DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.33172#0045
8, 12, 13, 15, 27, 39, 41, Litewska 6, Lwowska 13, Zieina 49). Kontynuowany by!
nadal typ wiiii zapoczątkowany w stolicy przez Franciszka Lanciego (Emilii Plater
17, Piękna 44, a!. Róż 3, 16, Aleje Ujazdowskie 33, Belwederska 20). W architek-
turze sakralnej notujemy pod koniec XIX w. interesujące realizacje neogotyckich
kościołów, ujawniające istotne konstrukcyjne wartości architektury gotyckiej (koś-
ciół ewangelicki-Świerczewskiego 76, kościół św. Floriana-pl. Weteranów, kościół
św. Stanisława-Wolska 76, kościół Wniebowzięcia NMP- Trakt Lubelski).
W twórczości warszawskich architektów ostatnich dziesięcioleci XIX w. domino-
wała czynszowa kamienica wielkomiejska. Początek jej architektoniczno-prze-
strzennego rozwoju sięga 2. połowy XVIII w., kiedy przeprowadzono parcelację
gruntów miejskich (m.in. wzdłuż przecznic ul. Marszałkowskiej). Parceia miała
przeciętnie niewiełe ponad 20 m szerokości i do 50 m głębokości. Wymiary te w
dużym stopniu okreśłiły kierunek przemian kamienicy. W końcu XVIIł w. był to
dwutraktowy dom piętrowy łub dwupiętrowy, z bramą przejazdową pośrodku. W
ł. połowie XIX w. powiększyła się o dwie boczne oficyny, przylegające prostopadłe
do korpusu głównego, a w 2. połowie XIX w. o poprzeczną oficynę, która zamknęła
czworobok z niewiełkim wewnętrznym podwórzem. Równocześnie przez podwyż-
szenie kamienicy do kiłku pięter tworzyły się „podwórza-studnie", nie dopuszcza-
jące światła do niższych kondygnacji. Następny etap rozwoju kamienicy to dałsza
rozbudowa w głąb posesji. Powstawały więc kamienice z oficynami o dwóch, a na-
wet trzech podwórzach. Program użytkowy kamienicy czynszowej ograniczał się do
kiłku wiełopokojowych luksusowych mieszkań, kilkunastu mieszkań do wynajęcia
i pomieszczeń handłowo-usługowych na parterze. W elewacjach warszawskich ka-
mienic czynszowych znalazły najpełniejszy wyraz eklektyczne kompozycje, a ich
twórcy nawiązywałi do dekoracji renesansowych, barokowych i rokokowych (m.in.
Ałeje Jerozolimskie 51, Kopernika 15, pl. Dąbrowskiego 6, Hoża 42, Szpitalna 8,
pl. Trzech Krzyży 18). Kilkanaście kamienic nawiązywało swą dekorację do form
gotyckich, wzbogaconych dla dodania efektu cegłą glazurowaną (m.in. Aleje
Ujazdowskie 22, a!. I Armii Wojska Polskiego 9, Foksal 19), którą stosowano
również do dekoracji elewacji wilii (Chełmżyńska 105).
Około r. 1900 dzięki studiom nad zabytkową architekturą polską coraz częściej
pojawiały się budowie o formach rodzimych. Odżyły przede wszystkim formy re-
nesansu krakowskiego, uznawanego za najbardziej polski styl w architekturze
(kościół Zbawiciela, pawilony mostu Poniatowskiego - al. 3 Maja, wnętrze gmachu
głównego Politechniki-pl. Jedności Robotniczej).
Faza dojrzałego historyzmu w architekturze warszawskiej trwała do pierwszych
lat XX w., nadając stołecznym ulicom charakter wielkomiejski, typowy dla wszy-
stkich większych miast tamtych czasów.
SECESJA. MODERIStZM. FU^KC.IONALfZM
Interesującym zjawiskiem w sztuce na przełomie w. XIX i XX była secesja. Pro-
gramowym założeniem nowego kierunku było zerwanie z formami wywodzącymi
się ze sztuki epok poprzednich. W architekturze wartość secesji tkwiła przede
wszystkim w przezwyciężeniu tradycyjnych kompozycji architektonicznych (np. w
podziałach fasad, kształtach otworów), podkreśleniu elementów konstrukcyjnych,
szerokim zastosowaniu witraży, metaloplastyki, malarstwa monumentalnego
i mozaiki, a także na wprowadzeniu nowej, roślinno-kwiatowej ornamentyki.
Architektura secesyjna korzystała jednak nieraz z ornamentyki historycznej i za-
chowała tradycyjną przewagę ornamentu nad elementami konstrukcyjnymi. W
Warszawie secesja pojawiła się w r. 1902 w dekoracji wnętrz hotelu „Bristol"
(częściowo zachowana). W nowym stylu wzniesiono gmach banku (Senatorska 42),
hale targowe (Koszykowa 61/63), a przede wszystkim wielkomiejskie kamienice.
Najpiękniejsze przykłady warszawskiej secesji uległy zniszczeniu w czasie II wojny
światowej, a te, które zostały, świadczyć mogą o swoistym pięknie formy secesyjnej
(Aleje Jerozolimskie 47, Wójcika 38). Często ornamentyka secesyjna pojawiała się
na elewacjach kamienic zapowiadających architekturę modernistyczną (Poznańska
37, Hoża 41, Śniadeckich 10, Ałeje Jerozolimskie 45, Bagatela 10, al. I Armii Woj-
ska Polskiego 3, Noakowskiego 4 i 14) oraz na gmachach użyteczności publicznej
(Koszykowa 55, Ałeje Jerozolimskie 45, Świerczewskiego 58, Okólnik 9). Formy
secesyjne przybierały nagrobki na cmentarzu Powązkowskim (Wacława Szymanow-
skiego) i na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim (K. Freunda i K. Temlera).
Czołowym pomnikiem secesyjnym jest pomnik Fryderyka Chopina w Łazienkach.
Dalsze złagodzenie form historycznych przyniósł modernizm, którego wczesna,
faza przypadła na lata 1905-14. a kontynuowany był do wybuchu Ił wojny świato-
41
nadal typ wiiii zapoczątkowany w stolicy przez Franciszka Lanciego (Emilii Plater
17, Piękna 44, a!. Róż 3, 16, Aleje Ujazdowskie 33, Belwederska 20). W architek-
turze sakralnej notujemy pod koniec XIX w. interesujące realizacje neogotyckich
kościołów, ujawniające istotne konstrukcyjne wartości architektury gotyckiej (koś-
ciół ewangelicki-Świerczewskiego 76, kościół św. Floriana-pl. Weteranów, kościół
św. Stanisława-Wolska 76, kościół Wniebowzięcia NMP- Trakt Lubelski).
W twórczości warszawskich architektów ostatnich dziesięcioleci XIX w. domino-
wała czynszowa kamienica wielkomiejska. Początek jej architektoniczno-prze-
strzennego rozwoju sięga 2. połowy XVIII w., kiedy przeprowadzono parcelację
gruntów miejskich (m.in. wzdłuż przecznic ul. Marszałkowskiej). Parceia miała
przeciętnie niewiełe ponad 20 m szerokości i do 50 m głębokości. Wymiary te w
dużym stopniu okreśłiły kierunek przemian kamienicy. W końcu XVIIł w. był to
dwutraktowy dom piętrowy łub dwupiętrowy, z bramą przejazdową pośrodku. W
ł. połowie XIX w. powiększyła się o dwie boczne oficyny, przylegające prostopadłe
do korpusu głównego, a w 2. połowie XIX w. o poprzeczną oficynę, która zamknęła
czworobok z niewiełkim wewnętrznym podwórzem. Równocześnie przez podwyż-
szenie kamienicy do kiłku pięter tworzyły się „podwórza-studnie", nie dopuszcza-
jące światła do niższych kondygnacji. Następny etap rozwoju kamienicy to dałsza
rozbudowa w głąb posesji. Powstawały więc kamienice z oficynami o dwóch, a na-
wet trzech podwórzach. Program użytkowy kamienicy czynszowej ograniczał się do
kiłku wiełopokojowych luksusowych mieszkań, kilkunastu mieszkań do wynajęcia
i pomieszczeń handłowo-usługowych na parterze. W elewacjach warszawskich ka-
mienic czynszowych znalazły najpełniejszy wyraz eklektyczne kompozycje, a ich
twórcy nawiązywałi do dekoracji renesansowych, barokowych i rokokowych (m.in.
Ałeje Jerozolimskie 51, Kopernika 15, pl. Dąbrowskiego 6, Hoża 42, Szpitalna 8,
pl. Trzech Krzyży 18). Kilkanaście kamienic nawiązywało swą dekorację do form
gotyckich, wzbogaconych dla dodania efektu cegłą glazurowaną (m.in. Aleje
Ujazdowskie 22, a!. I Armii Wojska Polskiego 9, Foksal 19), którą stosowano
również do dekoracji elewacji wilii (Chełmżyńska 105).
Około r. 1900 dzięki studiom nad zabytkową architekturą polską coraz częściej
pojawiały się budowie o formach rodzimych. Odżyły przede wszystkim formy re-
nesansu krakowskiego, uznawanego za najbardziej polski styl w architekturze
(kościół Zbawiciela, pawilony mostu Poniatowskiego - al. 3 Maja, wnętrze gmachu
głównego Politechniki-pl. Jedności Robotniczej).
Faza dojrzałego historyzmu w architekturze warszawskiej trwała do pierwszych
lat XX w., nadając stołecznym ulicom charakter wielkomiejski, typowy dla wszy-
stkich większych miast tamtych czasów.
SECESJA. MODERIStZM. FU^KC.IONALfZM
Interesującym zjawiskiem w sztuce na przełomie w. XIX i XX była secesja. Pro-
gramowym założeniem nowego kierunku było zerwanie z formami wywodzącymi
się ze sztuki epok poprzednich. W architekturze wartość secesji tkwiła przede
wszystkim w przezwyciężeniu tradycyjnych kompozycji architektonicznych (np. w
podziałach fasad, kształtach otworów), podkreśleniu elementów konstrukcyjnych,
szerokim zastosowaniu witraży, metaloplastyki, malarstwa monumentalnego
i mozaiki, a także na wprowadzeniu nowej, roślinno-kwiatowej ornamentyki.
Architektura secesyjna korzystała jednak nieraz z ornamentyki historycznej i za-
chowała tradycyjną przewagę ornamentu nad elementami konstrukcyjnymi. W
Warszawie secesja pojawiła się w r. 1902 w dekoracji wnętrz hotelu „Bristol"
(częściowo zachowana). W nowym stylu wzniesiono gmach banku (Senatorska 42),
hale targowe (Koszykowa 61/63), a przede wszystkim wielkomiejskie kamienice.
Najpiękniejsze przykłady warszawskiej secesji uległy zniszczeniu w czasie II wojny
światowej, a te, które zostały, świadczyć mogą o swoistym pięknie formy secesyjnej
(Aleje Jerozolimskie 47, Wójcika 38). Często ornamentyka secesyjna pojawiała się
na elewacjach kamienic zapowiadających architekturę modernistyczną (Poznańska
37, Hoża 41, Śniadeckich 10, Ałeje Jerozolimskie 45, Bagatela 10, al. I Armii Woj-
ska Polskiego 3, Noakowskiego 4 i 14) oraz na gmachach użyteczności publicznej
(Koszykowa 55, Ałeje Jerozolimskie 45, Świerczewskiego 58, Okólnik 9). Formy
secesyjne przybierały nagrobki na cmentarzu Powązkowskim (Wacława Szymanow-
skiego) i na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim (K. Freunda i K. Temlera).
Czołowym pomnikiem secesyjnym jest pomnik Fryderyka Chopina w Łazienkach.
Dalsze złagodzenie form historycznych przyniósł modernizm, którego wczesna,
faza przypadła na lata 1905-14. a kontynuowany był do wybuchu Ił wojny świato-
41