DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.33172#0034
zamożnej były zadowałające, warunki warstw uboższych stałe pogarszały się.
Główny przyrost iudności przyjmowały dzieinice przemysłowe i tak już przelud-
nione, a ponadto najbardziej zaniedbane pod wzgłędem instałacji wodociągowej,
kanałizacyjnej, eiektrycznej i gazowej: Bródno, Grochów, Peicowizna, Targówek
i Woia. Próby budowy domów robotniczych kończyły się przeważnie niepowodze-
niem. Stosunkowo najiepiej rozwinęło się budownictwo społeczne prowadzone
przez Warszawską Spółdzielnię Mieszkaniową (która uzyskała kredyt za granicą),
Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Towarzystwo Osiedłi Robotniczych. W sumie
w okresie międzywojennym zbudowano około 90 000 izb mieszkainych.
W momencie wybuchu H wojny światowej iudność stoiicy łiczyła ł 357 000
mieszkańców, a powierzchnia miasta obejmowała około 13 000 ha. Zniszczenie
Warszawy tyłko częściowo spowodowały bezpośrednie działania wojenne. Większa
część zniszczeń była wynikiem akcji „zrównania miasta z ziemią", świadomie
i pianowo przeprowadzonej przez niemieckiego okupanta. Zasadniczymi etapami
niszczenia Warszawy były: wrzesień 1939 (12% zabudowy), kwiecień 1943 (znisz-
czenie getta - 12% zabudowy), powstanie warszawskie 1944 (28% zabudowy)
i okres od października 1944 do stycznia 1945 (systematyczne patenie i niszczenie
miasta-około 30% zabudowy). O ogromie strat majątku nieruchomego miasta
świadczy globałna suma zniszczeń szacowana na 84%. Zabitych zostało co naj-
mniej 650 000 spośród stałej łudności Warszawy i 200 000 spośród iudności na-
pływowej. Wojna z hitierowskim najeźdźcą przyniosła prawie całkowitą zagładę
miastu.
W r. 1945 przed urbanistami stanęła perspektywa wzniesienia nowego miasta.
Pierwszym etapem było odgruzowanie utic oraz zabezpieczenie budynków nadają-
cych się do użytku. Później nastąpił szybki, iecz w wiełu wypadkach żywiołowy
proces odbudowy, o którym świadczy wzrost iiczby mieszkańców ze 162 000 w r.
1945 do 486 000 w r. 1946 i 815 000 w r. 1951. Planowaniem zajmowało się Biuro
Odbudowy Stoiicy, podporządkowane Naczeinej Radzie Odbudowy Warszawy.
W początkach istnienia opierało się na koncepcjach wypracowanych przed r. 1939
i w czasie okupacji - w konspiracyjnych pracowniach urbanistycznych. Z ramienia
BOS-u opracowaniem studium urbanistycznego i pianu generainego miasta na tie
regionu zajmowaii się Zygmunt Skibniewski i Stanisław Dziewuiski. Wybitną
i samodzieiną koncepcję urbanistyczną śródmieścia Warszawy stworzył Maciej
Nowicki.
W r. 1951 obszar Warszawy został znacznie rozszerzony. Do Woii przyłączono
m.in. Bemowo, Chrzanów i Jeionki, do Żoiiborza - Wawrzyszew, Chomiczówkę,
Brzeziny, Placówkę, Wółkę i Młociny, do Ochoty - m.in. Okęcie, Rakowiec,
Szczęśiiwice i Włochy, do Mokotowa - 29 gromad wiejskich, m.in. Powsin, Natołin,
Ursynów i Wiłanów, do Pragi południowej - m.in. Wawer, Anin, Międzylesie, Ra-
dość, Fałenicę i Miedzeszyn, do Pragi północnej - m.in. Tarchomin, Żerań, Stare
Bródno. Budowa Warszawy zasadniczo już od r. 1945 jest oparta na płanie gene-
rainym. Podłega on, oczywiście, ciągłej ewoiucji wskutek nowych potrzeb miasta.
Układ przestrzenny opiera się na dwóch historycznych kierunkach: wzdłuż Wisły
(północ-południe) i prostopadłe do rzeki (wschód-zachód). Ośrodkiem układu
jest dziełnica centraina-Śródmieście. Stąd rozchodzą się promieniście tzw. pasma
osiedieńcze, i tak np. w pianie perspektywicznym przewidziane jest przedłużenie
pasma w kierunku Żoliborza, Biełan i Młocin przez osiedła sateiitame: Łomianki,
Dziekanów i Kazuń. Każdy z kierunków opracowany jest podobnie.
Poszczególne dziełnice miasta spełniają ściśłe okreśłone funkcje. Woła, Młociny,
Żerań, Targówek, Służewiec i Siekierki grupują przemysł. Śródmieście staje się
centrałnym ośrodkiem administracyjno-usługowym. Zespoły mieszkaniowe są ło-
kałizowane w dziełnicach wydziełonych przestrzennie, łecz dotąd nie najiepiej
powiązanych z ośrodkami przemysłowymi i centrum. Główny szkielet komunika-
cyjny trasy Puławska-Marszałkowska-Siowackiego-Marymopcka oraz Bohaterów
Września-Ałeje Jerozołimskie-ał. Waszyngtona-Grochowska. Do najważniej-
szych osiągnięć nałeży Trasa W-Z (1947), przebicie Trasy N-S (1961) i Trasy Ła-
zienkowskiej (1971-74). Przed kiłku łaty przystąpiono do rozbudowy połączeń
komunikacyjnych między peryferyjnymi dzieinicami (Ochota-Woła, Woła-Biełany,
Żołiborz-Praga), które w rezuitacie stworzą wiełką obwodnicę miejską. Pasmowy
układ przestrzenny miasta pozwała na wprowadzenie w zwartą zabudowę miejską
pasów ziełeni, dochodzących do centrum. Są to parki, ogrody działkowe, a na
peryferiach tereny uprawy rołnej i warzywniczej. Do największych skupisk ziełeni
załiczyć można Parki Kultury na Biełanach i na Powiśłu oraz tereny ziełone Wy-
brzeży: Gdańskiego, Gdyńskiego i Kościuszkowskiego.
Trudno w skróconej formie przedstawić proces powojennej odbudowy i prze-
strzennego rozwoju miasta, które dziś rozciąga się na rozłegłym obszarze 44 541
30
Główny przyrost iudności przyjmowały dzieinice przemysłowe i tak już przelud-
nione, a ponadto najbardziej zaniedbane pod wzgłędem instałacji wodociągowej,
kanałizacyjnej, eiektrycznej i gazowej: Bródno, Grochów, Peicowizna, Targówek
i Woia. Próby budowy domów robotniczych kończyły się przeważnie niepowodze-
niem. Stosunkowo najiepiej rozwinęło się budownictwo społeczne prowadzone
przez Warszawską Spółdzielnię Mieszkaniową (która uzyskała kredyt za granicą),
Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Towarzystwo Osiedłi Robotniczych. W sumie
w okresie międzywojennym zbudowano około 90 000 izb mieszkainych.
W momencie wybuchu H wojny światowej iudność stoiicy łiczyła ł 357 000
mieszkańców, a powierzchnia miasta obejmowała około 13 000 ha. Zniszczenie
Warszawy tyłko częściowo spowodowały bezpośrednie działania wojenne. Większa
część zniszczeń była wynikiem akcji „zrównania miasta z ziemią", świadomie
i pianowo przeprowadzonej przez niemieckiego okupanta. Zasadniczymi etapami
niszczenia Warszawy były: wrzesień 1939 (12% zabudowy), kwiecień 1943 (znisz-
czenie getta - 12% zabudowy), powstanie warszawskie 1944 (28% zabudowy)
i okres od października 1944 do stycznia 1945 (systematyczne patenie i niszczenie
miasta-około 30% zabudowy). O ogromie strat majątku nieruchomego miasta
świadczy globałna suma zniszczeń szacowana na 84%. Zabitych zostało co naj-
mniej 650 000 spośród stałej łudności Warszawy i 200 000 spośród iudności na-
pływowej. Wojna z hitierowskim najeźdźcą przyniosła prawie całkowitą zagładę
miastu.
W r. 1945 przed urbanistami stanęła perspektywa wzniesienia nowego miasta.
Pierwszym etapem było odgruzowanie utic oraz zabezpieczenie budynków nadają-
cych się do użytku. Później nastąpił szybki, iecz w wiełu wypadkach żywiołowy
proces odbudowy, o którym świadczy wzrost iiczby mieszkańców ze 162 000 w r.
1945 do 486 000 w r. 1946 i 815 000 w r. 1951. Planowaniem zajmowało się Biuro
Odbudowy Stoiicy, podporządkowane Naczeinej Radzie Odbudowy Warszawy.
W początkach istnienia opierało się na koncepcjach wypracowanych przed r. 1939
i w czasie okupacji - w konspiracyjnych pracowniach urbanistycznych. Z ramienia
BOS-u opracowaniem studium urbanistycznego i pianu generainego miasta na tie
regionu zajmowaii się Zygmunt Skibniewski i Stanisław Dziewuiski. Wybitną
i samodzieiną koncepcję urbanistyczną śródmieścia Warszawy stworzył Maciej
Nowicki.
W r. 1951 obszar Warszawy został znacznie rozszerzony. Do Woii przyłączono
m.in. Bemowo, Chrzanów i Jeionki, do Żoiiborza - Wawrzyszew, Chomiczówkę,
Brzeziny, Placówkę, Wółkę i Młociny, do Ochoty - m.in. Okęcie, Rakowiec,
Szczęśiiwice i Włochy, do Mokotowa - 29 gromad wiejskich, m.in. Powsin, Natołin,
Ursynów i Wiłanów, do Pragi południowej - m.in. Wawer, Anin, Międzylesie, Ra-
dość, Fałenicę i Miedzeszyn, do Pragi północnej - m.in. Tarchomin, Żerań, Stare
Bródno. Budowa Warszawy zasadniczo już od r. 1945 jest oparta na płanie gene-
rainym. Podłega on, oczywiście, ciągłej ewoiucji wskutek nowych potrzeb miasta.
Układ przestrzenny opiera się na dwóch historycznych kierunkach: wzdłuż Wisły
(północ-południe) i prostopadłe do rzeki (wschód-zachód). Ośrodkiem układu
jest dziełnica centraina-Śródmieście. Stąd rozchodzą się promieniście tzw. pasma
osiedieńcze, i tak np. w pianie perspektywicznym przewidziane jest przedłużenie
pasma w kierunku Żoliborza, Biełan i Młocin przez osiedła sateiitame: Łomianki,
Dziekanów i Kazuń. Każdy z kierunków opracowany jest podobnie.
Poszczególne dziełnice miasta spełniają ściśłe okreśłone funkcje. Woła, Młociny,
Żerań, Targówek, Służewiec i Siekierki grupują przemysł. Śródmieście staje się
centrałnym ośrodkiem administracyjno-usługowym. Zespoły mieszkaniowe są ło-
kałizowane w dziełnicach wydziełonych przestrzennie, łecz dotąd nie najiepiej
powiązanych z ośrodkami przemysłowymi i centrum. Główny szkielet komunika-
cyjny trasy Puławska-Marszałkowska-Siowackiego-Marymopcka oraz Bohaterów
Września-Ałeje Jerozołimskie-ał. Waszyngtona-Grochowska. Do najważniej-
szych osiągnięć nałeży Trasa W-Z (1947), przebicie Trasy N-S (1961) i Trasy Ła-
zienkowskiej (1971-74). Przed kiłku łaty przystąpiono do rozbudowy połączeń
komunikacyjnych między peryferyjnymi dzieinicami (Ochota-Woła, Woła-Biełany,
Żołiborz-Praga), które w rezuitacie stworzą wiełką obwodnicę miejską. Pasmowy
układ przestrzenny miasta pozwała na wprowadzenie w zwartą zabudowę miejską
pasów ziełeni, dochodzących do centrum. Są to parki, ogrody działkowe, a na
peryferiach tereny uprawy rołnej i warzywniczej. Do największych skupisk ziełeni
załiczyć można Parki Kultury na Biełanach i na Powiśłu oraz tereny ziełone Wy-
brzeży: Gdańskiego, Gdyńskiego i Kościuszkowskiego.
Trudno w skróconej formie przedstawić proces powojennej odbudowy i prze-
strzennego rozwoju miasta, które dziś rozciąga się na rozłegłym obszarze 44 541
30