DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.33172#0037
Miasta 20, 21a, 31 w sieni), wnęki (Rynek Starego Miasta 31), obramienia okien
i wnęki z cegły glazurowanej (Kanonia 28). Wnętrza kamienic ozdabiała dekoracja
małarska, zachowana do dzisiaj w kamienicach przy Rynku Starego Miasta 32 i 34
(stropy).
Warszawska rezydencja książęca powstała wcześniej niż miasto. W odiegłości około
] 5 m od południowych murów obecnego zamku odkryto wał ziemno-drewniany
o konstrukcji skrzyniowej z przełomu w. XIII i XIV. Wał obwarowywał dziedzi-
niec, wokół którego rozmieszczone były m.in. dom kasztełana i pomieszczenia dła
załogi. Przed r. 1350 powstała pierwsza murowana budowła-wieża Wiełka (póź-
niejsza Grodzka) na pianie kwadratu ze skar pami na narożach. Na początku XV w.
książę Janusz Starszy wznios ł rezydencję zwaną Dworem Wieikim z której do
dzisiaj zachowały się trzy piwnice. Biiżej kościoła farnego istniał gotycki Dwór
Mały i z niego również zachowały się partie murów .
Roię nie tyiko kuitową, iecz także obronną pełniły budowie sakraine: kościół famy
św. Jana Chrzcicieła, kościoły i klasztory augustianów i bernardynów, kościół pa-
raUainy na Nowym Mieście i kościół w Tarchominie.
Murowany kościół famy (Świętojańska 8), wzniesiony na początku XV w. z fun-
dacji księcia Janusza Starszego, składał się z trzech naw i wydzieionego prezbi-
terium zamkniętego trójbocznie. Koncepcja przestrzenna-i dekoracja wiążą war-
szawską farę z innymi tego typu kościołami miejskimi, rozpowszechnionymi na
ziemiach opanowanych przez zakon krzyżacki.
Kościół augustianów był pierwotnie małym jednonawowym kościołem z charak-
terystyczną dzwonnicą wtopioną w budynek klasztorny (Piwna 9/11). Równie
skromne założenie reprezentował kościół parafiakiy NM Panny na Nowym Mieście
(Przyrynek 2) złożony z nawy kry tej stropem i zaskłepionego prezbiterium, wznie-
siony z fundacji księcia Janusza Starszego i księżnej Anny Danuty w r. 1411. W koń-
cu XV w. został rozbudowany przez dodanie naw bocznych i podwyższenie nawy
głównej. Dobrym przykładem skromnego późnogotyckiego kościoła z zaskłepio-
nym prezbiterium i nawą krytą stropem jest kościół w Tarchominie, wzniesiony
po r. 1520. Anałogiczny pian miał kościół św. Jerzego (dziś nie istniejący), wznie-
siony po r. 1454 z fundacji księcia Bołesława IV i Anny mazowieckiej. Kościół ten
około 1560 r. całkowicie przekształcił w formach renesansowych Jan Baptysta z We-
necji, autor attyki na barbakanie. W kłasztorze bernardynów zachowały się intere-
sujące późnogotyckie sklepienia kryształowe wykonane w łatach 1515-33. W zesta-
wieniu z innymi tego typu sklepieniami wyróżniają się indywiduałnymi i różno-
rodnymi formami.
BAROK WAZOWSKI
Odbudowane po pożarze w r. 1607 kamienice mieszczańskie otrzymały nowe, póź-
norenesansowe fasady ozdobione portalami (np. Rynek Starego Miasta 28, 31, 36)
i bogatymi szczytami (Kanonia 20-26). Interesująco kształtowano podwórza, ujmu-
jąc ich wnętrza z trzech stron gankami (Rynek Starego Miasta 27, 32). W tym
samym czasie w budownictwie mieszczańskim powielano jeszcze formy późnore-
nesansowe. Zygmunt 111 Waza podjął barokową rozbudowę Zamku Krótewskiego
(1597-1619). Surową, monumentalną bryłę zaniku wazowskiego podkreśłał siiny
akcent pionowy w postaci wysokiej wieży na osi fasady oraz niewiełkie wieżyczki
na narożach. Ważną rołę dekoracyjną pełniły piękne w kształcie hełmy zamko-
wych wież i skromna, iecz wyrafinowana kamieniarka otworów wejściowych
i okiennych. Piać przed bramą Krakowską został ozdobiony pomnikiem w formie
kolumny z posągiem króla Zygmunta 111. Byi to pierwszy nowożytny pomnik
w Warszawie. .
O tym jak barok wazowski wyprzedzał styiowo inne warszawskie reaiizacje, świad-
czy porównanie z architekturą kościoła dominikanów (Freta 8). Charakterystyczne
dia tego kościoia wydłużone prezbiterium (po 1612) jest świadectwem popuiamej
w tym czasie tendencji nawrotu do gotyku w budowlach kościelnych. Skiepienie
naw kościoia dominikanów pokryła rozpowszechniona w 2. ćwierci XVII w. de-
koracja typu „lubelskiego", której genezy szukać naieży w poiączeniu późnogo-
tyckich żeber z ornamentem renesansowym.
Fazę pośrednią między manieryzmem (wydłużenie i wysokość nawy oraz szczyt)
a barokiem (dekoracja architektoniczna) reprezentuje kościół jezuitów (Święto-
jańska 12). Interesującą budowlą wczesnobarokową jest też domek ioretański
(Ratuszowa 5), zaprojektowany przez króiewskiego architekta Konstantego Ten-
caiię na wzór domku NM Panny w Loreto.
Na południe od Zamku Króiewskiego wzdłuż skarpy wiśianej powstały najświet-
i wnęki z cegły glazurowanej (Kanonia 28). Wnętrza kamienic ozdabiała dekoracja
małarska, zachowana do dzisiaj w kamienicach przy Rynku Starego Miasta 32 i 34
(stropy).
Warszawska rezydencja książęca powstała wcześniej niż miasto. W odiegłości około
] 5 m od południowych murów obecnego zamku odkryto wał ziemno-drewniany
o konstrukcji skrzyniowej z przełomu w. XIII i XIV. Wał obwarowywał dziedzi-
niec, wokół którego rozmieszczone były m.in. dom kasztełana i pomieszczenia dła
załogi. Przed r. 1350 powstała pierwsza murowana budowła-wieża Wiełka (póź-
niejsza Grodzka) na pianie kwadratu ze skar pami na narożach. Na początku XV w.
książę Janusz Starszy wznios ł rezydencję zwaną Dworem Wieikim z której do
dzisiaj zachowały się trzy piwnice. Biiżej kościoła farnego istniał gotycki Dwór
Mały i z niego również zachowały się partie murów .
Roię nie tyiko kuitową, iecz także obronną pełniły budowie sakraine: kościół famy
św. Jana Chrzcicieła, kościoły i klasztory augustianów i bernardynów, kościół pa-
raUainy na Nowym Mieście i kościół w Tarchominie.
Murowany kościół famy (Świętojańska 8), wzniesiony na początku XV w. z fun-
dacji księcia Janusza Starszego, składał się z trzech naw i wydzieionego prezbi-
terium zamkniętego trójbocznie. Koncepcja przestrzenna-i dekoracja wiążą war-
szawską farę z innymi tego typu kościołami miejskimi, rozpowszechnionymi na
ziemiach opanowanych przez zakon krzyżacki.
Kościół augustianów był pierwotnie małym jednonawowym kościołem z charak-
terystyczną dzwonnicą wtopioną w budynek klasztorny (Piwna 9/11). Równie
skromne założenie reprezentował kościół parafiakiy NM Panny na Nowym Mieście
(Przyrynek 2) złożony z nawy kry tej stropem i zaskłepionego prezbiterium, wznie-
siony z fundacji księcia Janusza Starszego i księżnej Anny Danuty w r. 1411. W koń-
cu XV w. został rozbudowany przez dodanie naw bocznych i podwyższenie nawy
głównej. Dobrym przykładem skromnego późnogotyckiego kościoła z zaskłepio-
nym prezbiterium i nawą krytą stropem jest kościół w Tarchominie, wzniesiony
po r. 1520. Anałogiczny pian miał kościół św. Jerzego (dziś nie istniejący), wznie-
siony po r. 1454 z fundacji księcia Bołesława IV i Anny mazowieckiej. Kościół ten
około 1560 r. całkowicie przekształcił w formach renesansowych Jan Baptysta z We-
necji, autor attyki na barbakanie. W kłasztorze bernardynów zachowały się intere-
sujące późnogotyckie sklepienia kryształowe wykonane w łatach 1515-33. W zesta-
wieniu z innymi tego typu sklepieniami wyróżniają się indywiduałnymi i różno-
rodnymi formami.
BAROK WAZOWSKI
Odbudowane po pożarze w r. 1607 kamienice mieszczańskie otrzymały nowe, póź-
norenesansowe fasady ozdobione portalami (np. Rynek Starego Miasta 28, 31, 36)
i bogatymi szczytami (Kanonia 20-26). Interesująco kształtowano podwórza, ujmu-
jąc ich wnętrza z trzech stron gankami (Rynek Starego Miasta 27, 32). W tym
samym czasie w budownictwie mieszczańskim powielano jeszcze formy późnore-
nesansowe. Zygmunt 111 Waza podjął barokową rozbudowę Zamku Krótewskiego
(1597-1619). Surową, monumentalną bryłę zaniku wazowskiego podkreśłał siiny
akcent pionowy w postaci wysokiej wieży na osi fasady oraz niewiełkie wieżyczki
na narożach. Ważną rołę dekoracyjną pełniły piękne w kształcie hełmy zamko-
wych wież i skromna, iecz wyrafinowana kamieniarka otworów wejściowych
i okiennych. Piać przed bramą Krakowską został ozdobiony pomnikiem w formie
kolumny z posągiem króla Zygmunta 111. Byi to pierwszy nowożytny pomnik
w Warszawie. .
O tym jak barok wazowski wyprzedzał styiowo inne warszawskie reaiizacje, świad-
czy porównanie z architekturą kościoła dominikanów (Freta 8). Charakterystyczne
dia tego kościoia wydłużone prezbiterium (po 1612) jest świadectwem popuiamej
w tym czasie tendencji nawrotu do gotyku w budowlach kościelnych. Skiepienie
naw kościoia dominikanów pokryła rozpowszechniona w 2. ćwierci XVII w. de-
koracja typu „lubelskiego", której genezy szukać naieży w poiączeniu późnogo-
tyckich żeber z ornamentem renesansowym.
Fazę pośrednią między manieryzmem (wydłużenie i wysokość nawy oraz szczyt)
a barokiem (dekoracja architektoniczna) reprezentuje kościół jezuitów (Święto-
jańska 12). Interesującą budowlą wczesnobarokową jest też domek ioretański
(Ratuszowa 5), zaprojektowany przez króiewskiego architekta Konstantego Ten-
caiię na wzór domku NM Panny w Loreto.
Na południe od Zamku Króiewskiego wzdłuż skarpy wiśianej powstały najświet-