DOI Artikel:
Samek, Jan: Renesansowa mitra z herbami Korab w dawnej kolegiacie w Łasku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20542#0045
złotą, o konturach z grubszej nici złotej; podzia-
łów środka dokonano za pomocą kilku nici zło-
tych splecionych na kształt sznureczka. Herby —
jak wynika z autopsji —- wykonane zostały w te-
chnice aplikacji, ze złotogłowiu, z rysunkiem we-
wnętrznym i konturem z nici złotej. Podziałów
mitry dokonano przy użyciu wąskiej, warkoczo-
wej plecionki również z nici złotych.
Reasumując, jeszcze dziś mitra z Łaska, którą
zaliczyć można do grupy mitra aurifrigatha, mi-
mo nie najlepszego stanu zachowania czyni na
oglądającym niemałe wrażenie. Składa się nań
wielka rozmaitość precyzyjnie wykonanych rozet,
śmiało zarysowane tarcze z herbami, wreszcie
niezwykle subtelna gama barwna. Na „koloryt”
mitry składają się przede wszystkim barwa czer-
wona (karmazynowa), biała i złota, stonowane na
skutek zużycia.
Istotne więc jest pytanie, kiedy powstało zaj-
mujące nas dzieło sztuki, kto je ufundował oraz
jakie miejsce mitra z Łaska zajmuje pośród dzieł
hafciarstwa w Polsce, wreszcie — gdzie mogła po-
wstać.
II. MATERIAŁ PORÓWNAWCZY, DATOWANIE
Jeśli chodzi o mitrę z Łaska, dane opublikowa-
ne w Katalogu... nie mogą służyć jako wskazów-
ka, z jednej strony bowiem jest tam mowa o kil-
ku infułach z tkanin z XVI—XVIII wieku, z dru-
giej wspomniano — zapewne identyczną z oma-
wianą — infułę z herbem Korab, niedatowaną,
wreszcie infułę z haftem dwustronnym z XVII
wieku 5. Postępując metodycznie należy więc po-
równać zabytek z innymi haftami renesansowy-
mi, jakie zachowały się na terenie Polski. Nieste-
ty obiektów z XVI wieku jest n ewiele i nie wy-
kazują one związków z haftami na mitrze 6. Się-
gnąć więc należy do dziedziny sztuki, w której
najwcześniej pojawiły się formy renesansowe,
mianowicie do architektury.
Najciekawszy materiał porównawczy znajduje
się w Krakowie, przede wszystkim na Wawelu.
Powcłać się tu można na dekorację zamku kró-
5 Kwiczała, o.c.
6 Por. T. Mańkowski, Polskie tkaniny i hafty
XVI—XVIII wieku, Wrocław 1954, rozdz. I.
7 Por. Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. IV: Mia-
sto Kraków. Cz. 1: Wawel. Oprać. J. Szabłowski, s. 46.
Typologia renesansowych i manierystycznych rozet w
Polsce nie została dotąd opracowana.
8 Ibid., l.c., ił. 25.
lewskiego oraz kaplicy Zygmuntowskiej przy ka-
tedrze. Przedmiotem naszych zainteresowań bę-
dzie dekoracja rozetami, one bowiem właśnie wy-
stępują w haftach zdobiących mitrę w dawnej
kolegiacie w Łasku. Dekoracja motywem kół wy-
pełnionych rozetami kwiatowymi o pojedynczym
rzędzie płatków występuje już w podniebiu we-
wnętrznej arkady sieni wjazdowej na dziedziniec
zamkowy. Arkadę tę łączy się z osobą czynnego
na Wawelu włoskiego mistrza Franciszka Flo-
rentczyka i datuje na czas przed rokiem 1507 7.
Bliższa rozetom na mitrze z Łaska jest dekoracja
kasetonów w zewnętrznej arkadzie sieni wiodą-
cej na dziedziniec, wiązanej z architektem i rzeź-
biarzem Bartłomiejem Berreccim, z lat 1533—
—1535 8 (ryc. 4). Kasetony tej arkady wypełnia-
ją zróżnicowane w formie, plastyczne światłocie-
niowe rozety. Mają one wyraźnie zaznaczone o-
środki oraz dwa rzędy złożone z pięciu płatków;
zaznaczono też listki.
StyLzacja płatków przekomponowanych na ele-
ment ornamentalny jest bardzo bliska potrakto-
waniu rozet w Łasku. Motyw rozet w kaseto-
nach zastosował Berrecci w swoim największym
dziele — kaplicy Zygmuntowskiej przy katedrze
na Wawelu, której dekoracja datowana jest na
Lata 1517—1531 9 (ryc. 5). Rozety wypełniają ka-
setony w podniebiach arkad w ścianach oraz te,
które dzielą od wewnątrz kopułę kaplicy. Są one
silnie zróżnicowane, podobnie jak w arkadzie sie-
ni zamkowej, i mają te same cechy formalne, co
zwalnia od bardziej szczegółowego opisu. Z wcze-
snych przykładów zastosowania rozet w krakow-
skiej architekturze renesansowej wymienić jesz-
cze należy podniebie chórku łączącego kaplicę
Kaufmanów w południowej nawie kościoła Ma-
riackiego, datowanego na czas około roku 1522 10
(ryc. 6). Warto tutaj wspomnieć, że motyw rozet
w kasetonach żył w sztuce Krakowa długo, aż
po początki wieku XVII, w którym to okresie na-
stąpił nawet swoisty renesans tych dekoracji.
Pozostawiając na razie na uboczu rzeźbę na-
grobną, w której rozety pojawiają się — podobnie
jak w architekturze — w pierwszej połowie XVI
wieku, zatrzymać się wypada przy pozostających
9 Por. L. Kalinowski, Treści artystyczne i ide-
owe kaplicy Zygmuntowskiej (Studia do Dziejów Wawe-
lu, II, 1960), s. 1—129.
10 Por. Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. IV: Mia-
sto Kraków. Cz. 2: Kościoły i klasztory Śródmieścia, s.
3, il. 67; H. K o z a k i e w i c z o w a, Rzeźba XVI wieku
w Polsce, Warszawa 1934, s. 65.
41
łów środka dokonano za pomocą kilku nici zło-
tych splecionych na kształt sznureczka. Herby —
jak wynika z autopsji —- wykonane zostały w te-
chnice aplikacji, ze złotogłowiu, z rysunkiem we-
wnętrznym i konturem z nici złotej. Podziałów
mitry dokonano przy użyciu wąskiej, warkoczo-
wej plecionki również z nici złotych.
Reasumując, jeszcze dziś mitra z Łaska, którą
zaliczyć można do grupy mitra aurifrigatha, mi-
mo nie najlepszego stanu zachowania czyni na
oglądającym niemałe wrażenie. Składa się nań
wielka rozmaitość precyzyjnie wykonanych rozet,
śmiało zarysowane tarcze z herbami, wreszcie
niezwykle subtelna gama barwna. Na „koloryt”
mitry składają się przede wszystkim barwa czer-
wona (karmazynowa), biała i złota, stonowane na
skutek zużycia.
Istotne więc jest pytanie, kiedy powstało zaj-
mujące nas dzieło sztuki, kto je ufundował oraz
jakie miejsce mitra z Łaska zajmuje pośród dzieł
hafciarstwa w Polsce, wreszcie — gdzie mogła po-
wstać.
II. MATERIAŁ PORÓWNAWCZY, DATOWANIE
Jeśli chodzi o mitrę z Łaska, dane opublikowa-
ne w Katalogu... nie mogą służyć jako wskazów-
ka, z jednej strony bowiem jest tam mowa o kil-
ku infułach z tkanin z XVI—XVIII wieku, z dru-
giej wspomniano — zapewne identyczną z oma-
wianą — infułę z herbem Korab, niedatowaną,
wreszcie infułę z haftem dwustronnym z XVII
wieku 5. Postępując metodycznie należy więc po-
równać zabytek z innymi haftami renesansowy-
mi, jakie zachowały się na terenie Polski. Nieste-
ty obiektów z XVI wieku jest n ewiele i nie wy-
kazują one związków z haftami na mitrze 6. Się-
gnąć więc należy do dziedziny sztuki, w której
najwcześniej pojawiły się formy renesansowe,
mianowicie do architektury.
Najciekawszy materiał porównawczy znajduje
się w Krakowie, przede wszystkim na Wawelu.
Powcłać się tu można na dekorację zamku kró-
5 Kwiczała, o.c.
6 Por. T. Mańkowski, Polskie tkaniny i hafty
XVI—XVIII wieku, Wrocław 1954, rozdz. I.
7 Por. Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. IV: Mia-
sto Kraków. Cz. 1: Wawel. Oprać. J. Szabłowski, s. 46.
Typologia renesansowych i manierystycznych rozet w
Polsce nie została dotąd opracowana.
8 Ibid., l.c., ił. 25.
lewskiego oraz kaplicy Zygmuntowskiej przy ka-
tedrze. Przedmiotem naszych zainteresowań bę-
dzie dekoracja rozetami, one bowiem właśnie wy-
stępują w haftach zdobiących mitrę w dawnej
kolegiacie w Łasku. Dekoracja motywem kół wy-
pełnionych rozetami kwiatowymi o pojedynczym
rzędzie płatków występuje już w podniebiu we-
wnętrznej arkady sieni wjazdowej na dziedziniec
zamkowy. Arkadę tę łączy się z osobą czynnego
na Wawelu włoskiego mistrza Franciszka Flo-
rentczyka i datuje na czas przed rokiem 1507 7.
Bliższa rozetom na mitrze z Łaska jest dekoracja
kasetonów w zewnętrznej arkadzie sieni wiodą-
cej na dziedziniec, wiązanej z architektem i rzeź-
biarzem Bartłomiejem Berreccim, z lat 1533—
—1535 8 (ryc. 4). Kasetony tej arkady wypełnia-
ją zróżnicowane w formie, plastyczne światłocie-
niowe rozety. Mają one wyraźnie zaznaczone o-
środki oraz dwa rzędy złożone z pięciu płatków;
zaznaczono też listki.
StyLzacja płatków przekomponowanych na ele-
ment ornamentalny jest bardzo bliska potrakto-
waniu rozet w Łasku. Motyw rozet w kaseto-
nach zastosował Berrecci w swoim największym
dziele — kaplicy Zygmuntowskiej przy katedrze
na Wawelu, której dekoracja datowana jest na
Lata 1517—1531 9 (ryc. 5). Rozety wypełniają ka-
setony w podniebiach arkad w ścianach oraz te,
które dzielą od wewnątrz kopułę kaplicy. Są one
silnie zróżnicowane, podobnie jak w arkadzie sie-
ni zamkowej, i mają te same cechy formalne, co
zwalnia od bardziej szczegółowego opisu. Z wcze-
snych przykładów zastosowania rozet w krakow-
skiej architekturze renesansowej wymienić jesz-
cze należy podniebie chórku łączącego kaplicę
Kaufmanów w południowej nawie kościoła Ma-
riackiego, datowanego na czas około roku 1522 10
(ryc. 6). Warto tutaj wspomnieć, że motyw rozet
w kasetonach żył w sztuce Krakowa długo, aż
po początki wieku XVII, w którym to okresie na-
stąpił nawet swoisty renesans tych dekoracji.
Pozostawiając na razie na uboczu rzeźbę na-
grobną, w której rozety pojawiają się — podobnie
jak w architekturze — w pierwszej połowie XVI
wieku, zatrzymać się wypada przy pozostających
9 Por. L. Kalinowski, Treści artystyczne i ide-
owe kaplicy Zygmuntowskiej (Studia do Dziejów Wawe-
lu, II, 1960), s. 1—129.
10 Por. Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. IV: Mia-
sto Kraków. Cz. 2: Kościoły i klasztory Śródmieścia, s.
3, il. 67; H. K o z a k i e w i c z o w a, Rzeźba XVI wieku
w Polsce, Warszawa 1934, s. 65.
41