymże roku
został członkiem cechu, od 1689 r. młodszym, od
1694 do 1699 starszym cechu, a w latach 1700—12
występował jako Orator — przewodniczący repre-
zentacji miasta. Zmarł w r. 1713, pozostawiając sy-
na Sebastiana II, również czynnego w tym samym
zawodzie E
MIHALIK, Der Goldschmied Sebastian Hann 1345—1713,
„Acta Historiaoe Artium Scientiarum Hungaricae” XVI, 1970,
s. 151—200. Budapest 1973. Stosunkowo bogata jest rów-
nież nowsza literatura rumuńska: V. M ABIC A, Teme antlce
in opera argintarului Sebastian Hann [w:] Omagiu tui
Constantin Daicouiciu, Bucuresti 1960, s. 359—76; — ta
sama, Sebastian Hann, Cluj 1972. Sporo wiadomości znaj-
dujemy w ogólnych opracowaniach C. NICOLESCU: Sie-
bcnburgische Goldschmiedearbeiten in dem Rumdnlschen
Landem (XVI—XVII Jh.), „Forschungen zur Volks- und
Landeskunde” 1963, nr 6, s. 39—58; — Argintaria laica si
religloasa in Tarile Romanę, Bucuresti 1968; — Die Edelsch-
miedekunst in Rumdnien, Bucuresti 1973.
389