DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.33172#0041
coraz częściej przeważały, a co ważniejsze, stawały się natchnieniem dia innych
architektów. Wiadomo na przykład, że niektóre ełementy wystroju i wyposażenia
wnętrz projektowanych przez Louisa adaptował łub naśiadował Dominik Merłini.
Natomiast w kompozycjach architektonicznych ujawniał Meriini przywiązanie do
form barokowych, czego dowodem były budowłe wzniesione przez niego na terenie
Łazienek. Bryłę i elewacji południowej pałacu Na Wyspie brak surowości i rygoru,
najważniejszych cech sztuki kłasycystycznej. Patrząc na rzeźby w rokokowych
pozach, kr uche formy obramień okien czy wołutowo wygięte kraty bałkonowe,
zdawać musimy sobie sprawę, że widzimy dzieło z trudem przełamujące rokokowe
przyzwyczajenia autora.
Wybitnym, o nieprzemijającej wartości osiągnięciem mecenatu Stanisława Augusta
było wykształcenie reprezentacyjnego wnętrza pałacowego o indywiduałnym cha-
rakterze. Rołę decydującą odegrał w tym dziełe sam krół, którego płurałistyczny
smak pozwałał łączyć ełementy nałeżące do różnych odmian styłowych. Kułt form
antycznych był dia króła nakazem mody, łecz przede wszystkim odpowiadał mu
przepych, barwność i żywość sztuki baroku - głównie sztuki epoki Ludwika XIV.
W połączeniu tych form łeżała odrębność wnętrz stanisławowskich Zamku Kró-
łewskiego i Łazienek. Charakteryzował je ścisły związek architektury, rzeźby, tna-
iarstwa i sztuki zdobniczej. Architektoniczne podziały ścian wykonane w białym
łub złoconym stiuku podkreśłane były często marmurowymi koiumnami o paste-
łowych kołorach, a płafony wypełniano wiełkimi iiuzjonistycznymi małowidłami.
W ściany wprawiano obrazy ształugowe, iustra i kominki. W tak zaaranżowanym
wnętrzu rozmieszczano z dużym umiarem przyścienne konsołe, taborety i bankietki,
na ścianach zawieszano złocone brązowe apiiki, a całości dopełniały gerydony,
świeczniki i zegary. Wnętrza stanisławowskie, reprezentowane wyłącznie w bu-
dowłach warszawskich, decydująco wpłynęły na rozwój połskiego wnętrza kłasy-
cystycznego.
Proces przyjmowania nowych form dekoracyjnych zaczerpniętych z antycznego
repertuaru zaobserwować można na przykładzie warszawskiej kamienicy miesz-
czańskiej. Stare barokowe kamienice poddano gruntownej kuracji odmładzającej
(np. Rynek Starego Miasta 10, 11, 20, Mostowa 16/18, Freta 14/18). Rzadziej
wznoszono nowe, jak kamienica Skalskiego wg projektu Efraima Szregera (Kra-
kowskie Przedmieście 45) czy kamienice przy Krakowskim Przedmieściu 8,10, 12,
ł4 i uł. Freta 5.
WARSZAWSKi KLASYCYZM LAT i780-lSC0
Proces zanikania pozostałości barokowych w architekturze przebiegał równocześnie
z narastaniem cech kiasycystycznych. Źródłem inspiracji był antyk, architektura
Andrea Pałładia i kiasycyzm XVII w. Na gruncie sztuki antycznej wyrósł skrajny
nurt architektury purystycznej. Jego twórcy stosowaii surowe porządki - dorycki
i toskański, łub w ogółe eiiminowaii porządki.
Nowy stosunek do antyku, oparty na poszerzonej wiedzy o świecie starożytnym
i na badaniach archeołogicznych, znałazł najłepszy wyraz w twórczości Szymona
Bogumiła Zuga i Jana Chrystiana Kamsetzera. Wzniesiony przez Zuga w latach
1777-81 Zbór Ewangełicko-Augsburski (pi. Małachowskiego) był dziełem niezwy-
kłe ważnym dła architektury kłasycystycznej w Polsce. Wzorem dła tej budowłi był
antyczny Panteon rzymski, łecz sposób opracowania bryły jest znamienny dła
ideałów architekta wieku Oświecenia. Twórca pragnął zreałizować budowłe jak
najsurowszą, sprowadzoną w kompozycji do eiementarnych brył geometrycznych:
wałca, półkułi i prostopadłościanów. Surowość osiągnął przez ograniczenie ełemen-
tów dekoracyjnych do boniowania i doryckiego porządku portyku. Wyczułenie
Zuga na efekty fakturaine obserwujemy w opracowaniu studni przy uł. Świerczew-
skiego, tzw. Grubej Kaśki. Zug zestawił tu surową boniowaną ścianę ze zmiennym,
dynamicznym strumieniem wody.
Architekt ten był również twórcą pierwszego w Warszawie domu handłowego
Roessłera i Hurtiga (Krakowskie Przedmieście 79), wzniesionego około r. 1785.
I w tym dziełe ujawnia się nowoczesna postawa architekta, połegająca na dążności
do jak największej oszczędności i surowości w dekoracji, a w kompozycji na ze-
rwaniu z barokową zasadą kompozycji osiowej. Zug zastosował porządek toskański
w otworach okiennych parteru, a fasada od strony Krakowskiego Przedmieścia
przez zaprojektowanie parzystej łiczby osi traci dośrodkowość kompozycji. Wzno-
szone przez Zuga rezydencje bogatego mieszczaństwa miały za wzór pałace króła
i arystokracji. Przykładem - przebudowany pałac „Pod Czterema Wiatrami"
(Długa 38/40) oraz pałac Bianka (Senatorska 14).
37
architektów. Wiadomo na przykład, że niektóre ełementy wystroju i wyposażenia
wnętrz projektowanych przez Louisa adaptował łub naśiadował Dominik Merłini.
Natomiast w kompozycjach architektonicznych ujawniał Meriini przywiązanie do
form barokowych, czego dowodem były budowłe wzniesione przez niego na terenie
Łazienek. Bryłę i elewacji południowej pałacu Na Wyspie brak surowości i rygoru,
najważniejszych cech sztuki kłasycystycznej. Patrząc na rzeźby w rokokowych
pozach, kr uche formy obramień okien czy wołutowo wygięte kraty bałkonowe,
zdawać musimy sobie sprawę, że widzimy dzieło z trudem przełamujące rokokowe
przyzwyczajenia autora.
Wybitnym, o nieprzemijającej wartości osiągnięciem mecenatu Stanisława Augusta
było wykształcenie reprezentacyjnego wnętrza pałacowego o indywiduałnym cha-
rakterze. Rołę decydującą odegrał w tym dziełe sam krół, którego płurałistyczny
smak pozwałał łączyć ełementy nałeżące do różnych odmian styłowych. Kułt form
antycznych był dia króła nakazem mody, łecz przede wszystkim odpowiadał mu
przepych, barwność i żywość sztuki baroku - głównie sztuki epoki Ludwika XIV.
W połączeniu tych form łeżała odrębność wnętrz stanisławowskich Zamku Kró-
łewskiego i Łazienek. Charakteryzował je ścisły związek architektury, rzeźby, tna-
iarstwa i sztuki zdobniczej. Architektoniczne podziały ścian wykonane w białym
łub złoconym stiuku podkreśłane były często marmurowymi koiumnami o paste-
łowych kołorach, a płafony wypełniano wiełkimi iiuzjonistycznymi małowidłami.
W ściany wprawiano obrazy ształugowe, iustra i kominki. W tak zaaranżowanym
wnętrzu rozmieszczano z dużym umiarem przyścienne konsołe, taborety i bankietki,
na ścianach zawieszano złocone brązowe apiiki, a całości dopełniały gerydony,
świeczniki i zegary. Wnętrza stanisławowskie, reprezentowane wyłącznie w bu-
dowłach warszawskich, decydująco wpłynęły na rozwój połskiego wnętrza kłasy-
cystycznego.
Proces przyjmowania nowych form dekoracyjnych zaczerpniętych z antycznego
repertuaru zaobserwować można na przykładzie warszawskiej kamienicy miesz-
czańskiej. Stare barokowe kamienice poddano gruntownej kuracji odmładzającej
(np. Rynek Starego Miasta 10, 11, 20, Mostowa 16/18, Freta 14/18). Rzadziej
wznoszono nowe, jak kamienica Skalskiego wg projektu Efraima Szregera (Kra-
kowskie Przedmieście 45) czy kamienice przy Krakowskim Przedmieściu 8,10, 12,
ł4 i uł. Freta 5.
WARSZAWSKi KLASYCYZM LAT i780-lSC0
Proces zanikania pozostałości barokowych w architekturze przebiegał równocześnie
z narastaniem cech kiasycystycznych. Źródłem inspiracji był antyk, architektura
Andrea Pałładia i kiasycyzm XVII w. Na gruncie sztuki antycznej wyrósł skrajny
nurt architektury purystycznej. Jego twórcy stosowaii surowe porządki - dorycki
i toskański, łub w ogółe eiiminowaii porządki.
Nowy stosunek do antyku, oparty na poszerzonej wiedzy o świecie starożytnym
i na badaniach archeołogicznych, znałazł najłepszy wyraz w twórczości Szymona
Bogumiła Zuga i Jana Chrystiana Kamsetzera. Wzniesiony przez Zuga w latach
1777-81 Zbór Ewangełicko-Augsburski (pi. Małachowskiego) był dziełem niezwy-
kłe ważnym dła architektury kłasycystycznej w Polsce. Wzorem dła tej budowłi był
antyczny Panteon rzymski, łecz sposób opracowania bryły jest znamienny dła
ideałów architekta wieku Oświecenia. Twórca pragnął zreałizować budowłe jak
najsurowszą, sprowadzoną w kompozycji do eiementarnych brył geometrycznych:
wałca, półkułi i prostopadłościanów. Surowość osiągnął przez ograniczenie ełemen-
tów dekoracyjnych do boniowania i doryckiego porządku portyku. Wyczułenie
Zuga na efekty fakturaine obserwujemy w opracowaniu studni przy uł. Świerczew-
skiego, tzw. Grubej Kaśki. Zug zestawił tu surową boniowaną ścianę ze zmiennym,
dynamicznym strumieniem wody.
Architekt ten był również twórcą pierwszego w Warszawie domu handłowego
Roessłera i Hurtiga (Krakowskie Przedmieście 79), wzniesionego około r. 1785.
I w tym dziełe ujawnia się nowoczesna postawa architekta, połegająca na dążności
do jak największej oszczędności i surowości w dekoracji, a w kompozycji na ze-
rwaniu z barokową zasadą kompozycji osiowej. Zug zastosował porządek toskański
w otworach okiennych parteru, a fasada od strony Krakowskiego Przedmieścia
przez zaprojektowanie parzystej łiczby osi traci dośrodkowość kompozycji. Wzno-
szone przez Zuga rezydencje bogatego mieszczaństwa miały za wzór pałace króła
i arystokracji. Przykładem - przebudowany pałac „Pod Czterema Wiatrami"
(Długa 38/40) oraz pałac Bianka (Senatorska 14).
37