Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (41.1979)

RECENZJE

biorców. V. Dvofalkova ukazała to m.in. analizując
rozwój ikonografii legendy św. Władysława. Wyod-
rębniono z tego cyklu jeden obraz podstawowy (wal-
kę z Kumanem w obronie niewinnej dziewczyny),
który powielany w licznych przykładach spełniał
funkcje agiltagyjhe o charakterze politycznym, obok
prezentacji treści moralizatorskich. Zasługą autorów
omawianej pra'cy jest przedstawienie, jak forma ma-
lowideł lokalnych, upraszczana, graficznie podkreś-
lana, stawała się coraz bardziej ekspresyjna i czy-
telna. Także dobór ilustrowanych tematów był w-
wielu obiektach podstawowy, pozbawiony skompli-
kowanych nawarstwień treściowych. Eliminacja nie
oznaczała barbaryzacji — warunkowała jedynie od-
mienność środków formalnych służących wykładowi
obrazowemu. Ten whiosek jest zbieżny z wynikami
analizy malarstwa tablicowego Europy środkowo-
wschodniej z lat 1430’—70 dokonanej przez M. Otto-
-iMiichałowiską (Modus Humilis, Niektóre problemy
malarstwa okresu przejściowego [w:] Sprawozdania,
Wydz. Nauki o Sztuce PTPN za rok 1977, Poznań
1978, s. 32—40), w skład którego wchodziły licznie
zachowane obiekty spiskie. W malowidłach ścien-
nych proces ten, jak wykazały badania omawianych
autorów, występował wcześniej.
Malowidła, w! kościołach miejskich w Słowacji
prezentowały nie tyillko odmienne powiązania arty-
styczne, ale i odimienne pełniły funkcje. Zwrócono
uwagę na ich często prywatny charakter, lub zwią-
zek z niewielkimi grupami ludzi — korporacjami,
dla których były tworzone. Te wartości indywidual-
ne nie występowały w kościołach wiejskich, których
wystrój malarski bywał związany z feudalnymi fun-
datorami i prostymi odbiorcami, dla których był
także tworzony. Niektóre malowidła miejskie wyka-
zują dość wyraźne związki, zdaniem J. Krasy, z wi-
doWiiskami karnawałowymi i wielkanocnymi. Nie
dysponując żadnymi źródłami pisanymi odnlośnie
fundacji malowideł, autorzy omawianej pracy, po-
sługując. się analizą formaliną i treściową ukazali
funkcjonawanie społeczne tej dziedziny sztuki.
Wiele miejsca poświęcono założeniom dekoracyj-
nym malowideł. Ich działanie we wnętrzach archi-
tektonicznych było analogiczne jak na innych zie-
miach ościennych — por. referaty i dyskusje [w:]
Gotyckie malarstwo ścieranie w Europie środkowo-
-wschodniej, Poznań 1977. W omawianej pracy zwró-
cono jednak uwagę na zjawisko pominięte w toku
narad w/w konferencji. Malowidła narracyjne, ujmo-
wane w strefach mogą pozostawiać ścianie funkcję
zamykania przestrzeni (rozpatrując to w kategoriach
optycznych). Natomiast malowane posągi umieszcza-
ne pod baldachimami na wspornikach, ornamenty
roślinne lub geometrylclzne malowane wzdłuż żeber
członują ścianę lub sklepienie, którego białe tło jak
„prześwit” niweluje jej kurtynowy charakter. Trak-

towanie malowideł jako integralnych całości wyra-
ziło się także w sposobie ich fotografowania. Poka-
zano (co niełatwe technicznie), ich działanie we wnę-
trzach, a dopiero później ujęcia szczegółowe. Ta
kompletność dokumentacji wizualnej malowideł sło-
wackich uniemożliwiła umieszczenie jesizdze zdjęć
analogii, choćby najważniejszych, co przy rozbudo-
wanych i precyzyjnych rozważaniach genetycznych
byłoby Wskazane.
Natury zWiąźkójw z malowidłami śląskimi bliżej
nie określono. Na tym zwartym regionalnie terenie
nie było dworu panującego o dominującym znacze-
niu. Nie zachowały się również malowidła w dużych
kościołach miejskich. Znamy ich wiele, ale przede
wszystkim z obiektów wiejskich. Jednak rozważając
Wspólnie Wszystkie gatunki sztuki malarskiej można
ukazać ciągłość jego rozwoju na Śląsku. Nie było
na tym terehie żadnych bezpośrednich żwiązków z
Italią — przetwórzelniu ulegały impulsy południowe
idące z Czech w wersji tzw. stylu pięknego. Wyniki
tych modyfikacji nie prowadziły do niemal ludowych
uproszczeń — jak na Słowacji — choć występowała
ta sarnia zasada eliminacji z jednej i linearnego pod-
kreślania istotnych wartości z drugiej strony. Wi-
doczne to jest w grupie zabytków powstałych w 2.
i 3. ćwierci XV w. Nie ma również żadnych bezpo-
średnich związków między poszczególnymi obiektami
słowackimi i śląskimi, natomiast istnieją zbliżone
systemy dekoracyjne we wnętrzach, tematy, niekie-
dy ornamentyka. Cechy, jak sądzę, właściwe są ma-
larstwu całej Europy środkowo-wschodniej. Dla szer-
szego ujęcia całego zagadnienia' praca o malowidłach
słowackich ma wartość wzorca metodycznego. Umie-
jętne rozwarstwienie rozmaitych tendencji artystycz-
nych i powiązanie ich poprzez analizę treściową z
określonymi grupami społecznymi środowiska lokal-
nego, które opracowywano, ukazanie nowych warto-
ści, które powstały jako wynik syntezy rozmaitych
inspiracji i w wyniku wpływu określonych warun-
ków miejscowych — może być naśladowane u nas,
w przygotowywanych obecnie nowych syntezach ma-
lowideł małopolskich (m.in. w oparciu o odkrycie
szeregu nowych obiektów) i Pomorza Wschodniego.
Niektóre sformułowania szczegółowe (np. nawią-
zywanie w interpretacji wyobrażenia Św. Trójcy o
trzech twarzach czy pochodu Trzech Króli — do
nieznanych nam w formie wizualnej źródeł słowiań-
skich) prowokują do polemiki, którą pomijam, ogra-
niczając się do uwag ogólnych. Jest to tym bardziej
uzasadnione, że w badaniach malarstwa średnio-
wiecznego naszej części Europy i jego specyficznego
gatunku — gotyckich malowideł ściennych — mono-
grafia średniowiecznych malowideł słowackich wnio-
sła nowe wartości. Jej znaczenie jest ponad regio-
nalne i zasługuje na szerokie rozpowszechnienie.

218