DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.33172#0046
wej. Nowa tendencja artystyczna polegała na poważnej redukcji dekoracji, prostej
kompozycji opartej na architekturze kiasycznej, wertykaiizmie i rytmicznym roz-
członkowaniu bryły. Siłniej niż w budowlach secesyjnych uzewnętrzniona została
konstrukcja budowii. Tendencje te wystąpiły szczegółnie w środowisku warszaw-
skim. Wyodrębnia się nawet modernizm „szkoły warszawskiej", którego cechą
charakterystyczną było uczyteinienie konstrukcji architektury, a równocześnie
zwrócenie szczegółnej uwagi na funkcję obiektu. Wybitnymi przedstawiciełami
„szkoły warszawskiej" byłi: Jan Heurich syn (u). Jasna 1), Franciszek Liipop
i Karot Jankowski (Bracka 25) oraz Czesław Przybyłski (Karasia 2).
Godna szczegóinego wyróżnienia jest reaiizacja kościoła św. Jakuba według pro-
jektu Oskara Sosnowskiego. Architekt nawiązując do romanizmu wydobył suro-
wość, monumentałność i kubiczuość tego styłu. Podobnie Jsak Gustaf Cłason
potraktował gmach Cedergrenu. Obydwie budowie powstały na kanwie wybitnych
osiągnięć nowoczesnej architektury amerykańskiej („szkoła chicagowska"). Dał-
szym krokiem w kierunku swobodniejszego traktowania klasycznej osiowej kom-
pozycji i stosowania surowej szarej cegły jako dekoracyjnego elementu fasady była
późniejsza działainość Liipopa i Jankowskiego (kiasztor i kościół nazaretanek -
Czerniakowska 137, Instytut Aerodynamiczny Poiitechniki), Romuaida Gutta
(Górnośląska 31, Wawełska 56, Chałubińskiego 2) i Romuaida Miłiera (Litewska
16). Daisze upraszczanie formy i uczyteinianie ełementów strukturainych znalazło
szeroki oddźwięk w warszawskim środowisku architektonicznym iat dwudziestych
i trzydziestych XX w. Najwybitniejsze dzieła stworzyii wtedy Rudolf Świerczyński
(Aleje Jerozołimskie 7, Żwirki t Wigury, Chałubińskiego 4), Bohdan Pniewski
(Świerczewskiego 127), Antoni Dygat (Sanguszki 1), Zdzisław Mączeński (ał. 1
Armii Wojska Połskiego 25, Frascati 2), Edgar Norwerth (Marymoncka 90),
Przybyłski (Krakowskie Przedmieście 11) i inni.
Architekturę cechowało też soiidne wykonawstwo i łuksusowe wyposażenie wnętrz
dzięki stosowaniu najnowszych osiągnięć technicznych, umiłowaniu rzemiosła
i dobrego materiału.
Obok głównego nurtu architektury modernistycznej dość długo trwał akademicki
kiasycyzm, głównie w twórczości wychowanków akademii petersburskiej: Pawła
Wędziagoiskiego (Banacha 2), Mariana Lałewicza (Targowa 70, Nowogrodzka 50).
Zasadniczymi komponentami ich budowii są kołumnady, portyki i frontony o kia-
sycznej tradycji, przetworzone zgodnie z duchem modernizmu.
Równocześnie pojawiły się siine tendencje popuiaryzowania form dawnej archi-
tektury poiskiej, głównie barokowej (Myśłiwiecka 6). Z tendencji tych zrodził się
znamienny dia poszukiwań styłu narodowego, podobnie jak styi zakopiański
(Rutkowskiego 30), tzw. stył dworkowy (Mochnackiego 23/25-27/29, stacja kole-
jowa Wiianów). Ideowo i formałnie stył ten nawiązywał do tradycyjnego dworku
szłacheckiego. Inna narodowa forma architektury połskiej o akcentach moderni-
stycznych wywodziła się z osiągnięć Połskiej Sztuki Stosowanej i secesyjnej, de-
koracyjnej sztuki Stanisława Wyspiańskiego. Był to nurt architektury styłizacyjno-
-dekoracyjnej, którego głównym motywem kompozycyjnym była geometryczna
styłizowana forma o układach krystaiicznych. Architekturę tego typu stosowano
przy wznoszeniu pawiionów wystawowych, w dekoracji wnętrz (sała Teatru „Ate-
neum" - Wybrzeże Kościuszkowskie 20) i budowii monumentałnych (gmach
SGPiS - Rakowiecka 24).
Od około r. 1925 zaczął się przyjmować i rozwijać skrajny funkcjonałizm, którego
zasady kompozycyjne skodyńkowane zostały przez wybitnego francuskiego archi-
tekta Le Corbusiera. Nastąpiło odejście od tradycyjnej kompozycji i konstrukcji, co
umożłiwiło bardziej swobodne kształtowanie budynku. Architektoniczną awangar-
dę stołicy stanowiii: Bohdan Lachert (Katowicka 9), Jerzy Szanajca (Chmiełna 75),
Barbara i Stanisław Brukałscy (Niegołewskiego 24), Jułian Puterman-Sadłowski
(Nowogrodzka 45), Maksymiłian Gołdberg (Marszałkowska 3/5, 56), Juliusz Żó-
rawski (ał. Przyjaciół 3) i inni. Architektura funkcjonaina związana była ścisłe
z programem społecznym idei małego mieszkania. Z eksperymentów nad tym pro-
blemem zrodziły się pierwsze warszawskie osiedła mieszkaniowe, które dzięki wa-
lorom płastycznym załiczyć nałeży do najwybitniejszych osiągnięć architektury
dwudziestołecia międzywojennego (kołonie WSM na Żołiborzu i na Rakowcu, ko-
łonie ZUS na Żołiborzu).
ARCHITEKTURA PO ROKU i945
W architekturze okresu powojennego wyodrębnia się zwykłe kiika etapów, które
odpowiadają cykłom narodowych płanów gospodarczych. Biorąc jednak pod
uwagę zasadnicze przemiany w strukturze gospodarczej i społecznej, postęp w
kompozycji opartej na architekturze kiasycznej, wertykaiizmie i rytmicznym roz-
członkowaniu bryły. Siłniej niż w budowlach secesyjnych uzewnętrzniona została
konstrukcja budowii. Tendencje te wystąpiły szczegółnie w środowisku warszaw-
skim. Wyodrębnia się nawet modernizm „szkoły warszawskiej", którego cechą
charakterystyczną było uczyteinienie konstrukcji architektury, a równocześnie
zwrócenie szczegółnej uwagi na funkcję obiektu. Wybitnymi przedstawiciełami
„szkoły warszawskiej" byłi: Jan Heurich syn (u). Jasna 1), Franciszek Liipop
i Karot Jankowski (Bracka 25) oraz Czesław Przybyłski (Karasia 2).
Godna szczegóinego wyróżnienia jest reaiizacja kościoła św. Jakuba według pro-
jektu Oskara Sosnowskiego. Architekt nawiązując do romanizmu wydobył suro-
wość, monumentałność i kubiczuość tego styłu. Podobnie Jsak Gustaf Cłason
potraktował gmach Cedergrenu. Obydwie budowie powstały na kanwie wybitnych
osiągnięć nowoczesnej architektury amerykańskiej („szkoła chicagowska"). Dał-
szym krokiem w kierunku swobodniejszego traktowania klasycznej osiowej kom-
pozycji i stosowania surowej szarej cegły jako dekoracyjnego elementu fasady była
późniejsza działainość Liipopa i Jankowskiego (kiasztor i kościół nazaretanek -
Czerniakowska 137, Instytut Aerodynamiczny Poiitechniki), Romuaida Gutta
(Górnośląska 31, Wawełska 56, Chałubińskiego 2) i Romuaida Miłiera (Litewska
16). Daisze upraszczanie formy i uczyteinianie ełementów strukturainych znalazło
szeroki oddźwięk w warszawskim środowisku architektonicznym iat dwudziestych
i trzydziestych XX w. Najwybitniejsze dzieła stworzyii wtedy Rudolf Świerczyński
(Aleje Jerozołimskie 7, Żwirki t Wigury, Chałubińskiego 4), Bohdan Pniewski
(Świerczewskiego 127), Antoni Dygat (Sanguszki 1), Zdzisław Mączeński (ał. 1
Armii Wojska Połskiego 25, Frascati 2), Edgar Norwerth (Marymoncka 90),
Przybyłski (Krakowskie Przedmieście 11) i inni.
Architekturę cechowało też soiidne wykonawstwo i łuksusowe wyposażenie wnętrz
dzięki stosowaniu najnowszych osiągnięć technicznych, umiłowaniu rzemiosła
i dobrego materiału.
Obok głównego nurtu architektury modernistycznej dość długo trwał akademicki
kiasycyzm, głównie w twórczości wychowanków akademii petersburskiej: Pawła
Wędziagoiskiego (Banacha 2), Mariana Lałewicza (Targowa 70, Nowogrodzka 50).
Zasadniczymi komponentami ich budowii są kołumnady, portyki i frontony o kia-
sycznej tradycji, przetworzone zgodnie z duchem modernizmu.
Równocześnie pojawiły się siine tendencje popuiaryzowania form dawnej archi-
tektury poiskiej, głównie barokowej (Myśłiwiecka 6). Z tendencji tych zrodził się
znamienny dia poszukiwań styłu narodowego, podobnie jak styi zakopiański
(Rutkowskiego 30), tzw. stył dworkowy (Mochnackiego 23/25-27/29, stacja kole-
jowa Wiianów). Ideowo i formałnie stył ten nawiązywał do tradycyjnego dworku
szłacheckiego. Inna narodowa forma architektury połskiej o akcentach moderni-
stycznych wywodziła się z osiągnięć Połskiej Sztuki Stosowanej i secesyjnej, de-
koracyjnej sztuki Stanisława Wyspiańskiego. Był to nurt architektury styłizacyjno-
-dekoracyjnej, którego głównym motywem kompozycyjnym była geometryczna
styłizowana forma o układach krystaiicznych. Architekturę tego typu stosowano
przy wznoszeniu pawiionów wystawowych, w dekoracji wnętrz (sała Teatru „Ate-
neum" - Wybrzeże Kościuszkowskie 20) i budowii monumentałnych (gmach
SGPiS - Rakowiecka 24).
Od około r. 1925 zaczął się przyjmować i rozwijać skrajny funkcjonałizm, którego
zasady kompozycyjne skodyńkowane zostały przez wybitnego francuskiego archi-
tekta Le Corbusiera. Nastąpiło odejście od tradycyjnej kompozycji i konstrukcji, co
umożłiwiło bardziej swobodne kształtowanie budynku. Architektoniczną awangar-
dę stołicy stanowiii: Bohdan Lachert (Katowicka 9), Jerzy Szanajca (Chmiełna 75),
Barbara i Stanisław Brukałscy (Niegołewskiego 24), Jułian Puterman-Sadłowski
(Nowogrodzka 45), Maksymiłian Gołdberg (Marszałkowska 3/5, 56), Juliusz Żó-
rawski (ał. Przyjaciół 3) i inni. Architektura funkcjonaina związana była ścisłe
z programem społecznym idei małego mieszkania. Z eksperymentów nad tym pro-
blemem zrodziły się pierwsze warszawskie osiedła mieszkaniowe, które dzięki wa-
lorom płastycznym załiczyć nałeży do najwybitniejszych osiągnięć architektury
dwudziestołecia międzywojennego (kołonie WSM na Żołiborzu i na Rakowcu, ko-
łonie ZUS na Żołiborzu).
ARCHITEKTURA PO ROKU i945
W architekturze okresu powojennego wyodrębnia się zwykłe kiika etapów, które
odpowiadają cykłom narodowych płanów gospodarczych. Biorąc jednak pod
uwagę zasadnicze przemiany w strukturze gospodarczej i społecznej, postęp w