DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Domasłowski, Jerzy: Malowidła ścienne kościoła zamkowego w Malborku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48234#0288
JERZY DOMASŁOWSKI
były zniszczone nie do rozpoznania, zaś naprzeciwko
męczenników znajdowały się arkady z Pannami Mą-
drymi i Głupimi. Powierzchnię ścian znajdującą się
ponad fryzem ozdobiono motywem malowanych wim-
perg i tkanin. Powyżej odnaleziono inskrypcję odno-
szącą się do konsekracji kościoła w r. 1344: Unsiris
herin jare louf/tusunt drihundirt was czu houf/daruf
wir und uirczik jar/ich gotis hus uolbracht war gar/
also der zwelf botin tag/Filipi und Jacobi gelag ’.
Chronologicznym zakończeniem cyklu były przedsta-
wienia empory zachodniej, gdzie ukazano Sąd Osta-
teczny (Chrystus-tSędzia, Ważenie dusz, Piekło, Mater
Misericordiae, Odkupieni). Na balustradach bocznych
znajdowały się przedstawienia aniołów, czy — we-
dług innych badaczy — „śpiewaków”. Poniżej, na
ścianie pod emporą miały się pierwotnie znajdować
wizerunki czterech wielkich proroków i czterech
ewangelistów4 5. W dalszej części swego artykułu,
Steinbrecht stwierdza, iż restauracji, datowanych
przezeń na r. 1344 malowideł, dokonano bez żadnych
zmian w stosunku do pierwowzoru, natomiast części
nowe wyraźnie odgraniczono. Niestety, opracowanie
nie wyjaśnia, na czym owe uzupełnienia po-
legały. Należy zaznaczyć, że opracowanie Stein-
brechta nie podaje żadnych wzmianek o pozo-
stałych składnikach systemu dekoracyjnego kaplicy.
W tym celu należy sięgnąć do ostatniego opisu
Schmida, który stwierdza, że poniżej Uczty u Szy-
mona znajdował się obraz, zapewne wotywny, uka-
zujący krzyżaka klęczącego przed Marią z Dzieciąt-
kiem, natomiast ścianę tarczową zamknięcia wschod-
niego' zdobiło nadnaturalnej wielkości popiersie Chry-
stusa. Sklepienie było ozdobione dekoracją flory-
styczną, przy czym wokół jednego ze zworników w
części wschodniej umieszczony był napis Ave Ma-
ria6. W r. 191'5 Schmid, pisząc o przedstawieniu Ma-
rii z krzyżakiem, wysuwa tezę, iż może to być epi-
tafium zamordowanego przez współbrata wielkiego
mistrza Wernera von Orseln, z lat trzydziestych XIV
stulecia, natomiast pozostałe malowidła datuje na
około 1360 r., dostrzegając w nich wpływy malar-
stwa kolońskiego, szczególnie zaś mistrza Wilhelma7.
Dalej jeszcze posuwa się Ehrenberg, przypuszczają-
cy, iż dekoracja malborska, datowana ponownie na
około r. 1344, jest być może młodzieńczym dziełem
owego, malarza kolońskiego, przy czym jednak Pan-
ny Mądre i Głupie, uważane są przezeń za później-
sze uzupełnienia8. Za powstaniem malowideł w 2.
połowie stulecia opowiada się Fahlberg, który jedy-
nie oibraz wotywny datuje na lata czterdzieste9. W
r. 1929 Schimid, powołując się na znalezione za opar-
ciami stall koncepty dokumentów, które według nie-
go mogły się tam dostać podczas wykonania malo-
wideł, określa ich powstanie na około r. 1370 10 *. Nie
stanowi to jednak nawet dla niego dostatecznego do-
wodu, skoro wkrótce sam podaje datę około 1360—
70u. Przezorniej postępuje Ulbrich, który uwzględ-
niając wyniki dotychczasowych badań opowiada się
za wykolnaniem malowideł między rokiem 1340 a
1370 12. Spośród opracowań późniejszych należy wy-
mienić dzieło Brutzera, który po raz pierwszy przy-
znał, iż w czasie restauracji, wiele zmieniono w no-
wym duchu. Za element dziewiętnastowieczny uważa
np. malowaną architekturę. Niemniej, również i on
dokonuje analizy stylistycznej przedstawień uzna-
nych przez siebie za bardziej autentyczne. Odrzuca-
jąc tezę o autorstwie mistrza Wilhelma, uważa de-
korację, powstałą około r. 1350, za dzieło znajdujące
się pod silnym wpływem sztuki nadreńskiej. Później
jednak i ten autor zmienia poglądy, datując malo-
widła na ścianach na około r. 1344, zaś Sąd Ostatecz-
ny na 2. połowę XIV w.13.
Stange, w swym monumentalnym dziele o malar-
stwie niemieckim, wspomina także o Malborku, po-
nownie podkreślając związki kolońskie, zarówno w
przedstawieniach figuralnych, jak i w architekturze.
Datuje malowidła na około, r. 1344 14.
W swym ostatnim opracowaniu, Schmid datuje
część malowideł na lata 1331—44, pozostałe zaś na
około r. 1360 (por. przyp. 7). Należy wspomnieć rów-
nież o ważniejszych wzmiankach w powojennej lite-
raturze polskiej. I tak Chmarzyński uważa malowid-
ła za wykonane przez czterech malarzy w latach
1320—45, dostrzegając w nich wpływy środkowo-nad-
reńskie15. Białłowicz także podkreśla związki z Ko-
4 Ibidem, szp. 6.
5 Ibidem, szp. 10.
6 B. SCHMID, Die Marienburg, Wurzburg 1955, s. 27—33.
7 B. SCHMID, Die bildende Kunst in Preussen zur Zeit
des Deutschen Ritterordens, [w:] Prouinz Westpreussen, t.
2, Danzig 1915, s. 132—134.
8 H. EHRENBERG, Deutsche Malerei und Plastik non
1350—1450, Bonn—Leipzig 1920, S. 39—42.
o A. FAHLBERG, Das deutsche Ordensland Westpreussen,
Berlin 1923, s. 60—61.
io B. SCHMID, Ein Urkundenfund in der Marienburg.
„Mitteilungen des Vereins fur die Geschichte von Ost- und
Westpreussen” II, 1927/1928, s. 66—68.
u R. SCHMID, Baukunst und bildende Kunst zur Ordens-
zeit, [w:] Deutsche Staatenbildung und deutsche Kultur im
Preussenlande, Kónigsberg 1931, s. 134.
12 A. ULBRICH, Kunstgeschichte Ostpreussens, Konigs-
berg (1932), s. 62.
13 G. BRUTZER, Mittelalterliche Malerei im Ordensland
Preussen, cz. 1, Westpreussen, Danzig (1936), s. 9—11; —
tenże, Mittelalterliche Malerei im Westpreussen, „Der
Deutsche im Osten” II, 1939, z. 4, s. 45—46.
14 A. STANGE, Deutsche Malerei der Gotik, t. 1, 1250—
1350, Berlin 1933, s. 128.
15 G. CHMARZYŃSKI, Historia sztuki, [w:] Warmia i
Mazury, cz. 1, Poznań 1953, s. 215.
276
były zniszczone nie do rozpoznania, zaś naprzeciwko
męczenników znajdowały się arkady z Pannami Mą-
drymi i Głupimi. Powierzchnię ścian znajdującą się
ponad fryzem ozdobiono motywem malowanych wim-
perg i tkanin. Powyżej odnaleziono inskrypcję odno-
szącą się do konsekracji kościoła w r. 1344: Unsiris
herin jare louf/tusunt drihundirt was czu houf/daruf
wir und uirczik jar/ich gotis hus uolbracht war gar/
also der zwelf botin tag/Filipi und Jacobi gelag ’.
Chronologicznym zakończeniem cyklu były przedsta-
wienia empory zachodniej, gdzie ukazano Sąd Osta-
teczny (Chrystus-tSędzia, Ważenie dusz, Piekło, Mater
Misericordiae, Odkupieni). Na balustradach bocznych
znajdowały się przedstawienia aniołów, czy — we-
dług innych badaczy — „śpiewaków”. Poniżej, na
ścianie pod emporą miały się pierwotnie znajdować
wizerunki czterech wielkich proroków i czterech
ewangelistów4 5. W dalszej części swego artykułu,
Steinbrecht stwierdza, iż restauracji, datowanych
przezeń na r. 1344 malowideł, dokonano bez żadnych
zmian w stosunku do pierwowzoru, natomiast części
nowe wyraźnie odgraniczono. Niestety, opracowanie
nie wyjaśnia, na czym owe uzupełnienia po-
legały. Należy zaznaczyć, że opracowanie Stein-
brechta nie podaje żadnych wzmianek o pozo-
stałych składnikach systemu dekoracyjnego kaplicy.
W tym celu należy sięgnąć do ostatniego opisu
Schmida, który stwierdza, że poniżej Uczty u Szy-
mona znajdował się obraz, zapewne wotywny, uka-
zujący krzyżaka klęczącego przed Marią z Dzieciąt-
kiem, natomiast ścianę tarczową zamknięcia wschod-
niego' zdobiło nadnaturalnej wielkości popiersie Chry-
stusa. Sklepienie było ozdobione dekoracją flory-
styczną, przy czym wokół jednego ze zworników w
części wschodniej umieszczony był napis Ave Ma-
ria6. W r. 191'5 Schmid, pisząc o przedstawieniu Ma-
rii z krzyżakiem, wysuwa tezę, iż może to być epi-
tafium zamordowanego przez współbrata wielkiego
mistrza Wernera von Orseln, z lat trzydziestych XIV
stulecia, natomiast pozostałe malowidła datuje na
około 1360 r., dostrzegając w nich wpływy malar-
stwa kolońskiego, szczególnie zaś mistrza Wilhelma7.
Dalej jeszcze posuwa się Ehrenberg, przypuszczają-
cy, iż dekoracja malborska, datowana ponownie na
około r. 1344, jest być może młodzieńczym dziełem
owego, malarza kolońskiego, przy czym jednak Pan-
ny Mądre i Głupie, uważane są przezeń za później-
sze uzupełnienia8. Za powstaniem malowideł w 2.
połowie stulecia opowiada się Fahlberg, który jedy-
nie oibraz wotywny datuje na lata czterdzieste9. W
r. 1929 Schimid, powołując się na znalezione za opar-
ciami stall koncepty dokumentów, które według nie-
go mogły się tam dostać podczas wykonania malo-
wideł, określa ich powstanie na około r. 1370 10 *. Nie
stanowi to jednak nawet dla niego dostatecznego do-
wodu, skoro wkrótce sam podaje datę około 1360—
70u. Przezorniej postępuje Ulbrich, który uwzględ-
niając wyniki dotychczasowych badań opowiada się
za wykolnaniem malowideł między rokiem 1340 a
1370 12. Spośród opracowań późniejszych należy wy-
mienić dzieło Brutzera, który po raz pierwszy przy-
znał, iż w czasie restauracji, wiele zmieniono w no-
wym duchu. Za element dziewiętnastowieczny uważa
np. malowaną architekturę. Niemniej, również i on
dokonuje analizy stylistycznej przedstawień uzna-
nych przez siebie za bardziej autentyczne. Odrzuca-
jąc tezę o autorstwie mistrza Wilhelma, uważa de-
korację, powstałą około r. 1350, za dzieło znajdujące
się pod silnym wpływem sztuki nadreńskiej. Później
jednak i ten autor zmienia poglądy, datując malo-
widła na ścianach na około r. 1344, zaś Sąd Ostatecz-
ny na 2. połowę XIV w.13.
Stange, w swym monumentalnym dziele o malar-
stwie niemieckim, wspomina także o Malborku, po-
nownie podkreślając związki kolońskie, zarówno w
przedstawieniach figuralnych, jak i w architekturze.
Datuje malowidła na około, r. 1344 14.
W swym ostatnim opracowaniu, Schmid datuje
część malowideł na lata 1331—44, pozostałe zaś na
około r. 1360 (por. przyp. 7). Należy wspomnieć rów-
nież o ważniejszych wzmiankach w powojennej lite-
raturze polskiej. I tak Chmarzyński uważa malowid-
ła za wykonane przez czterech malarzy w latach
1320—45, dostrzegając w nich wpływy środkowo-nad-
reńskie15. Białłowicz także podkreśla związki z Ko-
4 Ibidem, szp. 6.
5 Ibidem, szp. 10.
6 B. SCHMID, Die Marienburg, Wurzburg 1955, s. 27—33.
7 B. SCHMID, Die bildende Kunst in Preussen zur Zeit
des Deutschen Ritterordens, [w:] Prouinz Westpreussen, t.
2, Danzig 1915, s. 132—134.
8 H. EHRENBERG, Deutsche Malerei und Plastik non
1350—1450, Bonn—Leipzig 1920, S. 39—42.
o A. FAHLBERG, Das deutsche Ordensland Westpreussen,
Berlin 1923, s. 60—61.
io B. SCHMID, Ein Urkundenfund in der Marienburg.
„Mitteilungen des Vereins fur die Geschichte von Ost- und
Westpreussen” II, 1927/1928, s. 66—68.
u R. SCHMID, Baukunst und bildende Kunst zur Ordens-
zeit, [w:] Deutsche Staatenbildung und deutsche Kultur im
Preussenlande, Kónigsberg 1931, s. 134.
12 A. ULBRICH, Kunstgeschichte Ostpreussens, Konigs-
berg (1932), s. 62.
13 G. BRUTZER, Mittelalterliche Malerei im Ordensland
Preussen, cz. 1, Westpreussen, Danzig (1936), s. 9—11; —
tenże, Mittelalterliche Malerei im Westpreussen, „Der
Deutsche im Osten” II, 1939, z. 4, s. 45—46.
14 A. STANGE, Deutsche Malerei der Gotik, t. 1, 1250—
1350, Berlin 1933, s. 128.
15 G. CHMARZYŃSKI, Historia sztuki, [w:] Warmia i
Mazury, cz. 1, Poznań 1953, s. 215.
276