DOI Artikel:
Maurogiannēs, G.: Ē kosmikē tōn Byzantinōn graphikē
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14594#0022
23
Η ΚΟΣΜΙΚΗ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΓΡΑΦΙΚΗ
24
νοις. Ούδέν ήττον λαθραίως πως έξέφυγον τοΟ'κα-
λάμου των και ειδήσεις τινές περί έργων αναγομέ-
νων εις τά άλλα είδη της γραφικής,τάς όποιας συλ-
λέγοντες, δυνάμεθα δπωσοΟν νά ένοήσωμεν δποίάν
θέσιν κατεϊχεν ή γραφική εν τή βυζαντινή κοινω-
νία και οποίας υπηρεσίας προσέφερεν αυτή.
Αί πρα3ται ειδήσεις,άς εχομεν περί γραφών έχου-
σών ώς θέματα κυνηγέσια και αλιείας, περιέχον-
ται εν τινι επιστολή τοΟ αγίου Νείλου, του μαθη-
τού τούτου και συγχρόνου του Χρυσοστόμου. Ή
περί ής ό λόγος επιστολή έγράφη ΰπό του Νείλου
εϊς άπάντησιν ετέρας του έπαρχου Όλυμπιοδοήοου,
έρωτα>ντος αύτον έάν κρίνη πρέπον νά κοσμήση
τούς τοίχους της ύπ' αύτοΟ οϊκοδομουμένης εκκλη-
σίας δια γραφών παριστανουσών θήρας και αλιείας,
και μόνον σταυρούς νά γράψη άντί εικόνων. Φαί-
νεται ο'τι ό Ολυμπιόδωρος ούτος δεν ήτο αρκούν-
τως πεπεισμένος περί της ορΟότητος της εις τάς
Ορησκευτικάς εικόνας αποδιδομένης λατρείας, διό
ένόμιζεν ό'τι ήτο ίσως εύσεβέστερον νά κάλυψη
τούς τοίχους της εκκλησίας του οΥ ιστοριών, ών
διέγραφεν ώς καλλιτέχνης λεπτομερώς τά θέματα.
ΤαΟτα δε ήσαν έν μεν τή χέρσω δίκτυα εντεινό-
μενα, και λαγωοί και δορκάδες, και άλλα ζώα
φεύγοντα, τούς δέ κυνηγούς μετά των κυνιδίων
διώκοντας αύτά έκθύμως. Εις δέ το μέρος της θα-
λάσσης ριπτόμενα άμφίβλιστρα, και άλιευόμενα
παν γένος ιχθύων καί εξαγόμενα εις την ξηράν ύπό
των αλιέων. Τάς τοιαύτας τοΟ Όλυμπιοδώρου
ιδέας άπεδοκίμασεν ό Νείλος, Οεωρήσας νηπι&άεί;
ο2ωο, και βρεφοπρεπές δια τοιούτων γράφων να
παραττ.Ιανωνται ο'ο όφθαίψοι των πιστών. Συνι-
στά δέ αύτώ νά ίστορίση σκηνάς είλημμένας έκ
της Παλαιάς καί Νέας Διαθήκης καθό εύσεβέστε-
ρον τούτο καί άρμόζον μάλλον εις ιερόν ναόν. Έκ
των άνωτέρω βεβαίως εξάγεται ό'τι τοιαΟται γρα-
φαί ήσαν συνήθεις κατά τήν έποχήν έκείνην, άφοΟ
ό έπαρχος εκείνος έσκέπτετο δι' αύτών νά κοσμήση
τήν άνεγειρομένην έκκλησίαν του.
Αί έπί Ιουστινιανού έν τή λεγομένη Χαλκή δια
ψηφίδων κατασκευασθεϊσαι γραφαί είχον μέν άλ-
λότρια της θρησκείας θέματα, άλλ' έκ των περι-
γραφών των γ^ρονο^ρν.^ων έξάγεται,ότι ήσαν άκρι-
€ώς κατά τον έκκλησιαστικόν ρυθμόν τεταγμένα
τά ίστορούμενα πρόσωπα. Κάλλιστον δείγμα τοΟ
ρυθμού τούτου εΐνε τά έν τω Άγίω Βιταλίω της
Ραβέννης σωζόμενα μέχρι της σήμερον σύγχρονα
ψηφοθετήματα. Έν τή Χαλκή ταύτη, ήτις ήτο
τά προπύλαια των βυζαντινών άνακτόρων, παρί-
στατο ο στρατηγός Βελισάριος έπανερχόμενος άπό
της Ιταλίας νικητής προς τον βασιλέα. Έν μέσω
της γραφής 'ίστατο ό Ιουστινιανός καί ή Θεοδώρα,
προς ους προσηργοντο οί δορυάλωτοι βασιλείς τών
βανδήλων καί γότθων. Περί δέ τον βασιλέα ίσταντο
άπαντες οί συγκλητικοί μειδιώντες καί ύπερηφα-
νευόμενοι διά τούς θριάμβους του νικητοΟ στρατού.
Αληθείς όμως γραφαί μαχών διαφόρου ρυθμού,
ήσαν ίσως αί γενόμεναι έπί Μαυρικίου του αύτο-
(582-602). Επί τοΟ βασιλέως τούτου
έκτίσθη Ό έν Βλαχέρναις Καριανάς λεγόμενος έ'μ-
βολος, έν τω όποίω οί ζωγράφοι τών χρόνων έκεί-
νων ιστόρησαν άπάσας τάς πολεμικάς πράξεις του
δυστυχούς έκείνου βασιλέως, άπό της νεότητος
μέχρι τής εις τον θρόνον άναρρήσεώς του. Αληθώς
δέ αί πολεμικαί πράξεις του στρατηγού Μαυρικίου
ήσαν θέματα άξια τοΟ χρωστήρος δεξιού καλλι-
τέχνου.
Έπί του αυτοκράτορας Θεοφίλου άνεπτύχ_θη έ'τι
μάλλον ή κοσμική τέχνη. Έπί τών είκονομάχων
βασιλέων ού μόνον νέαι θρησκευτικαί γραφαί δεν
έγένοντο, άλλά καί αί ύπάρχουσαι άπεξέοντο,όπως
άντ αύτών ίστορηθώσι ζώα, καί άλλα τοιαύτα
ούδεμίαν έχοντα προς τήν θρησκείαν σχέσιν.Άφοΰ
δέ ή αύτοκρατορική αύλή καί οί λοιποί μεγιστάνες
οπαδοί τής εικονομαχίας ούδεμίαν έχορήγουν προ-
στασίαν ή ένθάρρυνσιν εις τάς Ορησκευτικάς απει-
κονίσεις, φυσικώ τω λόγω οί καλλιτέχναι ώφειλον
ν' άφιερώσωσι τήν εύφυίαν των εις έςιστορήσεις
μαχών καί κυνηγεσίων, ή εις παραστάσεις σκηνών
τοΟ οίκιακοΟ καί άγροτικοΟ βίου, καί εις τοιαύτα
είδη ν' άπασχολήσωσι τήν γραφίδα των.
Μεταξύ τών πολλών κτιρίων, δι' ών έπηύξησε
καί κατεκόσμησε τά βυζαντινά ανάκτορα ό Θεόφι-
λος, ήτο καί ό τρίκλινος Ό καλούμενος Έρως, ή
"Αρης κατ' άλλους. Το οίκημα τούτο έχρησίμευεν
άντί βασιλικής οπλοθήκης, έπί δέ τών τοίχων αύ-
τοΟ ειχον ζωγραφηθή καταλλήλως καί μετά πλεί-
στης τέχνης τά διάφορα έν χρήσει τότε όπλα, οίον
ασπίδες, τόξα, φαρέτραι καί λοιπά. Επίσης ό τρί-
κλινος, ό Μαργαρίτης λεγόμενος, ανεγερθείς έκ
Η ΚΟΣΜΙΚΗ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΓΡΑΦΙΚΗ
24
νοις. Ούδέν ήττον λαθραίως πως έξέφυγον τοΟ'κα-
λάμου των και ειδήσεις τινές περί έργων αναγομέ-
νων εις τά άλλα είδη της γραφικής,τάς όποιας συλ-
λέγοντες, δυνάμεθα δπωσοΟν νά ένοήσωμεν δποίάν
θέσιν κατεϊχεν ή γραφική εν τή βυζαντινή κοινω-
νία και οποίας υπηρεσίας προσέφερεν αυτή.
Αί πρα3ται ειδήσεις,άς εχομεν περί γραφών έχου-
σών ώς θέματα κυνηγέσια και αλιείας, περιέχον-
ται εν τινι επιστολή τοΟ αγίου Νείλου, του μαθη-
τού τούτου και συγχρόνου του Χρυσοστόμου. Ή
περί ής ό λόγος επιστολή έγράφη ΰπό του Νείλου
εϊς άπάντησιν ετέρας του έπαρχου Όλυμπιοδοήοου,
έρωτα>ντος αύτον έάν κρίνη πρέπον νά κοσμήση
τούς τοίχους της ύπ' αύτοΟ οϊκοδομουμένης εκκλη-
σίας δια γραφών παριστανουσών θήρας και αλιείας,
και μόνον σταυρούς νά γράψη άντί εικόνων. Φαί-
νεται ο'τι ό Ολυμπιόδωρος ούτος δεν ήτο αρκούν-
τως πεπεισμένος περί της ορΟότητος της εις τάς
Ορησκευτικάς εικόνας αποδιδομένης λατρείας, διό
ένόμιζεν ό'τι ήτο ίσως εύσεβέστερον νά κάλυψη
τούς τοίχους της εκκλησίας του οΥ ιστοριών, ών
διέγραφεν ώς καλλιτέχνης λεπτομερώς τά θέματα.
ΤαΟτα δε ήσαν έν μεν τή χέρσω δίκτυα εντεινό-
μενα, και λαγωοί και δορκάδες, και άλλα ζώα
φεύγοντα, τούς δέ κυνηγούς μετά των κυνιδίων
διώκοντας αύτά έκθύμως. Εις δέ το μέρος της θα-
λάσσης ριπτόμενα άμφίβλιστρα, και άλιευόμενα
παν γένος ιχθύων καί εξαγόμενα εις την ξηράν ύπό
των αλιέων. Τάς τοιαύτας τοΟ Όλυμπιοδώρου
ιδέας άπεδοκίμασεν ό Νείλος, Οεωρήσας νηπι&άεί;
ο2ωο, και βρεφοπρεπές δια τοιούτων γράφων να
παραττ.Ιανωνται ο'ο όφθαίψοι των πιστών. Συνι-
στά δέ αύτώ νά ίστορίση σκηνάς είλημμένας έκ
της Παλαιάς καί Νέας Διαθήκης καθό εύσεβέστε-
ρον τούτο καί άρμόζον μάλλον εις ιερόν ναόν. Έκ
των άνωτέρω βεβαίως εξάγεται ό'τι τοιαΟται γρα-
φαί ήσαν συνήθεις κατά τήν έποχήν έκείνην, άφοΟ
ό έπαρχος εκείνος έσκέπτετο δι' αύτών νά κοσμήση
τήν άνεγειρομένην έκκλησίαν του.
Αί έπί Ιουστινιανού έν τή λεγομένη Χαλκή δια
ψηφίδων κατασκευασθεϊσαι γραφαί είχον μέν άλ-
λότρια της θρησκείας θέματα, άλλ' έκ των περι-
γραφών των γ^ρονο^ρν.^ων έξάγεται,ότι ήσαν άκρι-
€ώς κατά τον έκκλησιαστικόν ρυθμόν τεταγμένα
τά ίστορούμενα πρόσωπα. Κάλλιστον δείγμα τοΟ
ρυθμού τούτου εΐνε τά έν τω Άγίω Βιταλίω της
Ραβέννης σωζόμενα μέχρι της σήμερον σύγχρονα
ψηφοθετήματα. Έν τή Χαλκή ταύτη, ήτις ήτο
τά προπύλαια των βυζαντινών άνακτόρων, παρί-
στατο ο στρατηγός Βελισάριος έπανερχόμενος άπό
της Ιταλίας νικητής προς τον βασιλέα. Έν μέσω
της γραφής 'ίστατο ό Ιουστινιανός καί ή Θεοδώρα,
προς ους προσηργοντο οί δορυάλωτοι βασιλείς τών
βανδήλων καί γότθων. Περί δέ τον βασιλέα ίσταντο
άπαντες οί συγκλητικοί μειδιώντες καί ύπερηφα-
νευόμενοι διά τούς θριάμβους του νικητοΟ στρατού.
Αληθείς όμως γραφαί μαχών διαφόρου ρυθμού,
ήσαν ίσως αί γενόμεναι έπί Μαυρικίου του αύτο-
(582-602). Επί τοΟ βασιλέως τούτου
έκτίσθη Ό έν Βλαχέρναις Καριανάς λεγόμενος έ'μ-
βολος, έν τω όποίω οί ζωγράφοι τών χρόνων έκεί-
νων ιστόρησαν άπάσας τάς πολεμικάς πράξεις του
δυστυχούς έκείνου βασιλέως, άπό της νεότητος
μέχρι τής εις τον θρόνον άναρρήσεώς του. Αληθώς
δέ αί πολεμικαί πράξεις του στρατηγού Μαυρικίου
ήσαν θέματα άξια τοΟ χρωστήρος δεξιού καλλι-
τέχνου.
Έπί του αυτοκράτορας Θεοφίλου άνεπτύχ_θη έ'τι
μάλλον ή κοσμική τέχνη. Έπί τών είκονομάχων
βασιλέων ού μόνον νέαι θρησκευτικαί γραφαί δεν
έγένοντο, άλλά καί αί ύπάρχουσαι άπεξέοντο,όπως
άντ αύτών ίστορηθώσι ζώα, καί άλλα τοιαύτα
ούδεμίαν έχοντα προς τήν θρησκείαν σχέσιν.Άφοΰ
δέ ή αύτοκρατορική αύλή καί οί λοιποί μεγιστάνες
οπαδοί τής εικονομαχίας ούδεμίαν έχορήγουν προ-
στασίαν ή ένθάρρυνσιν εις τάς Ορησκευτικάς απει-
κονίσεις, φυσικώ τω λόγω οί καλλιτέχναι ώφειλον
ν' άφιερώσωσι τήν εύφυίαν των εις έςιστορήσεις
μαχών καί κυνηγεσίων, ή εις παραστάσεις σκηνών
τοΟ οίκιακοΟ καί άγροτικοΟ βίου, καί εις τοιαύτα
είδη ν' άπασχολήσωσι τήν γραφίδα των.
Μεταξύ τών πολλών κτιρίων, δι' ών έπηύξησε
καί κατεκόσμησε τά βυζαντινά ανάκτορα ό Θεόφι-
λος, ήτο καί ό τρίκλινος Ό καλούμενος Έρως, ή
"Αρης κατ' άλλους. Το οίκημα τούτο έχρησίμευεν
άντί βασιλικής οπλοθήκης, έπί δέ τών τοίχων αύ-
τοΟ ειχον ζωγραφηθή καταλλήλως καί μετά πλεί-
στης τέχνης τά διάφορα έν χρήσει τότε όπλα, οίον
ασπίδες, τόξα, φαρέτραι καί λοιπά. Επίσης ό τρί-
κλινος, ό Μαργαρίτης λεγόμενος, ανεγερθείς έκ