DOI article:
Mordyński, Krzysztof: „Studiowaliśmy Witruwiusza“. Socrealistyczna architektura w Warszawie i problem „klasycyzmu”
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.23888#0083
K. Mordyński, „Studiowaliśmy Witruwiusza"...
jednym z kluczowych zagadnień było
określenie wizji tradycji, która spełniałaby
Wymogi „narodowej formy", jako postę-
powa i wartościowa w rozumieniu nowe-
go systemu politycznego. Pierwszą wielką
inwestycją, która miała zostać zaprojekto-
wana i zrealizowana w Warszawie według
zasad socrealizmu, była Marszałkowska
Dzielnica Mieszkaniowa9. Jeden z jej au-
torów, Zygmunt Stępiński10, opowiadając
o swych pracach nad architekturą MDM,
przekonywał, że musi być ona monumen-
talna, wielkomiejska a jednocześnie naro-
dowa, a nawet więcej bo „warszawska".
[...] Formy architektury M.D.M. powsta-
wać będą w oparciu o wzory klasycyzmu
i empiru Warszawy, a więc okresów, które
w dziejach budownictwa warszawskiego
najchlubniej się zapisały* 11. Jeśli więc mamy
badać antyk w socrealizmie, to pośrednio,
poprzez nawiązania do architektury epoki
stanisławowskiej i czasów Królestwa Kon-
gresowego, a więc klasycyzmu i empiru
przełomu XVIII i XIX wieku.
Przystępując do bliższego określe-
nia klasycyzmu w architekturze początku
lat 50. XX wieku musimy na wstępie po-
czynić pewne zastrzeżenie. Istnieje niebez-
pieczeństwo, że zamiast autentycznych,
świadomych nawiązań do klasycyzmu,
będziemy badać tylko pozory. Przygląda-
jąc się socrealistycznym budynkom czę-
sto możemy odnieść wrażenie, że czegoś
w nich brakuje, właśnie jakbyśmy mieli
do czynienia z pozorem architektury,
nie zaś z rzeczywistą, istniejącą w trzech
wymiarach budowlą. Fasady części wiel-
kich bloków są w odczuciu oglądającego
płaskie, raczej „graficzne" (sprawiają wra-
żenie, jakby ich dekoracje były narysowa-
ne) niż „plastyczne" (a więc operujące głę-
bią). Budynki przy obecnej ul. gen. Andersa
(d. Marcelego Nowotki), zaprojektowane
przez pracownię A-XIII Miastoprojekt
Stolica-Północ kierowaną przez Stanisła-
wa Brukalskiego12, posiadają te same ro-
dzaje podziałów ściany, które stosowa-
ne były w kłasycystycznej architekturze
(ił. 1). Biegnące w kilku poziomach gzymsy
powinny w założeniu przekazywać piętro-
wość budowli, wywoływać wrażenie sta-
bilności. Rozmieszczone pomiędzy nimi
pilastry dzielą długie pasy pięter na mniej-
sze odcinki. Lekkie wystąpienia i cofnięcia
fasady mają za zadanie wprowadzić nieco
dynamiki do tego obrazu. Trudno jednak
przyznać, aby projektantom udało się uzy-
skać dynamiczny efekt. Ogromna masa
długiego bloku przygniata podziały i po-
rządki architektoniczne. Przy tej skali bu-
dynku detale wyglądają, jakby były do nie-
go doczepione, nie zaś wynikały logicznie
9 Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa w Warszawie, jedna z najważniejszych inwestycji planu
sześcioletniego w Warszawie (1950-1955), nagłaśniana propagandowo jako eksperyment wzorcowe-
go budownictwa socrealistycznego, projektowana na terenie południowego Śródmieścia Warszawy.
Zrealizowana tylko częściowo, jej najbardziej charakterystyczną część stanowi pl. Konstytucji i jego
okolice.
10 Zygmunt Stępiński (1908-1982) - architekt inżynier, absolwent Politechniki Warszawskiej (1933),
podporucznik, współautor Trasy WZ i MDM, kierownik „Trasy Belweder - Zamek" odbudowującej
Trakt królewski w Warszawie, autor licznych projektów, m.in.: Osiedla Kubusia Puchatka, Hotelu
Metropol, osiedli na Powiślu.
11 Archiwum Państwowe m. st. Warszawy, zespół nr 1559, Archiwum Sigalina, sygn. 746, k. 34-36,
Maszynopis podpisany przez Stępińskiego i datowany 21 VIII1950 r.
12 A.K., Monumentalna zabudowa Alei Nowotki, „Stolica", 1954, nr 45, p. 2.
77
jednym z kluczowych zagadnień było
określenie wizji tradycji, która spełniałaby
Wymogi „narodowej formy", jako postę-
powa i wartościowa w rozumieniu nowe-
go systemu politycznego. Pierwszą wielką
inwestycją, która miała zostać zaprojekto-
wana i zrealizowana w Warszawie według
zasad socrealizmu, była Marszałkowska
Dzielnica Mieszkaniowa9. Jeden z jej au-
torów, Zygmunt Stępiński10, opowiadając
o swych pracach nad architekturą MDM,
przekonywał, że musi być ona monumen-
talna, wielkomiejska a jednocześnie naro-
dowa, a nawet więcej bo „warszawska".
[...] Formy architektury M.D.M. powsta-
wać będą w oparciu o wzory klasycyzmu
i empiru Warszawy, a więc okresów, które
w dziejach budownictwa warszawskiego
najchlubniej się zapisały* 11. Jeśli więc mamy
badać antyk w socrealizmie, to pośrednio,
poprzez nawiązania do architektury epoki
stanisławowskiej i czasów Królestwa Kon-
gresowego, a więc klasycyzmu i empiru
przełomu XVIII i XIX wieku.
Przystępując do bliższego określe-
nia klasycyzmu w architekturze początku
lat 50. XX wieku musimy na wstępie po-
czynić pewne zastrzeżenie. Istnieje niebez-
pieczeństwo, że zamiast autentycznych,
świadomych nawiązań do klasycyzmu,
będziemy badać tylko pozory. Przygląda-
jąc się socrealistycznym budynkom czę-
sto możemy odnieść wrażenie, że czegoś
w nich brakuje, właśnie jakbyśmy mieli
do czynienia z pozorem architektury,
nie zaś z rzeczywistą, istniejącą w trzech
wymiarach budowlą. Fasady części wiel-
kich bloków są w odczuciu oglądającego
płaskie, raczej „graficzne" (sprawiają wra-
żenie, jakby ich dekoracje były narysowa-
ne) niż „plastyczne" (a więc operujące głę-
bią). Budynki przy obecnej ul. gen. Andersa
(d. Marcelego Nowotki), zaprojektowane
przez pracownię A-XIII Miastoprojekt
Stolica-Północ kierowaną przez Stanisła-
wa Brukalskiego12, posiadają te same ro-
dzaje podziałów ściany, które stosowa-
ne były w kłasycystycznej architekturze
(ił. 1). Biegnące w kilku poziomach gzymsy
powinny w założeniu przekazywać piętro-
wość budowli, wywoływać wrażenie sta-
bilności. Rozmieszczone pomiędzy nimi
pilastry dzielą długie pasy pięter na mniej-
sze odcinki. Lekkie wystąpienia i cofnięcia
fasady mają za zadanie wprowadzić nieco
dynamiki do tego obrazu. Trudno jednak
przyznać, aby projektantom udało się uzy-
skać dynamiczny efekt. Ogromna masa
długiego bloku przygniata podziały i po-
rządki architektoniczne. Przy tej skali bu-
dynku detale wyglądają, jakby były do nie-
go doczepione, nie zaś wynikały logicznie
9 Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa w Warszawie, jedna z najważniejszych inwestycji planu
sześcioletniego w Warszawie (1950-1955), nagłaśniana propagandowo jako eksperyment wzorcowe-
go budownictwa socrealistycznego, projektowana na terenie południowego Śródmieścia Warszawy.
Zrealizowana tylko częściowo, jej najbardziej charakterystyczną część stanowi pl. Konstytucji i jego
okolice.
10 Zygmunt Stępiński (1908-1982) - architekt inżynier, absolwent Politechniki Warszawskiej (1933),
podporucznik, współautor Trasy WZ i MDM, kierownik „Trasy Belweder - Zamek" odbudowującej
Trakt królewski w Warszawie, autor licznych projektów, m.in.: Osiedla Kubusia Puchatka, Hotelu
Metropol, osiedli na Powiślu.
11 Archiwum Państwowe m. st. Warszawy, zespół nr 1559, Archiwum Sigalina, sygn. 746, k. 34-36,
Maszynopis podpisany przez Stępińskiego i datowany 21 VIII1950 r.
12 A.K., Monumentalna zabudowa Alei Nowotki, „Stolica", 1954, nr 45, p. 2.
77