DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.33172#0047
możiiwościach technołogicznych i rozwój formy architektonicznej, twórczość
ostatniego trzydziestołecia podzielić możemy na cztery etapy: etap 1 obejmujący
iata 1945M9, etap II - iata 1950-56, etap III - iata 1957-ok. 1970, etap IV - od
około 1970 roku.
Dia Warszawy szczegóine znaczenie ma etap pierwszy. Lata II wojny światowej
przyniosły prawie całkowite zniszczenie stołicy. Powołana w 1945 roku Naczelna
Rada Odbudowy Warszawy oraz jej organ - Biuro Odbudowy Stoiicy - z ogrom-
nym rozmachem i wiarą we własne siły rozpoczęły odbudowę. Przystąpiono do
uruchomienia tak potrzebnych dla normałnego funkcjonowania miasta urządzeń
wodociągowych i kanalizacyjnych i do odbudowy wypalonych zespołów budynków
z okresu międzywojennego. Równocześnie rozpoczęto odbudowę i rekonstrukcję
zespołów zabytkowych. Spontaniczna początkowo akcja odbudowy stopniowo
przemieniała się w planową odbudowę całych fragmentów miasta i w budowę no-
wych zespołów i założeń. Odbudowa warszawskich dziełnic zabytkowych nie ma
precedensu w dziejach ochrony zabytkowych centrów miejskich. Odbudowane
zostały zabytki Starego Miasta i Nowego Miasta, rejonu Krakowskiego Przed-
mieścia, Nowego Światu i Alei Ujazdowskich oraz uł. Długiej, Miodowej i Sena-
torskiej. Rysująca się od strony Wisły panorama Starego Miasta, pałace i kościoły
usytuowane wzdłuż skarpy, małownicze fragmenty Krakowskiego Przedmieścia
czy pełne zieleni z wykwintnymi pałacykami Ałeje Ujazdowskie stały się znowu
najpiękniejszymi fragmentami miasta. Śródmiejski obszar stołicy zachował tym
samym niepowtarzalny, indywidualny charakter. Wielkie dzieło odbudowy war-
szawskich zabytków zakończy odbudowa Zamku Krółewskiego w Warszawie oraz
zamku Ujazdowskiego. Budowie te stanowiły zawsze ważne akcenty w panoramie
miasta od strony Wisły. Pod opieką stołecznych władz miejskich znajdują się wszy-
stkie budynki, które uniknęły zniszczenia w czasie ostatniej wojny. Inaczej patrzy-
my już bowiem na pogar dzane do niedawna XIX-wieczne kamienice mieszczań-
skie, architekturę zeszłowiecznych budynków użyteczności pubłicznej czy budyn-
ków przemysłowych. Rozumiemy, że stać się one mogą akcentami w nowoczesnej
zabudowie miejskiej, przełamując monotonię współczesnych rozwiązań.
W architekturze użyteczności pubiicznej kontynuowano po i945 roku funkcjonatne
kierunki architektury dwudziestoiecia międzywojennego. Do wyróżniających się
reaiizacji zaiiczyć należy gmachy projektowane przez Bohdana Pniewskiego. V/
gmachu Ministerstwa Komunikacji (ui. Chałubińskiego 6) architekt podkreśłił
treści funkcjonalne zespołu, oddzieiając rotundę wejściową od brył dwóch biu-
rowców. Nowy budynek Sejmu (ui. Wiejska 4/6) ukształtował jako zespół dwu-
kondygacjowych pawiionów z prześwitami na parterach i z wewnętrznymi dzie-
dzińcami. Prosty i przestronny układ oraz interesujące rozwiązanie konstrukcyjne
zostały jednak częściowo zatarte przez dodanie dekoracyjnego detaiu. Monumen-
tałne i niezwykłe racjonalne rozwiązanie uzyskał kompłeks gmachów Narodowego
Banku Połskiego (ui. Świętokrzyska 11/21). W reaiizacji wnętrz Teatru Wielkiego
(uł. Senatorska 21/23/25) raz jeszcze pokazał Pniewski znakomitą znajomość rze-
miosła i mistrzostwo w doborze materiału. Poza Pniewskim najwybitniejszą indy-
widuainością tych łat był Romuald Gutt. Ciekawą kompozycją i nowoczesną kon-
strukcją wyróżnia się zaprojektowany przez niego gmach Głównego Urzędu Sta-
tystycznego (uł. Wawełska 1/3). Funkcionaine rozwiązania z tendencją do wpro-
wadzania form dekoracyjnych cechują również obiekty projektowane przez młod-
szą generację architektów. Jeden z pierwszych budynków biurowych, siedziba Pań-
stwowej Komisji Płanowania Gospodarczego (pi. Trzech Krzyży 3/5), zaprojekto-
wana przez Stanisława Bieńkuńskiego i Stanisława Rychłowskiego, ma powściągłi-
we formy. Tym samym, mimo monumentaiizmu i pewnych ełementów dekoracyj-
nych, odznacza się Dom Partii (ui. Nowy Świat 6) projektowany przez Wacława
Kłyszewskiego, Jerzego Mokrzyńskiego i Eugeniusza Wierzbickiego. W obu gma-
chach czyteine są formy strukturaine.
Niewątpliwym osiągnięciem były pierwsze osiedia mieszkaniowe. Heiena i Szymon
Syrkusowie stworzyii interesującą kompozycję przestrzenną osiedla na Kole.
Szkieletowa konstrukcja domów i wprowadzenie elementów prefabrykowanych
zapowiadały właściwy kierunek rozwoju warszawskiego budownictwa mieszkanio-
wego. Podobny ciiarakter miały bloki w rozbudowywanym przez Stanisława Bru-
kaiskiego osiedlu WSM na Żoliborzu. Elementy prefabrykowane zastosowaii też
Zasław Malicki w osiediu na Mokotowie i Bohdan Lachert w osiedlu na Mura-
nowie.
Około 1950 roku nastąpiła pierwsza fała popułaryzowania reaiizmu socjałistyczne-
go. Założeniem nowej doktryny artystycznej była między innymi ochrona połskiej
architektury i urbanistyki przed wpływem kosmopolitycznej architektury zachod-
niej. Do reaiizacji ogromnych zadań urbanistycznych i architektonicznych starano
ostatniego trzydziestołecia podzielić możemy na cztery etapy: etap 1 obejmujący
iata 1945M9, etap II - iata 1950-56, etap III - iata 1957-ok. 1970, etap IV - od
około 1970 roku.
Dia Warszawy szczegóine znaczenie ma etap pierwszy. Lata II wojny światowej
przyniosły prawie całkowite zniszczenie stołicy. Powołana w 1945 roku Naczelna
Rada Odbudowy Warszawy oraz jej organ - Biuro Odbudowy Stoiicy - z ogrom-
nym rozmachem i wiarą we własne siły rozpoczęły odbudowę. Przystąpiono do
uruchomienia tak potrzebnych dla normałnego funkcjonowania miasta urządzeń
wodociągowych i kanalizacyjnych i do odbudowy wypalonych zespołów budynków
z okresu międzywojennego. Równocześnie rozpoczęto odbudowę i rekonstrukcję
zespołów zabytkowych. Spontaniczna początkowo akcja odbudowy stopniowo
przemieniała się w planową odbudowę całych fragmentów miasta i w budowę no-
wych zespołów i założeń. Odbudowa warszawskich dziełnic zabytkowych nie ma
precedensu w dziejach ochrony zabytkowych centrów miejskich. Odbudowane
zostały zabytki Starego Miasta i Nowego Miasta, rejonu Krakowskiego Przed-
mieścia, Nowego Światu i Alei Ujazdowskich oraz uł. Długiej, Miodowej i Sena-
torskiej. Rysująca się od strony Wisły panorama Starego Miasta, pałace i kościoły
usytuowane wzdłuż skarpy, małownicze fragmenty Krakowskiego Przedmieścia
czy pełne zieleni z wykwintnymi pałacykami Ałeje Ujazdowskie stały się znowu
najpiękniejszymi fragmentami miasta. Śródmiejski obszar stołicy zachował tym
samym niepowtarzalny, indywidualny charakter. Wielkie dzieło odbudowy war-
szawskich zabytków zakończy odbudowa Zamku Krółewskiego w Warszawie oraz
zamku Ujazdowskiego. Budowie te stanowiły zawsze ważne akcenty w panoramie
miasta od strony Wisły. Pod opieką stołecznych władz miejskich znajdują się wszy-
stkie budynki, które uniknęły zniszczenia w czasie ostatniej wojny. Inaczej patrzy-
my już bowiem na pogar dzane do niedawna XIX-wieczne kamienice mieszczań-
skie, architekturę zeszłowiecznych budynków użyteczności pubłicznej czy budyn-
ków przemysłowych. Rozumiemy, że stać się one mogą akcentami w nowoczesnej
zabudowie miejskiej, przełamując monotonię współczesnych rozwiązań.
W architekturze użyteczności pubiicznej kontynuowano po i945 roku funkcjonatne
kierunki architektury dwudziestoiecia międzywojennego. Do wyróżniających się
reaiizacji zaiiczyć należy gmachy projektowane przez Bohdana Pniewskiego. V/
gmachu Ministerstwa Komunikacji (ui. Chałubińskiego 6) architekt podkreśłił
treści funkcjonalne zespołu, oddzieiając rotundę wejściową od brył dwóch biu-
rowców. Nowy budynek Sejmu (ui. Wiejska 4/6) ukształtował jako zespół dwu-
kondygacjowych pawiionów z prześwitami na parterach i z wewnętrznymi dzie-
dzińcami. Prosty i przestronny układ oraz interesujące rozwiązanie konstrukcyjne
zostały jednak częściowo zatarte przez dodanie dekoracyjnego detaiu. Monumen-
tałne i niezwykłe racjonalne rozwiązanie uzyskał kompłeks gmachów Narodowego
Banku Połskiego (ui. Świętokrzyska 11/21). W reaiizacji wnętrz Teatru Wielkiego
(uł. Senatorska 21/23/25) raz jeszcze pokazał Pniewski znakomitą znajomość rze-
miosła i mistrzostwo w doborze materiału. Poza Pniewskim najwybitniejszą indy-
widuainością tych łat był Romuald Gutt. Ciekawą kompozycją i nowoczesną kon-
strukcją wyróżnia się zaprojektowany przez niego gmach Głównego Urzędu Sta-
tystycznego (uł. Wawełska 1/3). Funkcionaine rozwiązania z tendencją do wpro-
wadzania form dekoracyjnych cechują również obiekty projektowane przez młod-
szą generację architektów. Jeden z pierwszych budynków biurowych, siedziba Pań-
stwowej Komisji Płanowania Gospodarczego (pi. Trzech Krzyży 3/5), zaprojekto-
wana przez Stanisława Bieńkuńskiego i Stanisława Rychłowskiego, ma powściągłi-
we formy. Tym samym, mimo monumentaiizmu i pewnych ełementów dekoracyj-
nych, odznacza się Dom Partii (ui. Nowy Świat 6) projektowany przez Wacława
Kłyszewskiego, Jerzego Mokrzyńskiego i Eugeniusza Wierzbickiego. W obu gma-
chach czyteine są formy strukturaine.
Niewątpliwym osiągnięciem były pierwsze osiedia mieszkaniowe. Heiena i Szymon
Syrkusowie stworzyii interesującą kompozycję przestrzenną osiedla na Kole.
Szkieletowa konstrukcja domów i wprowadzenie elementów prefabrykowanych
zapowiadały właściwy kierunek rozwoju warszawskiego budownictwa mieszkanio-
wego. Podobny ciiarakter miały bloki w rozbudowywanym przez Stanisława Bru-
kaiskiego osiedlu WSM na Żoliborzu. Elementy prefabrykowane zastosowaii też
Zasław Malicki w osiediu na Mokotowie i Bohdan Lachert w osiedlu na Mura-
nowie.
Około 1950 roku nastąpiła pierwsza fała popułaryzowania reaiizmu socjałistyczne-
go. Założeniem nowej doktryny artystycznej była między innymi ochrona połskiej
architektury i urbanistyki przed wpływem kosmopolitycznej architektury zachod-
niej. Do reaiizacji ogromnych zadań urbanistycznych i architektonicznych starano