DOI Artikel:
Marcinkowski, Wojciech: Rzeźby retabulum Św. Jana Chrzciciela w kościele Św. Floriana na Kleparzu w Krakowie: Geneza stylu - twórza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20542#0039
Dominujące w literaturze przekonanie o prze-
nosinach Kulmbacha do Krakowa na czas prac
nad naszym retabulum oraz cyklem Sw. Kata-
rzyny pozbawione jest podstaw archiwalnych.
Przytaczany na poparcie tej tezy argument, że
„badania [...] nie wykazały żadnych dzieł Kulm-
bacha między r. 1514 a 1518-tym powstałych, a
w Niemczech się znajdujących” 140, jest bezzasad-
ny, jak wykazał już Ernst Buchner 141.
Nie można też traktować poważnie tezy, że
występowanie u Kulmbacha polskich wątków te-
matycznych i motywów (fizjonomie postaci, ubio-
ry) dowodzi pobytu malarza w Krakowie właśnie
w pomienionym okresie. Polaków mógł wszak
Kulmbach oglądać i we Frankami. Polskie stroje
nosili zresztą nie tylko Polacy, o czym pisze Cel-
tes w sławnym fragmencie Norymbergi142.
Daleko zgodnie jszy z ówczesną praktyką wzno-
szenia retabulów jest pogląd, że Kulmbach, civis
Norimbergensis, wykonał nastawę w miejscu za-
mieszkania, a gotowe elementy przesłał do Kra-
kowa. Mógł oczywiście, już w Krakowie, usuwać
wynikłe w transporcie szkody i nadzorować mon-
taż. Ewentualny dłuższy pobyt mistrza Hansa nad
Wisłą przed marcem 1511 (nabycie norymberskich
praw miejskich) stanowi problem do rozpatrze-
nia w ramach odrębnej pracy.
3. PODSUMOWANIE
Z powyższych obserwacji wynika, że styl rzeźb
retabulum Bonerowskiego stanowi rezultat inspi-
racji sztuką Hansa z Kulmbachu i Tilmana Rie-
menschneidera. Oprócz środkowo- i dolno-frankoń-
skich elementów wskazywałem też na powią-
zania ze snycerstwem górnoszwabskim (Mistrz z
Ottobeuren). Podobny konglomerat stylistyczny
nie powtórzy się w żadnym z przechowanych
zespołów rzeźbiarskich zdobiących nastawy po-
chodzące z pracowni Kulmbacha.
Z rzeźbami retabulum Bonerowskiego związać
można pewnie tylko jedno dzieło — wspominany
już relief w kolońskim Kunstgewerbemuseum (ryc.
140 K. Stępo wska, Przyczynki do stosunków Kulm-
bacha z Polską i jego działalności w Krakowie (Sprawo-
zdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce,
VIII, 1912), s. VIII—IX (za: M. Sokołowski, Studya
do historyi rzeźby w Polsce w XV i XVI w. (Sprawozda-
nia Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce, VII,
1906), szp. 199).
141 Buchner, o.c., s. 93.
142 Zob.: B. Hartmann, Konrad Celtis in Niirn-
24. Św. Jan Ewangelista w kotle z olejem, Kolonia,
Kunstgewerbemuseum (fot. Rheinisches Bildarchiv)
24) 143. Znamienne, że ustna tradycja wyprowa-
dza obiekt ten z Małopolski. Zestawienie półfi-
gurek z naszej nastawy (domniemane zwieńcze-
nie, ryc. 2 i 3; Złożenie głowy Chrzciciela na
misie, ryc. 7) z popiersiami obserwatorów męczeń-
stwa Ewangelisty przekonuje (mimo różnicy w
stopniu plastyczności) o wspólnocie dłuta. Do po-
porównań nadają się szczególnie postacie mło-
dzieńców (drugi od prawej nad Kazaniem pokut-
nym i w tejże pozycji na reliefie w Kolonii), a
także figurka starszego mężczyzny w siatce na
włosach (tu, w Złożeniu głowy Chrzciciela na mi-
sie, i tam -— pierwszy od prawej). Podobieństwa
fizjonomiczne przytłumione są nieco wskutek na-
łożenia na rzeźby krakowskie nowej polichromii
pogrubiającej formę. Niemniej uderzająca zbież-
ność szczegółów kostiumologicznych, jak również
upozowania nie podlega dyskusji.
Ekspresję rzeźb grupy Chrztu Chrystusa od-
najdujemy w reliefie z aniołami na epitafium
Wolfganga Peissera (1526) w kościele franciszkań-
skim w Ingolstadt (ryc. 25). Dzieło to wykonano
berg. Ein Beitrag zur Geschichte des Humanismus in
Niirnberg, Niirnberg 1889, s. 39.
143 Nr inw. Al 1670. Zob.: Katalog der Historischen
Ausstellung der Stadt Niirnberg..., Niirnberg 1906, nr kat.
42, s. 33; M. C r e u t z, Die Sammlung Clemens in Koln
(Der Cicerone, XIV, 1922), s. 419; K. S c h a e f f e r, Die
Sammlung W. Clemens, Koln 1923, s. 26—27; Die Sam-
mlung Clemens, Koln 1963, nr kat. 71, s. 21.
nosinach Kulmbacha do Krakowa na czas prac
nad naszym retabulum oraz cyklem Sw. Kata-
rzyny pozbawione jest podstaw archiwalnych.
Przytaczany na poparcie tej tezy argument, że
„badania [...] nie wykazały żadnych dzieł Kulm-
bacha między r. 1514 a 1518-tym powstałych, a
w Niemczech się znajdujących” 140, jest bezzasad-
ny, jak wykazał już Ernst Buchner 141.
Nie można też traktować poważnie tezy, że
występowanie u Kulmbacha polskich wątków te-
matycznych i motywów (fizjonomie postaci, ubio-
ry) dowodzi pobytu malarza w Krakowie właśnie
w pomienionym okresie. Polaków mógł wszak
Kulmbach oglądać i we Frankami. Polskie stroje
nosili zresztą nie tylko Polacy, o czym pisze Cel-
tes w sławnym fragmencie Norymbergi142.
Daleko zgodnie jszy z ówczesną praktyką wzno-
szenia retabulów jest pogląd, że Kulmbach, civis
Norimbergensis, wykonał nastawę w miejscu za-
mieszkania, a gotowe elementy przesłał do Kra-
kowa. Mógł oczywiście, już w Krakowie, usuwać
wynikłe w transporcie szkody i nadzorować mon-
taż. Ewentualny dłuższy pobyt mistrza Hansa nad
Wisłą przed marcem 1511 (nabycie norymberskich
praw miejskich) stanowi problem do rozpatrze-
nia w ramach odrębnej pracy.
3. PODSUMOWANIE
Z powyższych obserwacji wynika, że styl rzeźb
retabulum Bonerowskiego stanowi rezultat inspi-
racji sztuką Hansa z Kulmbachu i Tilmana Rie-
menschneidera. Oprócz środkowo- i dolno-frankoń-
skich elementów wskazywałem też na powią-
zania ze snycerstwem górnoszwabskim (Mistrz z
Ottobeuren). Podobny konglomerat stylistyczny
nie powtórzy się w żadnym z przechowanych
zespołów rzeźbiarskich zdobiących nastawy po-
chodzące z pracowni Kulmbacha.
Z rzeźbami retabulum Bonerowskiego związać
można pewnie tylko jedno dzieło — wspominany
już relief w kolońskim Kunstgewerbemuseum (ryc.
140 K. Stępo wska, Przyczynki do stosunków Kulm-
bacha z Polską i jego działalności w Krakowie (Sprawo-
zdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce,
VIII, 1912), s. VIII—IX (za: M. Sokołowski, Studya
do historyi rzeźby w Polsce w XV i XVI w. (Sprawozda-
nia Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce, VII,
1906), szp. 199).
141 Buchner, o.c., s. 93.
142 Zob.: B. Hartmann, Konrad Celtis in Niirn-
24. Św. Jan Ewangelista w kotle z olejem, Kolonia,
Kunstgewerbemuseum (fot. Rheinisches Bildarchiv)
24) 143. Znamienne, że ustna tradycja wyprowa-
dza obiekt ten z Małopolski. Zestawienie półfi-
gurek z naszej nastawy (domniemane zwieńcze-
nie, ryc. 2 i 3; Złożenie głowy Chrzciciela na
misie, ryc. 7) z popiersiami obserwatorów męczeń-
stwa Ewangelisty przekonuje (mimo różnicy w
stopniu plastyczności) o wspólnocie dłuta. Do po-
porównań nadają się szczególnie postacie mło-
dzieńców (drugi od prawej nad Kazaniem pokut-
nym i w tejże pozycji na reliefie w Kolonii), a
także figurka starszego mężczyzny w siatce na
włosach (tu, w Złożeniu głowy Chrzciciela na mi-
sie, i tam -— pierwszy od prawej). Podobieństwa
fizjonomiczne przytłumione są nieco wskutek na-
łożenia na rzeźby krakowskie nowej polichromii
pogrubiającej formę. Niemniej uderzająca zbież-
ność szczegółów kostiumologicznych, jak również
upozowania nie podlega dyskusji.
Ekspresję rzeźb grupy Chrztu Chrystusa od-
najdujemy w reliefie z aniołami na epitafium
Wolfganga Peissera (1526) w kościele franciszkań-
skim w Ingolstadt (ryc. 25). Dzieło to wykonano
berg. Ein Beitrag zur Geschichte des Humanismus in
Niirnberg, Niirnberg 1889, s. 39.
143 Nr inw. Al 1670. Zob.: Katalog der Historischen
Ausstellung der Stadt Niirnberg..., Niirnberg 1906, nr kat.
42, s. 33; M. C r e u t z, Die Sammlung Clemens in Koln
(Der Cicerone, XIV, 1922), s. 419; K. S c h a e f f e r, Die
Sammlung W. Clemens, Koln 1923, s. 26—27; Die Sam-
mlung Clemens, Koln 1963, nr kat. 71, s. 21.