DOI issue:
Recenzje i przeglądy
DOI article:Ostrowski, Jan K.; Petrus, Jerzy T.: Mieczysław Morka, "Polski nowożytny portret konny"
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20542#0174
go obrazu imperatora o cechy rycerza chrześcijań-
skiego), a pod pewnymi względami nie straciły
i dziś swej aktualności3.
Za ważny moment omawianej pracy należy
uznać wydobycie roli, jaką w ukształtowaniu i
rozpowszechnieniu różnych ujęć konia i jeźdźca
odegrała grafika. Szczególne miejsce zajmują tu
niezwykle płodni artyści, jakimi byli Jan van de
Straet (Stradanus) i Antonio Tempesta, od któ-
rych czerpali inspiracje nawet tacy mistrzowie,
jak Rubens, van Dyek i Velastquez. Zasługa Auto-
ra w całościowym uchwyceniu tego zjawiska jest
tym większa, iż pracował mając do dyspozycji
rozproszone w różnych zbiorach oryginały rycin,
nie posiadając jeszcze cennej pomocy w postaci
wydanych ostatnio tomów The lllustrated Bartsch,
poświęconych twórczości Tempesty4.
Obok wskazanych wyżej głównych walorów
pierwszej części rozprawy można w niej wskazać
i pewne niedociągnięcia. I tak (otwierająca tekst
ksążki definicja portretu konnego jest, jak się
wydaje, żbyt wątła i nie stanowi wystarczające-
go narzędzia 'dla doboru i klasyfikacji ogromnego
materiału. W pracy rysuje się też pewna przewa-
ga podawanych faktów nad porządkującą myślą
przewodnią. Nie zawsze przekonywająca jest kom-
pozycja książki. Np. kilka zdecydowanie renesan-
sowych nagrobków zostało omówionych w roz-
dziale dotyczącym średniowiecza. Nie są jasne
zakresy przedmiotowe i wzajemne relacje rozdzia-
łów 3 i (Koń i jeździec w sztuce renesansu), 4 (Po-
mniki i posążki komie w XVII i XVIII wieku)
i 5 (Pierwowzory i ideowe uwarunkowania). Po-
mimo oparcia się na wspomnianej już bogatej li-
teraturze i zgromadzenia równie bogatego zesta-
wu przykładów w obydwu tych dziedzinach książ-
ka Morki nie jest wolna od luk, szczególnie w
partiach poświęconych sztuce średniowiecznej5.
Jeżeli natomiast chodzi o epokę ncjwożytną, mo-
żna się ograniczyć do wskazania dwóch interesu-
jących myśli zawartych w najnowszej literaturze
przedmiotu. Mianowicie John F. Moffit wpro-
wadzał pojęcie dismounted eąuestrian portrait w
odniesiesniu do „myśliwskiego” wizerunku Karo-
la I pędzla van Dycka6, a Jean-Claude Boyer
3 W pewnych krajach, szczególnie pozaeuropejskich,
pomniki konne wznoszono jeszcze po II wojnie świato-
wej, np. pomnik Habiba Burgiby w Tunisie i pomnik
Suche Batora w Ułan-Bator.
4 S. B u f f a, Antonio Tempesta [w:] The lllustrated
Bartsch, t. 35—37, New York 1983—1984.
5 Omówienie tej części książki przygotowuje prof. dr
Lech Kalinowski. Autorzy niniejszej recenzji dziękują
zwrócił uwagę na ewolucję heroicznej ikonografii
Ludwika XIV, polegającą ma zastępowaniu z bie-
giem czasu kostiumu antycznego współczesnym
oraz na uwypuklaniu znaczenia wojennych rea-
liów 7.
Jako całość pierwsza część książki M. Morki
zasługuje na uznanie. Polski czytelnik zyskuje w
niej kompetentne opracowanie ważnej problema-
tyki sztuki europejskiej. Należy też żałować, że
brzmienie tytułu i język publikacji zapewne u-
trudnią jej recepcję wśród odbiorców zagranicz-
nych.
Część druga omawianej pracy ma, odmienny
charakter. Koncentracja na niezbyt licznych za-
bytkach związanych ;z, Polską nakazywała tu dą-
żenie do wyczerpania materiału oraz analizę każ-
dego 'przypadku. Z tegO' też powodu i sposób omó-
wienia tej części książki powinien być inny. Oce-
niając osiągnięcia Autora wyisoko' także i na tym
polu, przyjdzie się niemniej skoncentrować na
szczegółowych sprawach dyskusyjnych, które
można ująć w trzech zasadniczych grupach: 1) lu-
ki w przedstawionym materiale, 2) identyfikacja
sportretowanych osób, 3) problemy związane z
o Kreśleniem charakteru, autorstwa, czasu pow-
stania oraz wymowy ideowej poszczególnych dzieł.
1.1. Omawiając rolę konia w życiu i kulturze
staropolskiej Autor dochodzi do wniosku, iż, po-
mimo znajomości w Polsce symbolicznych znaczeń
przedstawień konnych, wypracowanych w Euro-
pie Zachodniej, portrety jeźdźców pojawiły się
w naszym kraju stosunkowo późno i nigdy nie by-
ły liczne. Znany Morce materiał z w. XVI ogra-
nicza się do siedmiu przykładów (wliczając w to
powstały za granicą wizerunek Henryka Waleze-
go), z których żaden nie przybrał klasycznej for-
my pomnika lub monumentalnego malowidła. Ten
stan rzeczy, z czym godzi się sam Autor, z całą
brutalnością uzmysławia iniaim ogrom strat ponie-
sionych w minionych stuleciach przez polską kul-
turę i na 'dobrą sprawę uniemożliwia formułowa-
nie ogólniejszych wniosków.
Mimo wszystko można jednak odtworzyć isto-
tne, a zupełnie przez Autora pominięte, elementy
tradycji miejscowej, i to nawet w postaci średnio-
Profesorowi za cenne sugestie, pomocne w przygotowa-
niu tekstu.
6 J. F. Moffit, ”Le Roi a la ciasse?”: Kings, Chri-
stian Knights and van Dyck’s Singular „Dismounted
Eąuestrian Portrait” of Charles I (Artlbus et Hilstoriae
IV, z. 7, 1983), s. 79—99.
7 J.-C. Boyer, La representations guerrieres et
l’evolution des arts plastiąues en France au XVIIe siecle
(XVIIe Siecle 37, 1985), s. 291—305.
168
skiego), a pod pewnymi względami nie straciły
i dziś swej aktualności3.
Za ważny moment omawianej pracy należy
uznać wydobycie roli, jaką w ukształtowaniu i
rozpowszechnieniu różnych ujęć konia i jeźdźca
odegrała grafika. Szczególne miejsce zajmują tu
niezwykle płodni artyści, jakimi byli Jan van de
Straet (Stradanus) i Antonio Tempesta, od któ-
rych czerpali inspiracje nawet tacy mistrzowie,
jak Rubens, van Dyek i Velastquez. Zasługa Auto-
ra w całościowym uchwyceniu tego zjawiska jest
tym większa, iż pracował mając do dyspozycji
rozproszone w różnych zbiorach oryginały rycin,
nie posiadając jeszcze cennej pomocy w postaci
wydanych ostatnio tomów The lllustrated Bartsch,
poświęconych twórczości Tempesty4.
Obok wskazanych wyżej głównych walorów
pierwszej części rozprawy można w niej wskazać
i pewne niedociągnięcia. I tak (otwierająca tekst
ksążki definicja portretu konnego jest, jak się
wydaje, żbyt wątła i nie stanowi wystarczające-
go narzędzia 'dla doboru i klasyfikacji ogromnego
materiału. W pracy rysuje się też pewna przewa-
ga podawanych faktów nad porządkującą myślą
przewodnią. Nie zawsze przekonywająca jest kom-
pozycja książki. Np. kilka zdecydowanie renesan-
sowych nagrobków zostało omówionych w roz-
dziale dotyczącym średniowiecza. Nie są jasne
zakresy przedmiotowe i wzajemne relacje rozdzia-
łów 3 i (Koń i jeździec w sztuce renesansu), 4 (Po-
mniki i posążki komie w XVII i XVIII wieku)
i 5 (Pierwowzory i ideowe uwarunkowania). Po-
mimo oparcia się na wspomnianej już bogatej li-
teraturze i zgromadzenia równie bogatego zesta-
wu przykładów w obydwu tych dziedzinach książ-
ka Morki nie jest wolna od luk, szczególnie w
partiach poświęconych sztuce średniowiecznej5.
Jeżeli natomiast chodzi o epokę ncjwożytną, mo-
żna się ograniczyć do wskazania dwóch interesu-
jących myśli zawartych w najnowszej literaturze
przedmiotu. Mianowicie John F. Moffit wpro-
wadzał pojęcie dismounted eąuestrian portrait w
odniesiesniu do „myśliwskiego” wizerunku Karo-
la I pędzla van Dycka6, a Jean-Claude Boyer
3 W pewnych krajach, szczególnie pozaeuropejskich,
pomniki konne wznoszono jeszcze po II wojnie świato-
wej, np. pomnik Habiba Burgiby w Tunisie i pomnik
Suche Batora w Ułan-Bator.
4 S. B u f f a, Antonio Tempesta [w:] The lllustrated
Bartsch, t. 35—37, New York 1983—1984.
5 Omówienie tej części książki przygotowuje prof. dr
Lech Kalinowski. Autorzy niniejszej recenzji dziękują
zwrócił uwagę na ewolucję heroicznej ikonografii
Ludwika XIV, polegającą ma zastępowaniu z bie-
giem czasu kostiumu antycznego współczesnym
oraz na uwypuklaniu znaczenia wojennych rea-
liów 7.
Jako całość pierwsza część książki M. Morki
zasługuje na uznanie. Polski czytelnik zyskuje w
niej kompetentne opracowanie ważnej problema-
tyki sztuki europejskiej. Należy też żałować, że
brzmienie tytułu i język publikacji zapewne u-
trudnią jej recepcję wśród odbiorców zagranicz-
nych.
Część druga omawianej pracy ma, odmienny
charakter. Koncentracja na niezbyt licznych za-
bytkach związanych ;z, Polską nakazywała tu dą-
żenie do wyczerpania materiału oraz analizę każ-
dego 'przypadku. Z tegO' też powodu i sposób omó-
wienia tej części książki powinien być inny. Oce-
niając osiągnięcia Autora wyisoko' także i na tym
polu, przyjdzie się niemniej skoncentrować na
szczegółowych sprawach dyskusyjnych, które
można ująć w trzech zasadniczych grupach: 1) lu-
ki w przedstawionym materiale, 2) identyfikacja
sportretowanych osób, 3) problemy związane z
o Kreśleniem charakteru, autorstwa, czasu pow-
stania oraz wymowy ideowej poszczególnych dzieł.
1.1. Omawiając rolę konia w życiu i kulturze
staropolskiej Autor dochodzi do wniosku, iż, po-
mimo znajomości w Polsce symbolicznych znaczeń
przedstawień konnych, wypracowanych w Euro-
pie Zachodniej, portrety jeźdźców pojawiły się
w naszym kraju stosunkowo późno i nigdy nie by-
ły liczne. Znany Morce materiał z w. XVI ogra-
nicza się do siedmiu przykładów (wliczając w to
powstały za granicą wizerunek Henryka Waleze-
go), z których żaden nie przybrał klasycznej for-
my pomnika lub monumentalnego malowidła. Ten
stan rzeczy, z czym godzi się sam Autor, z całą
brutalnością uzmysławia iniaim ogrom strat ponie-
sionych w minionych stuleciach przez polską kul-
turę i na 'dobrą sprawę uniemożliwia formułowa-
nie ogólniejszych wniosków.
Mimo wszystko można jednak odtworzyć isto-
tne, a zupełnie przez Autora pominięte, elementy
tradycji miejscowej, i to nawet w postaci średnio-
Profesorowi za cenne sugestie, pomocne w przygotowa-
niu tekstu.
6 J. F. Moffit, ”Le Roi a la ciasse?”: Kings, Chri-
stian Knights and van Dyck’s Singular „Dismounted
Eąuestrian Portrait” of Charles I (Artlbus et Hilstoriae
IV, z. 7, 1983), s. 79—99.
7 J.-C. Boyer, La representations guerrieres et
l’evolution des arts plastiąues en France au XVIIe siecle
(XVIIe Siecle 37, 1985), s. 291—305.
168