DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.33172#0040
Ożywienie rachu budowlanego szybko przeniknęło poza dwór krótewski. Magnaci
poiscy nie pozostawaii w tyie i korzystati z usiug architektów króiewskich. Zapew-
niaii tym sposobem wysoki poziom artystyczny i modną formę architektoniczną
swych rezydencji. Podobnie jak w urbanistyce, tak i w architekturze pałacowej
schematy przyniesione do Poiski przez architektów saskich miały proweniencję
francuską. Francusko-saskie rokoko przyczyniło się do ostatecznego ukształtowa-
nia typu rezydencji e?:tre conr et JurJńi, która miała w Warszawie tradycję sięga-
jącą jeszcze początku XVH w. Tak bowiem zakładane były pałace Wazów w 1.
połowie XVII w. (pałac Kazimierzowski, pałac Koniecpołskich). Podobną dyspo-
zycję przyjmował dia swych warszawskich pałaców Tyiman z Gamercn (przebu-
dowa pałacu Ossolińskich dia Stanisława Herakłiusza Lubomirskiego, pałac Ra-
dziwiłłów przy ut. Miodowej). Tradycja tego układu była tak siłna na warszawskim
gruncie, że stosowano go później w niektórych ekiektycznych założeniach XIX w.
(np. pałac Zamoyskich przy u). Foksai). V/ ł. połowie XVIII w. układ ten podjęii
architekci Jan Zygmunt Deybei i Karoi Fryderyk Póppełmann. Rozbudowany
przez nich pałac Błękitny stał się wzorem dia warszawskich pałaców 2. ćwierci
XVIII w. Na terenie Warszawy przebudowano i zbudowano w tym typie caiy
szereg pałaców: Denhoffów (później Potockich, Krakowskie Przedmieście 15) -
Deybei, Branickich (Miodowa 8), Mniszchów (Senatorska 40) - Pierre Ricaud de
Tirregaiiie, Czapskich (Krakowskie Przedmieście 5) - Deybei i Franciszek Antoni
Mayer.
Architektem szczególnie chętnie zatrudnianym był Deybei. W pałacu Błękitnym
i późniejszych reaiizacjach, takich jak pałac Sapiehów (Zakroczymska 6) i połud-
niowa eiewacja iewego skrzydła pałacu wilanowskiego, prezentował dojrzałe formy
późnobarokowe, a płaskie i iinearnie traktowane ściany akcentował wykwintną
rokokową ornamentyką. Dekoracja ta pojawiała się na płycinach międzyokiennych,
„głowicach" łizen, wypełniała bogate kartusze, frontony i zdobiła owatne łukarny.
Około połowy XVIII w. przebudowano w formach późnobarokowych kamienice
przy Krakowskim Przedmieściu 81, 89 i przy ui. Senatorskiej 9 i skromniejsze
pałace: Wessia (Krakowskie Przedmieście 25), Jabłonowskich (Nowy Świat 51),
Loupia (Senatorska li), Mokronowskich (Zakroczymska 2). Szczegóiną uwagę
zwraca kamienica Prażmowskich (Krakowskie Przedmieście 87). Jej sfałowana
fasada zwieńczona rzeźbionym rocaiiie i subteina dekoracja omamentałna są
typowe dia warszawskiej architektury, poszukującej nowych sposobów rozwiązy-
wania fasad budowii.
W 2. ćwierci XVIII w. powstało wiele warszawskich świątyń. Typy tych kościołów
inspirowała architektura włoska, a reaiizowaii je miejscowi architekci, np. Karoi
Bay i Jakub Fontana, iub architekci sascy: Jauch i Knóbei. Świetnym przykładem
fasady kolumnowej jest fasada kościoła wizytek (Krakowskie Przedmieście 34),
wzniesionego wg projektu Karoia Baya, a wykończonego przez Efraima Szregera.
Typ kołumnowy reprezentowały również fasady kościołów św. Marcina (Piwna
9/li) i dominikanów obserwantów (zburzony w r. 1818).
Płasko traktowana jest fasada kościoła św. Wawrzyńca (Wolska 140a) zaprojekto-
wana przez Jaucha, rozczłonkowana parami piiastrów w wieikim porządku toskań-
skim i nakryta trójkątnym frontonem. Kościół kamedułów na Bieianach (Gwiaź-
dzista 81), o wieiobocznej nawie z sześcioma kapiicami po bokach, naśiaduje
pierwowzory austriackie. Fasada kościoła św. Krzyża, rozpoczęta w końcu XVII w.
wg projektu Bełiottiego, wykończona została już po połowie XVIII w. Osta-
teczny projekt przęsła środkowego przypisuje się tradycyjnie Jakubowi Fon-
tanie, który próbował „zmiękczyć" fasadę dekoracją o charakterze rokokowym.
Podobnym przykładem przekształcenia w duchu rokoka jest wnętrze kościoła
wizytek.
MIĘDZY BAROKIEM A KLASYCYZMEM
Warszawa była najważniejszym ośrodkiem kształtowania się sztuki kiasycystycznej
w Poisce. Tu na przełomie iat 1761 i 1762 Efraim Szreger zaprojektował fasadę
kościoła karmełitów, której prawie cały zestaw eiementów dekoracyjnych nałeżał
już do repertuaru form kiasycystycznych.
Daiszy rozwój sztuki kiasycystycznej odbywał się pod bezpośrednim kierunkiem
króia Stanisława Augusta. Eienienty nowego styiu pojawiły się w sporządzonych
dła króia projektach Jakuba Fontany, jak również w projektach francuskiego
architekta Victora Louisa, który sprowadzony został przez Stanisława Augusta,
aby opracować projekty Zamku Króiewskiego w Warszawie. Chociaż w projektach
tych architektów reiikty baroku współżyły z elementami kiasycyzmu, te ostatnie
36
poiscy nie pozostawaii w tyie i korzystati z usiug architektów króiewskich. Zapew-
niaii tym sposobem wysoki poziom artystyczny i modną formę architektoniczną
swych rezydencji. Podobnie jak w urbanistyce, tak i w architekturze pałacowej
schematy przyniesione do Poiski przez architektów saskich miały proweniencję
francuską. Francusko-saskie rokoko przyczyniło się do ostatecznego ukształtowa-
nia typu rezydencji e?:tre conr et JurJńi, która miała w Warszawie tradycję sięga-
jącą jeszcze początku XVH w. Tak bowiem zakładane były pałace Wazów w 1.
połowie XVII w. (pałac Kazimierzowski, pałac Koniecpołskich). Podobną dyspo-
zycję przyjmował dia swych warszawskich pałaców Tyiman z Gamercn (przebu-
dowa pałacu Ossolińskich dia Stanisława Herakłiusza Lubomirskiego, pałac Ra-
dziwiłłów przy ut. Miodowej). Tradycja tego układu była tak siłna na warszawskim
gruncie, że stosowano go później w niektórych ekiektycznych założeniach XIX w.
(np. pałac Zamoyskich przy u). Foksai). V/ ł. połowie XVIII w. układ ten podjęii
architekci Jan Zygmunt Deybei i Karoi Fryderyk Póppełmann. Rozbudowany
przez nich pałac Błękitny stał się wzorem dia warszawskich pałaców 2. ćwierci
XVIII w. Na terenie Warszawy przebudowano i zbudowano w tym typie caiy
szereg pałaców: Denhoffów (później Potockich, Krakowskie Przedmieście 15) -
Deybei, Branickich (Miodowa 8), Mniszchów (Senatorska 40) - Pierre Ricaud de
Tirregaiiie, Czapskich (Krakowskie Przedmieście 5) - Deybei i Franciszek Antoni
Mayer.
Architektem szczególnie chętnie zatrudnianym był Deybei. W pałacu Błękitnym
i późniejszych reaiizacjach, takich jak pałac Sapiehów (Zakroczymska 6) i połud-
niowa eiewacja iewego skrzydła pałacu wilanowskiego, prezentował dojrzałe formy
późnobarokowe, a płaskie i iinearnie traktowane ściany akcentował wykwintną
rokokową ornamentyką. Dekoracja ta pojawiała się na płycinach międzyokiennych,
„głowicach" łizen, wypełniała bogate kartusze, frontony i zdobiła owatne łukarny.
Około połowy XVIII w. przebudowano w formach późnobarokowych kamienice
przy Krakowskim Przedmieściu 81, 89 i przy ui. Senatorskiej 9 i skromniejsze
pałace: Wessia (Krakowskie Przedmieście 25), Jabłonowskich (Nowy Świat 51),
Loupia (Senatorska li), Mokronowskich (Zakroczymska 2). Szczegóiną uwagę
zwraca kamienica Prażmowskich (Krakowskie Przedmieście 87). Jej sfałowana
fasada zwieńczona rzeźbionym rocaiiie i subteina dekoracja omamentałna są
typowe dia warszawskiej architektury, poszukującej nowych sposobów rozwiązy-
wania fasad budowii.
W 2. ćwierci XVIII w. powstało wiele warszawskich świątyń. Typy tych kościołów
inspirowała architektura włoska, a reaiizowaii je miejscowi architekci, np. Karoi
Bay i Jakub Fontana, iub architekci sascy: Jauch i Knóbei. Świetnym przykładem
fasady kolumnowej jest fasada kościoła wizytek (Krakowskie Przedmieście 34),
wzniesionego wg projektu Karoia Baya, a wykończonego przez Efraima Szregera.
Typ kołumnowy reprezentowały również fasady kościołów św. Marcina (Piwna
9/li) i dominikanów obserwantów (zburzony w r. 1818).
Płasko traktowana jest fasada kościoła św. Wawrzyńca (Wolska 140a) zaprojekto-
wana przez Jaucha, rozczłonkowana parami piiastrów w wieikim porządku toskań-
skim i nakryta trójkątnym frontonem. Kościół kamedułów na Bieianach (Gwiaź-
dzista 81), o wieiobocznej nawie z sześcioma kapiicami po bokach, naśiaduje
pierwowzory austriackie. Fasada kościoła św. Krzyża, rozpoczęta w końcu XVII w.
wg projektu Bełiottiego, wykończona została już po połowie XVIII w. Osta-
teczny projekt przęsła środkowego przypisuje się tradycyjnie Jakubowi Fon-
tanie, który próbował „zmiękczyć" fasadę dekoracją o charakterze rokokowym.
Podobnym przykładem przekształcenia w duchu rokoka jest wnętrze kościoła
wizytek.
MIĘDZY BAROKIEM A KLASYCYZMEM
Warszawa była najważniejszym ośrodkiem kształtowania się sztuki kiasycystycznej
w Poisce. Tu na przełomie iat 1761 i 1762 Efraim Szreger zaprojektował fasadę
kościoła karmełitów, której prawie cały zestaw eiementów dekoracyjnych nałeżał
już do repertuaru form kiasycystycznych.
Daiszy rozwój sztuki kiasycystycznej odbywał się pod bezpośrednim kierunkiem
króia Stanisława Augusta. Eienienty nowego styiu pojawiły się w sporządzonych
dła króia projektach Jakuba Fontany, jak również w projektach francuskiego
architekta Victora Louisa, który sprowadzony został przez Stanisława Augusta,
aby opracować projekty Zamku Króiewskiego w Warszawie. Chociaż w projektach
tych architektów reiikty baroku współżyły z elementami kiasycyzmu, te ostatnie
36