DOI Artikel:
White, John Williams: To pelargikon epi Perikleous
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14596#0023
ΤΟ ΠΕΛΑΡΓΙΚΟΝ ΕΠΙ ΠΕΡΙΚΛΕΟΥΣ
Οί περί την άρχαιολογίαν έντριβεΐς γενικώς
•παραδέχονται ό'τι, κατά τους χρόνους τοΟ Περι-
κλέους,ή Ακρόπολις των Αθηνών δένήτο φρούριον,
αλλ' απλώς ιερός χώρος και θησαυροφυλάκιον, και
ότι έ'παυσεν ούσα ώχυρωμένη άφ' ότου δ Θεμιστο-
κλής έκτισε τό μέγα περί το άστυ τεΐχ_ος (479 - 78
π. Χ.) ή τουλάχιστον άφου ό Περικλής διεδέξατο
τον Κίμωνα εν τη ό\αχειρίσει τών κοινών1.
Έπ' έσχατων όμως το ορθόν της γνώμης ταύ-
της ήμφισβητήθη. Διάσημος αρχαιολόγος, ούτινος
ή γνώμη μέγιστον εχει κύρος έν παντι ζητήματι
άναφερομένω εις την τοπογραφίαν και εις τά μνη-
μεία τών αρχαίων Αθηνών2, απεφάνθη ότι ή Α-
κρόπολις άείποτε παρέμενεν ώς φρούριον (Βογ°;),
και ό'τι δεν είχε παύσειούσα ώχυρωμένη (ηίοΐιΐ βηΐ-
ίθδΐίο'ί, νναί") έπι Περικλέους, αλλά παρέμενεν ώς
άμυντικόν έργον κατά παντός εχθρού. Τά Προπύ-
λαια άφ' ετέρου , προστίθησιν , ουδέποτε ήσαν
οχύρωμα' τοιούτον προορισμόν δεν είχεν ούτε ή
μεγαλοπρεπής οικοδομή τοΟ Μνησικλέους ού'τε τά
αρχαιότερα Προπύλαια, τά προγενέστερα τών Μη-
δικών, άτινα ό Κίμων έπεσκεύασε. Ή κυρία Ισχύς
της Ακροπόλεως ώς φρουρίου ένέκειτο έν τω τεί-
χει δι οδ έστεφανοΟτο ή κορυφή αυτής και έν τω
Πελαργικώ , τω ύποκειμένω αυτής έπι της δυτι-
κής και μεσημβρινής κλιτύος. Τό Πελαργικόν δε
τούτο ήτο σειρά τειχών ωκοδομημένων έπϊ διαδο-
χικών έπιπέδων (Τθίτ&δδβη), ων τό έξώτερον, άρ-
χόμενον άπό τοΟ άντρου τοΟ Πάνος κατά τήν βο-
1 ΜίΙοΙιΙιοΓβΐ', ΑΙΙιβη, ΒαυπιβϊδΙβΓ'δ ϋβηΚιηαΙβτ ά. Μ. ΑΙΙβτ-
Ιιιιη$, 188ο, I, σελ. 200. ΛναοΙΐ5ΠΐυΐΗ, Νβηε Ββϋτ. ζ. Τορο(/Γ.
ν. ΑΙΙιβη, 1. Ββνίβ, Ββν. ά. 1φ. 8αβΙι$. Οβα. ά. Ψί$8. 1887, σελ.
399 έπ. ΡοΙΙϊη», ΤορορταρΙιίβ νοη ΑΙΙιβη, ΜϋΠβΓ'δ ΗαηάΙ). ά.
Μα.$8. ΑΙΙβΠΐι. Ψί$$. 1889, III, σελ. 339. ΟικΙίιΐδ, 8ΐαάΙςβ8βΙιί-
•βΐιΐβ νοη ΑΙΙιβη, 1891, σελ. 130. Ό ν. \νί1απιο\νίΙζ-Μδ11βη(1θΓίΓ
και ο Κο1)βΓΐ φρονοϋσιν οτι ή Ακρόπολις έ'παυσεν ούσα φρούριον κατά
■πρώτον έπι Περικλέους. Ίδέ Αΐί8 Κι/άαΙΙΐβη, σελ. 109 και 188.
2 Λν. Ε)θΓρΓβ1(1 κατά τάς επιτόπιους ομιλίας αϋτο3 της 21 Νοεμ-
βρίου, 1893, και 6 Ιανουαρίου, 1894. Ίδέ και ΜΪ88 ΗείΠΊδΟΠ, Μι/-
ϋιοΐοαιι αηά Μοηηηιβηΐ8 ο[ ΑηβϊβηΙ ΑΙΗβη$, 1890, σελ. 536 έπ.
Τά υπό ήμερομηνίαν 30 Νοεμβρίου και 30 Δεκεμβρίου, 1891, φύλλα
της ημερησίας « Εφημερίδος ». «Γ. ΡϊοΙίίΠίΙ, Οίοηΐ/808 έν Αίμναις,
Αηιβτ. ]οητη. ΑηΙιαβοΙ., 1893, VIII, σελ. 58 έπ.
ρειοδυτικήν γωνίαν του βράχου τής Ακροπόλεως,
διήλαυνε μεταξύ αυτής και του Αρείου Πάγου,
διέσχιζε τον χώρον, ον σήμερον κατέχει τό Ώδεϊον
Ήρώδου του ΆττικοΟ, και άρχικώς κατέληγε εις
τι σημεϊον, κείμενον ακριβώς προς δυσμάς του Διο-
νυσιακού θεάτρου. Κατά δε τήν Ε' εκατονταετη-
ρίδα , τό έξωτερικόν τούτο τείχος διήκε παρά τό
χείλος τοΟ έπιπέδου, του κειμένου προς δυσμάςτοΰ
περιβόλου του Ασκληπιείου" διεσπα.το δε άνέκαθεν
τό χιίγος τοϋτο Οπό μιας και μόνης πύλης, περι τον
Αρειον Πάγον. Ωσαύτως και τά λοιπά έσωτερικά
τείχη του Πελαργικου έ'φερον ανά μίαν πύλην,πρό
δέ τής έποχής του Κίμωνος ύπήρχον πυλίδες και έπι
του τείχους του έπι τής κορυφής τής Ακροπόλεως
κατά τό μη περικλειόμενον υπό του Πελαργικου μέ-
ρος. Ό ολικός αριθμός τών πυλών άρχικώς ήτο εννέα.
Ή ανωτάτη κρηπίς (ΤβΠ'α88β) εκείτο άμέσως ύπό
τον πύργον έφ' ού Γσταται ό ναός τής 1 Αθήνας Νί-
κης. Ουτω δέ τά μεγάλα τείχη του Πελαργικου
μετά τών ισχυρών αυτών πυλών καθιστών άπόρ-
θητον τήν Άκρόπολιν κατά τήν Ε' εκατονταετη-
ρίδα και μέχρις αυτών τών ήμερών Ήρώδου τοΰ
1 Αττικό υ 3.
'Εν τή παρούση πραγματεία προτίθεμαι νά έξε-
τάσω τούς λόγους, τούς πείθοντας περι τής παρα-
δοχής τής μιας ή τής ετέρας τών γνωμών τούτων.
Τό σύνολον τών περι του ζητήματος τούτου μαρ-
τυριών άποδεικνύει , κατ' έμήν γνώμην, το ορθόν
τής μέχρι τούδε ίσχυσάσης θεωρίας , ότι δηλ. έπι
Περικλέους (ίνα περιορίσωμεν τήν έςέτασιν ημών
εις ταύτην τήν χρονικήν περίοδον) το Πελαργικόν
ώς όχύρωμα δεν ΰφίστατο, ή δέ Ακρόπολις ού'τε
3 «Ιοίι 1)ΐιι ΜπιΠοΙι α1)6ΓΖβα»[, (1εΐ55 άίβδβΓ αίΐβ Μδαβιτίη^,
νβΙοΙιβΓ (Ιβ,β νοη (ΙβΓ ΚΙορβνιΐΓίΐ1)15 ζαηι ΑχΙίΙβρϊοίοη ΓβίοΙιβηιΙβ
Ρβίείδ^ίΐίοη ιιΐϊ)Γα85ΐβ, 1)15 ζαΐ' ΖοϊΙ άθ5 Ηβιοάββ ΑΙΙίοιΐ5 ηο(Λ
1)05ΐίΐιΐ(3 υηά αΐδ Ρ68ΐαη£8ΐηαιΐ6ΐ· άβν Βιιΐ'£ άϊοηΐβ. Ό(;ηη οηηβ
βϊηβ δοΐοΐιε αηίοΐ'ο Ρβ5ΐαη^ίηιαα6Γ πι Η βϊηβηι \νϊι*1<.1 ϊοΐιοη Ρβ-
5Ιαιι§8ΐΙΐϋΓβ ίδΐ \νβ(1βΓ άίβ δοβηβπο ϊη άοΐ' ^ν5Ϊ5ΐΐ'3.1β <3βδ Αγϊ-
5ΐορηαηβ5, ηοοΐ) (Ιϊβ ΒθδθΙζιαη» (ΙβΓ Βιιγ§ <Ιαΐ'θΙι](ϋβ δραχΙαηβΓ
ϊηι ^ητβ 403, ηοοίι άίβ Βοΐαΐίβπιη" άικοΐι 8υΙ1α ϊπι ,ΙειΙΐΓβ 86
ζυ νβΐ'ίΐβΐιβη». 1)οΐ'ρΓβ1ι1, ΜΜΙι. ά. άαίί. άβηί.ιβίι. αΓβΙι. Ιη$(.
ΑΙΙιβη. 1->39, σελ. 65 έπ.
Οί περί την άρχαιολογίαν έντριβεΐς γενικώς
•παραδέχονται ό'τι, κατά τους χρόνους τοΟ Περι-
κλέους,ή Ακρόπολις των Αθηνών δένήτο φρούριον,
αλλ' απλώς ιερός χώρος και θησαυροφυλάκιον, και
ότι έ'παυσεν ούσα ώχυρωμένη άφ' ότου δ Θεμιστο-
κλής έκτισε τό μέγα περί το άστυ τεΐχ_ος (479 - 78
π. Χ.) ή τουλάχιστον άφου ό Περικλής διεδέξατο
τον Κίμωνα εν τη ό\αχειρίσει τών κοινών1.
Έπ' έσχατων όμως το ορθόν της γνώμης ταύ-
της ήμφισβητήθη. Διάσημος αρχαιολόγος, ούτινος
ή γνώμη μέγιστον εχει κύρος έν παντι ζητήματι
άναφερομένω εις την τοπογραφίαν και εις τά μνη-
μεία τών αρχαίων Αθηνών2, απεφάνθη ότι ή Α-
κρόπολις άείποτε παρέμενεν ώς φρούριον (Βογ°;),
και ό'τι δεν είχε παύσειούσα ώχυρωμένη (ηίοΐιΐ βηΐ-
ίθδΐίο'ί, νναί") έπι Περικλέους, αλλά παρέμενεν ώς
άμυντικόν έργον κατά παντός εχθρού. Τά Προπύ-
λαια άφ' ετέρου , προστίθησιν , ουδέποτε ήσαν
οχύρωμα' τοιούτον προορισμόν δεν είχεν ούτε ή
μεγαλοπρεπής οικοδομή τοΟ Μνησικλέους ού'τε τά
αρχαιότερα Προπύλαια, τά προγενέστερα τών Μη-
δικών, άτινα ό Κίμων έπεσκεύασε. Ή κυρία Ισχύς
της Ακροπόλεως ώς φρουρίου ένέκειτο έν τω τεί-
χει δι οδ έστεφανοΟτο ή κορυφή αυτής και έν τω
Πελαργικώ , τω ύποκειμένω αυτής έπι της δυτι-
κής και μεσημβρινής κλιτύος. Τό Πελαργικόν δε
τούτο ήτο σειρά τειχών ωκοδομημένων έπϊ διαδο-
χικών έπιπέδων (Τθίτ&δδβη), ων τό έξώτερον, άρ-
χόμενον άπό τοΟ άντρου τοΟ Πάνος κατά τήν βο-
1 ΜίΙοΙιΙιοΓβΐ', ΑΙΙιβη, ΒαυπιβϊδΙβΓ'δ ϋβηΚιηαΙβτ ά. Μ. ΑΙΙβτ-
Ιιιιη$, 188ο, I, σελ. 200. ΛναοΙΐ5ΠΐυΐΗ, Νβηε Ββϋτ. ζ. Τορο(/Γ.
ν. ΑΙΙιβη, 1. Ββνίβ, Ββν. ά. 1φ. 8αβΙι$. Οβα. ά. Ψί$8. 1887, σελ.
399 έπ. ΡοΙΙϊη», ΤορορταρΙιίβ νοη ΑΙΙιβη, ΜϋΠβΓ'δ ΗαηάΙ). ά.
Μα.$8. ΑΙΙβΠΐι. Ψί$$. 1889, III, σελ. 339. ΟικΙίιΐδ, 8ΐαάΙςβ8βΙιί-
•βΐιΐβ νοη ΑΙΙιβη, 1891, σελ. 130. Ό ν. \νί1απιο\νίΙζ-Μδ11βη(1θΓίΓ
και ο Κο1)βΓΐ φρονοϋσιν οτι ή Ακρόπολις έ'παυσεν ούσα φρούριον κατά
■πρώτον έπι Περικλέους. Ίδέ Αΐί8 Κι/άαΙΙΐβη, σελ. 109 και 188.
2 Λν. Ε)θΓρΓβ1(1 κατά τάς επιτόπιους ομιλίας αϋτο3 της 21 Νοεμ-
βρίου, 1893, και 6 Ιανουαρίου, 1894. Ίδέ και ΜΪ88 ΗείΠΊδΟΠ, Μι/-
ϋιοΐοαιι αηά Μοηηηιβηΐ8 ο[ ΑηβϊβηΙ ΑΙΗβη$, 1890, σελ. 536 έπ.
Τά υπό ήμερομηνίαν 30 Νοεμβρίου και 30 Δεκεμβρίου, 1891, φύλλα
της ημερησίας « Εφημερίδος ». «Γ. ΡϊοΙίίΠίΙ, Οίοηΐ/808 έν Αίμναις,
Αηιβτ. ]οητη. ΑηΙιαβοΙ., 1893, VIII, σελ. 58 έπ.
ρειοδυτικήν γωνίαν του βράχου τής Ακροπόλεως,
διήλαυνε μεταξύ αυτής και του Αρείου Πάγου,
διέσχιζε τον χώρον, ον σήμερον κατέχει τό Ώδεϊον
Ήρώδου του ΆττικοΟ, και άρχικώς κατέληγε εις
τι σημεϊον, κείμενον ακριβώς προς δυσμάς του Διο-
νυσιακού θεάτρου. Κατά δε τήν Ε' εκατονταετη-
ρίδα , τό έξωτερικόν τούτο τείχος διήκε παρά τό
χείλος τοΟ έπιπέδου, του κειμένου προς δυσμάςτοΰ
περιβόλου του Ασκληπιείου" διεσπα.το δε άνέκαθεν
τό χιίγος τοϋτο Οπό μιας και μόνης πύλης, περι τον
Αρειον Πάγον. Ωσαύτως και τά λοιπά έσωτερικά
τείχη του Πελαργικου έ'φερον ανά μίαν πύλην,πρό
δέ τής έποχής του Κίμωνος ύπήρχον πυλίδες και έπι
του τείχους του έπι τής κορυφής τής Ακροπόλεως
κατά τό μη περικλειόμενον υπό του Πελαργικου μέ-
ρος. Ό ολικός αριθμός τών πυλών άρχικώς ήτο εννέα.
Ή ανωτάτη κρηπίς (ΤβΠ'α88β) εκείτο άμέσως ύπό
τον πύργον έφ' ού Γσταται ό ναός τής 1 Αθήνας Νί-
κης. Ουτω δέ τά μεγάλα τείχη του Πελαργικου
μετά τών ισχυρών αυτών πυλών καθιστών άπόρ-
θητον τήν Άκρόπολιν κατά τήν Ε' εκατονταετη-
ρίδα και μέχρις αυτών τών ήμερών Ήρώδου τοΰ
1 Αττικό υ 3.
'Εν τή παρούση πραγματεία προτίθεμαι νά έξε-
τάσω τούς λόγους, τούς πείθοντας περι τής παρα-
δοχής τής μιας ή τής ετέρας τών γνωμών τούτων.
Τό σύνολον τών περι του ζητήματος τούτου μαρ-
τυριών άποδεικνύει , κατ' έμήν γνώμην, το ορθόν
τής μέχρι τούδε ίσχυσάσης θεωρίας , ότι δηλ. έπι
Περικλέους (ίνα περιορίσωμεν τήν έςέτασιν ημών
εις ταύτην τήν χρονικήν περίοδον) το Πελαργικόν
ώς όχύρωμα δεν ΰφίστατο, ή δέ Ακρόπολις ού'τε
3 «Ιοίι 1)ΐιι ΜπιΠοΙι α1)6ΓΖβα»[, (1εΐ55 άίβδβΓ αίΐβ Μδαβιτίη^,
νβΙοΙιβΓ (Ιβ,β νοη (ΙβΓ ΚΙορβνιΐΓίΐ1)15 ζαηι ΑχΙίΙβρϊοίοη ΓβίοΙιβηιΙβ
Ρβίείδ^ίΐίοη ιιΐϊ)Γα85ΐβ, 1)15 ζαΐ' ΖοϊΙ άθ5 Ηβιοάββ ΑΙΙίοιΐ5 ηο(Λ
1)05ΐίΐιΐ(3 υηά αΐδ Ρ68ΐαη£8ΐηαιΐ6ΐ· άβν Βιιΐ'£ άϊοηΐβ. Ό(;ηη οηηβ
βϊηβ δοΐοΐιε αηίοΐ'ο Ρβ5ΐαη^ίηιαα6Γ πι Η βϊηβηι \νϊι*1<.1 ϊοΐιοη Ρβ-
5Ιαιι§8ΐΙΐϋΓβ ίδΐ \νβ(1βΓ άίβ δοβηβπο ϊη άοΐ' ^ν5Ϊ5ΐΐ'3.1β <3βδ Αγϊ-
5ΐορηαηβ5, ηοοΐ) (Ιϊβ ΒθδθΙζιαη» (ΙβΓ Βιιγ§ <Ιαΐ'θΙι](ϋβ δραχΙαηβΓ
ϊηι ^ητβ 403, ηοοίι άίβ Βοΐαΐίβπιη" άικοΐι 8υΙ1α ϊπι ,ΙειΙΐΓβ 86
ζυ νβΐ'ίΐβΐιβη». 1)οΐ'ρΓβ1ι1, ΜΜΙι. ά. άαίί. άβηί.ιβίι. αΓβΙι. Ιη$(.
ΑΙΙιβη. 1->39, σελ. 65 έπ.