DOI Artikel:
Dobrowolski, Tadeusz: Posąg matki Boskiej w Wysocicach: Przyczynek do dziejów rzeźby romańskiej w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0054
r. 1000, np. Henrykiem II, kanonizowanym w r. 1148
i jego małżonką Kunegundą), wykonany równo-
cześnie ze sławnymi figurami proroków w chórze
św. Jerzego przez członków najstarszej, zatrudnionej
w Bambergu strzechy kamieniarskiej, około r. 1230
(może nawet 1225), a więc o jakieś trzydzieści lat
wcześniej niż wzorowane na trzynastowiecznej rzeź-
bie katedry w Reims klasyczno-gotyckie postacie,
np. Nawiedzenia. E. Panofsky przyjmuje czas około
r. 1235, a niektórzy (Aubert) datują, jak wiemy,
tympanon z Marią dopiero na czas około r. 1240
i podporządkowują go dekoracji rzeźbiarskiej wy-
mienionej katedry francuskiej, ale pierwsza data
wydaje się bardziej prawdopodobna wobec romań-
skiego stylu posągu27.
Niemniej przypomnieć wypadnie, że w Reims
oprócz przeważającej plastyki nowego stylu zacho-
wała się w północnym ramieniu transeptu katedry
wspomniana, dość wysoko umieszczona romańska
Madonna z końca w. XII, pozostawiona z dawnego
kościoła (ryc. 6). Uchodzi ora za pozostałość gro-
bowca, gdyż u szczytu archiwolty unosi się postać
ludzka (symbol duszy), flankowana przez anioły.
Matka Boska w koronie siedzi na wspaniałym
tronie z bardzo ozdobnym baldachimem, na tle
rozwartej kotary, a więc przeniesiona w sferę nieba.
Majestatyczna, sztywna poza, rozsunięte kolana,
twarz nieruchoma i surowa przypomina bardziej
(choć wcale nie dosłownie) figurę w Wysocicach
niż w Bambergu. Natomiast wszystkie trzy posągi:
Wysocki, bamberski i w Reims zaopatrzono w welony
tworzące charakterystyczny, leżący na piersiach,
opisany już uprzednio motyw chusty, przy czym
w Reims posiada ona aż trzy pasma w formie falba-
nek. W związku z owymi analogiami można by od-
tworzyć chronologię zależności w ten sposób, że
tympanon bamberski z lat około r. 1230 opiera się
na rzeźbie w Reims z końca w. XII, z kolei zaś wy-
wiera wpływ na Madonnę polską, którą trzeba by
zatem datować najwcześniej na czas około r. 1230.
Byłaby to data dość późxia, może za późna w sto-
sunku do romańskiego charakteru kościoła w Wyso-
27 E. Panofsky, Die deutsche Plastik des XI bis XIII
jfahrhunderts, Miinchen 1924, Textband, s. 131, Tafelband,
tabl. 70. — M. Aubert avec la coliaboration de S. Coubet,
Cathedrales et tresors gothiqu.es, Paris 1958, s. 427, tabl. 188. —
Aubert, Le gothiąue, s. 459, nr (katalogu) 208, ryc. 208. —
Por. także Ch. Rohault de Fleury, La Sainte Vierge, Paris
1878. P. Yitry, G. Briere, Documents de sculpture franęaise
cicach, który, gdyby nie kształt portalu, łatwiej
datować na schyłek w. XII niż na pierwsze trzydzie-
stolecie w. XIII. Można by w końcu przyjąć, że
czas Madonny nie jest czasem budowy kościoła,
tj. że dopiero w jakiś czas po wzniesieniu świątyńki
wykuto bruzdy w wapiennych ciosach szczytu
wschodniego, żeby osadzić w nich opisane wałki
obramowania i otoczyć nimi wyrzeźbioną z piaskowca
figurę Marii. Z drugiej strony takie tłumaczenie
sprawy razi pewną sztucznością, wobec czego byłoby
logiczniej, a w każdym razie prościej, przyjąć wspólne
datowanie dla budynku i rzeźby. Wówczas trzeba
by datę obydwu zabytków przesunąć na czas około
r. 1230 oraz wysunąć hipotezę, że i Madonna
wysocka, i bamberska mogą być pewnego rodzaju
refleksem rzeźby francuskiej, może posągu z końca
w. XII katedry w Reims. Łączenie obu tych two-
rów z francuskim dziełem jednostkowym może się
jednak okazać metodologicznie chybione wobec
istnienia mnóstwa analogicznych redakcji stereotypu,
od dawna powołanych do życia, tym bardziej że —
jak się rzekło — analogie zachodzące między statuą
bamberską a francuską bynajmniej nie są uderza-
jące.
T. Dobrzeniecki reprodukował jeszcze zacho-
waną w Paderbornie figurę z lat około połowy w. XI,
której pewne partie przypominają Madonnę w Wy-
socicach.
Fakt względnego „nawiązaniacc figury pol-
skiej do zabytków w Bambergu, Paderbornie
i Reims poruszę jeszcze w konkluzji. Przed tym
omówię w sposób możliwie zwięzły genealogię
typu.
Typ siedzącej Matki Boskiej z Synem na ko-
lanach lub na łonie, zwany Vierge de Majeste lub
częściej en Majeste, Sedes Sapientiae (bo Maria
siedzi na tronie mądrości Salomona), Madonna in
Maesta, Virgen de Majestad, Madonna of Majesty
lub the Virgin enthroned, Die thronende Madonna
(po polsku można by ją nazwać Madonną w majesta-
cie) pojawiał się naprzód w scenach Adoracji magów
(od w. IV), a jako model (typ) został stworzony
du Moyen Age, Paris 1904 (tutaj liczne Madonny z Synem
na osi). — Wpływ sztuki francuskiej (np. portalu królewskiego
katedry Notre-Dame w Paryżu na portal katedry w Magde-
burgu) jest przedmiotem wielu prac naukowych. Por. np.
A. Goldschmidt, Franzosische Einflusse in der fruhgotischen
Skidptur Sachsens (Jahrbuch der Koniglich Preussischen
Kunstsammlungen, XX, 1899, s. 285-300).
46
i jego małżonką Kunegundą), wykonany równo-
cześnie ze sławnymi figurami proroków w chórze
św. Jerzego przez członków najstarszej, zatrudnionej
w Bambergu strzechy kamieniarskiej, około r. 1230
(może nawet 1225), a więc o jakieś trzydzieści lat
wcześniej niż wzorowane na trzynastowiecznej rzeź-
bie katedry w Reims klasyczno-gotyckie postacie,
np. Nawiedzenia. E. Panofsky przyjmuje czas około
r. 1235, a niektórzy (Aubert) datują, jak wiemy,
tympanon z Marią dopiero na czas około r. 1240
i podporządkowują go dekoracji rzeźbiarskiej wy-
mienionej katedry francuskiej, ale pierwsza data
wydaje się bardziej prawdopodobna wobec romań-
skiego stylu posągu27.
Niemniej przypomnieć wypadnie, że w Reims
oprócz przeważającej plastyki nowego stylu zacho-
wała się w północnym ramieniu transeptu katedry
wspomniana, dość wysoko umieszczona romańska
Madonna z końca w. XII, pozostawiona z dawnego
kościoła (ryc. 6). Uchodzi ora za pozostałość gro-
bowca, gdyż u szczytu archiwolty unosi się postać
ludzka (symbol duszy), flankowana przez anioły.
Matka Boska w koronie siedzi na wspaniałym
tronie z bardzo ozdobnym baldachimem, na tle
rozwartej kotary, a więc przeniesiona w sferę nieba.
Majestatyczna, sztywna poza, rozsunięte kolana,
twarz nieruchoma i surowa przypomina bardziej
(choć wcale nie dosłownie) figurę w Wysocicach
niż w Bambergu. Natomiast wszystkie trzy posągi:
Wysocki, bamberski i w Reims zaopatrzono w welony
tworzące charakterystyczny, leżący na piersiach,
opisany już uprzednio motyw chusty, przy czym
w Reims posiada ona aż trzy pasma w formie falba-
nek. W związku z owymi analogiami można by od-
tworzyć chronologię zależności w ten sposób, że
tympanon bamberski z lat około r. 1230 opiera się
na rzeźbie w Reims z końca w. XII, z kolei zaś wy-
wiera wpływ na Madonnę polską, którą trzeba by
zatem datować najwcześniej na czas około r. 1230.
Byłaby to data dość późxia, może za późna w sto-
sunku do romańskiego charakteru kościoła w Wyso-
27 E. Panofsky, Die deutsche Plastik des XI bis XIII
jfahrhunderts, Miinchen 1924, Textband, s. 131, Tafelband,
tabl. 70. — M. Aubert avec la coliaboration de S. Coubet,
Cathedrales et tresors gothiqu.es, Paris 1958, s. 427, tabl. 188. —
Aubert, Le gothiąue, s. 459, nr (katalogu) 208, ryc. 208. —
Por. także Ch. Rohault de Fleury, La Sainte Vierge, Paris
1878. P. Yitry, G. Briere, Documents de sculpture franęaise
cicach, który, gdyby nie kształt portalu, łatwiej
datować na schyłek w. XII niż na pierwsze trzydzie-
stolecie w. XIII. Można by w końcu przyjąć, że
czas Madonny nie jest czasem budowy kościoła,
tj. że dopiero w jakiś czas po wzniesieniu świątyńki
wykuto bruzdy w wapiennych ciosach szczytu
wschodniego, żeby osadzić w nich opisane wałki
obramowania i otoczyć nimi wyrzeźbioną z piaskowca
figurę Marii. Z drugiej strony takie tłumaczenie
sprawy razi pewną sztucznością, wobec czego byłoby
logiczniej, a w każdym razie prościej, przyjąć wspólne
datowanie dla budynku i rzeźby. Wówczas trzeba
by datę obydwu zabytków przesunąć na czas około
r. 1230 oraz wysunąć hipotezę, że i Madonna
wysocka, i bamberska mogą być pewnego rodzaju
refleksem rzeźby francuskiej, może posągu z końca
w. XII katedry w Reims. Łączenie obu tych two-
rów z francuskim dziełem jednostkowym może się
jednak okazać metodologicznie chybione wobec
istnienia mnóstwa analogicznych redakcji stereotypu,
od dawna powołanych do życia, tym bardziej że —
jak się rzekło — analogie zachodzące między statuą
bamberską a francuską bynajmniej nie są uderza-
jące.
T. Dobrzeniecki reprodukował jeszcze zacho-
waną w Paderbornie figurę z lat około połowy w. XI,
której pewne partie przypominają Madonnę w Wy-
socicach.
Fakt względnego „nawiązaniacc figury pol-
skiej do zabytków w Bambergu, Paderbornie
i Reims poruszę jeszcze w konkluzji. Przed tym
omówię w sposób możliwie zwięzły genealogię
typu.
Typ siedzącej Matki Boskiej z Synem na ko-
lanach lub na łonie, zwany Vierge de Majeste lub
częściej en Majeste, Sedes Sapientiae (bo Maria
siedzi na tronie mądrości Salomona), Madonna in
Maesta, Virgen de Majestad, Madonna of Majesty
lub the Virgin enthroned, Die thronende Madonna
(po polsku można by ją nazwać Madonną w majesta-
cie) pojawiał się naprzód w scenach Adoracji magów
(od w. IV), a jako model (typ) został stworzony
du Moyen Age, Paris 1904 (tutaj liczne Madonny z Synem
na osi). — Wpływ sztuki francuskiej (np. portalu królewskiego
katedry Notre-Dame w Paryżu na portal katedry w Magde-
burgu) jest przedmiotem wielu prac naukowych. Por. np.
A. Goldschmidt, Franzosische Einflusse in der fruhgotischen
Skidptur Sachsens (Jahrbuch der Koniglich Preussischen
Kunstsammlungen, XX, 1899, s. 285-300).
46