DOI Artikel:
Małkiewiczówna, Helena: Les vitraux au cycle des Miracles du Christ à l'église Notre-Dame de Cracovie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20616#0054
Uzdrowienie chorego na wodną puchlinę, wg Łukasz XIV, 1-6 01.
26), Uzdrowienie głuchoniemego, wg Marek VII, 32-35 01. 29),
Wskrzeszenie Łazarza, wg Jan XI, 38-44 01. 32), Chrystus odpu-
szczający grzechy śu>. Marii Magdalenie-grzesznicy, w czasie uczty
u Szymona faryzeusza, wg Łukasz VII, 36-50 (il. 35). Biorąc pod
uwagę ewidentny brak kilku scen oraz obowiązującą zasadę alter-
nacji obramień założyć można, że Działalność publiczna Jezusa
zilustrowana była w co najmniej pięciu szeregach kwater, czyli
piętnastu scenach. Z kolei przyjmując hipotetycznie następstwo
zdarzeń wg Historia Euangelica Piotra Comestora (około 1170),
pokusić się można o próbę rekonstrukcji pierwotnego programu
i układu tej części cyklu (il. 40). Kontynuacją narracji o życiu Chry-
stusa był w górnej połowie okna cykl pasyjny, z którego przetrwa-
ły jedynie: Wjazd do Jerozolimy (il. 38) i Niesienie krzyża (il. 39)
oraz ilustracje wydarzeń po Zmartwychwstaniu, zwieńczone u szczy-
tu zachowaną sceną Koronacji Matki Boskiej, umieszczoną praw-
dopodobnie między dwiema, również zachowanymi, kwaterami
ze św. Barbarą i św. Małgorzatą.
Krakowski cykl nowotestamentowy interesujący jest z kilku po-
wodów: po pierwsze zawiera zadziwiającą w XIV w. liczbę i rodzaj
cudownych uzdrowień, po drugie - i niejako w konsekwencji po-
przedniego - dzielił się pierwotnie na cztery równoważne części:
Dzieciństwo - Życie publiczne - Męka - okres po Zmartwychwsta-
niu. Czwórczłonowość taka, typowa na Zachodzie dla cykli chrysto-
logicznych do w. XII włącznie, w rozwiniętym i późnym średniowie-
czu zanikła niemal całkowicie. Stąd ważnym punktem odniesienia
dla cyklu krakowskiego są przeszklenia okien nawy południowej
katedry w Strasburgu (około 1340) oraz - i w szczególności - malo-
widła ścienne w krużgankach komendy joannitów w Strakonicach w
Czechach (po 1330), zawierające m.in. ponad dziesięć scen cudow-
nych uzdrowień.
Brak współczesnego materiału porównawczego sprawia, że dla
nielicznych, późnośredniowiecznych cykli chrystologicznych, zawie-
rających bogato ilustrowane życie publiczne Jezusa, w tym także
dla kwater krakowskich, niejako z konieczności poszukuje się
wzorów w dużo starszych źródłach artystycznych (por. il. 4—37).
Autorka nie potrafi wskazać na konkretny model nowotestamento-
wego okna mariackiego, zakłada natomiast, że zawierał on rów-
nież cykl starotestamentowy i że przetworzony został w Czechach
doby Karola IV Luksemburskiego z modelu „pośredniego” w „bez-
pośredni”: iluminowany rękopis lub wręcz cykle witrażowe. Pier-
wsza możliwość wydaje się prawdopodobna, jeśli pamiętamy
o Biblii Welisława (przed poł. w. XIV), która w części dotyczącej
Księgi Genesis jest pochodną rzymskiego lub karolińskiego mode-
lu - ze swej strony „pośrednika” w stosunku do archetypu Cotton
- Genesis, czy o Ewangeliarzu Jana z Opawy (r. 1386) naśladu-
jącym pierwowzór karoliński, druga - pozornie ryzykowna wobec
niemal całkowitego zniszczenia czeskich witraży średniowiecz-
nych, ale wsparta domniemaniem o roli Pragi w rozwoju malar-
stwa witrażowego doby parlerowskiej. Zdaniem autorki oba cykle
krakowskie oraz tzw. małopostaciowe okna prezbiterium katedry
w Erfurcie (ostatnie dwudziestolecie w. XIV?) stanowią - za każ-
dym razem odmienny „ślad” programu przeszklenia górnych okien
prezbiterium katedry w Pradze (1371; rozpoczęcie wznoszenia
wysokiego prezbiterium przez Piotra Parlera, 1385: konsekracja). Pro-
gram ten zawierać mógł rozbudowane i naprzeciwległe cykle:
staro- i nowotestamentowy, i tym samym przenosić do katedry
praskiej program rzymski: concordiam veteris et novi Testamenti,
zrealizowany w postaci malowideł ściennych w korpusie starej
bazyliki Św. Piotra na Watykanie. Przyjęcie tego programu mogło
być rezultatem pobytu cesarza Karola IV w Rzymie (październik-
grudzień 1368), podobnie jak stało się w nim wykonanie (1370—
1371) nad głównym - południowym wejściem do katediy praskiej
mozaiki z Sądem Ostatecznym, nawiązującej (?) do mozaiki na ele-
wacji zewnętrznej S. Maria in Turri, przy wejściu do atrium ba-
zyliki watykańskiej. Bardzo szybkie, choć rzecz jasna zminiatury-
zowane powtórzenie tego programu w Krakowie możliwe było nie
tylko dzięki silnym i różnorodnym, w tym i artystycznym wię-
zom łączącym w 2. połowie w. XIV Królestwo Czeskie i Polskie,
Pragę i Kraków, ale także dzięki swoistej unii personalnej. W do-
mniemanym czasie wykonywania naszych dwóch cykli (około 1370-
1380, raczej pod koniec tego okresu) prepozytem kościoła Mariac-
kiego w Krakowie był, od r. 1375, Teodoryk z Damerowa - „Caroli
Romanorum Imperatoris... Secretarius et continuus commensalis”.
26), Uzdrowienie głuchoniemego, wg Marek VII, 32-35 01. 29),
Wskrzeszenie Łazarza, wg Jan XI, 38-44 01. 32), Chrystus odpu-
szczający grzechy śu>. Marii Magdalenie-grzesznicy, w czasie uczty
u Szymona faryzeusza, wg Łukasz VII, 36-50 (il. 35). Biorąc pod
uwagę ewidentny brak kilku scen oraz obowiązującą zasadę alter-
nacji obramień założyć można, że Działalność publiczna Jezusa
zilustrowana była w co najmniej pięciu szeregach kwater, czyli
piętnastu scenach. Z kolei przyjmując hipotetycznie następstwo
zdarzeń wg Historia Euangelica Piotra Comestora (około 1170),
pokusić się można o próbę rekonstrukcji pierwotnego programu
i układu tej części cyklu (il. 40). Kontynuacją narracji o życiu Chry-
stusa był w górnej połowie okna cykl pasyjny, z którego przetrwa-
ły jedynie: Wjazd do Jerozolimy (il. 38) i Niesienie krzyża (il. 39)
oraz ilustracje wydarzeń po Zmartwychwstaniu, zwieńczone u szczy-
tu zachowaną sceną Koronacji Matki Boskiej, umieszczoną praw-
dopodobnie między dwiema, również zachowanymi, kwaterami
ze św. Barbarą i św. Małgorzatą.
Krakowski cykl nowotestamentowy interesujący jest z kilku po-
wodów: po pierwsze zawiera zadziwiającą w XIV w. liczbę i rodzaj
cudownych uzdrowień, po drugie - i niejako w konsekwencji po-
przedniego - dzielił się pierwotnie na cztery równoważne części:
Dzieciństwo - Życie publiczne - Męka - okres po Zmartwychwsta-
niu. Czwórczłonowość taka, typowa na Zachodzie dla cykli chrysto-
logicznych do w. XII włącznie, w rozwiniętym i późnym średniowie-
czu zanikła niemal całkowicie. Stąd ważnym punktem odniesienia
dla cyklu krakowskiego są przeszklenia okien nawy południowej
katedry w Strasburgu (około 1340) oraz - i w szczególności - malo-
widła ścienne w krużgankach komendy joannitów w Strakonicach w
Czechach (po 1330), zawierające m.in. ponad dziesięć scen cudow-
nych uzdrowień.
Brak współczesnego materiału porównawczego sprawia, że dla
nielicznych, późnośredniowiecznych cykli chrystologicznych, zawie-
rających bogato ilustrowane życie publiczne Jezusa, w tym także
dla kwater krakowskich, niejako z konieczności poszukuje się
wzorów w dużo starszych źródłach artystycznych (por. il. 4—37).
Autorka nie potrafi wskazać na konkretny model nowotestamento-
wego okna mariackiego, zakłada natomiast, że zawierał on rów-
nież cykl starotestamentowy i że przetworzony został w Czechach
doby Karola IV Luksemburskiego z modelu „pośredniego” w „bez-
pośredni”: iluminowany rękopis lub wręcz cykle witrażowe. Pier-
wsza możliwość wydaje się prawdopodobna, jeśli pamiętamy
o Biblii Welisława (przed poł. w. XIV), która w części dotyczącej
Księgi Genesis jest pochodną rzymskiego lub karolińskiego mode-
lu - ze swej strony „pośrednika” w stosunku do archetypu Cotton
- Genesis, czy o Ewangeliarzu Jana z Opawy (r. 1386) naśladu-
jącym pierwowzór karoliński, druga - pozornie ryzykowna wobec
niemal całkowitego zniszczenia czeskich witraży średniowiecz-
nych, ale wsparta domniemaniem o roli Pragi w rozwoju malar-
stwa witrażowego doby parlerowskiej. Zdaniem autorki oba cykle
krakowskie oraz tzw. małopostaciowe okna prezbiterium katedry
w Erfurcie (ostatnie dwudziestolecie w. XIV?) stanowią - za każ-
dym razem odmienny „ślad” programu przeszklenia górnych okien
prezbiterium katedry w Pradze (1371; rozpoczęcie wznoszenia
wysokiego prezbiterium przez Piotra Parlera, 1385: konsekracja). Pro-
gram ten zawierać mógł rozbudowane i naprzeciwległe cykle:
staro- i nowotestamentowy, i tym samym przenosić do katedry
praskiej program rzymski: concordiam veteris et novi Testamenti,
zrealizowany w postaci malowideł ściennych w korpusie starej
bazyliki Św. Piotra na Watykanie. Przyjęcie tego programu mogło
być rezultatem pobytu cesarza Karola IV w Rzymie (październik-
grudzień 1368), podobnie jak stało się w nim wykonanie (1370—
1371) nad głównym - południowym wejściem do katediy praskiej
mozaiki z Sądem Ostatecznym, nawiązującej (?) do mozaiki na ele-
wacji zewnętrznej S. Maria in Turri, przy wejściu do atrium ba-
zyliki watykańskiej. Bardzo szybkie, choć rzecz jasna zminiatury-
zowane powtórzenie tego programu w Krakowie możliwe było nie
tylko dzięki silnym i różnorodnym, w tym i artystycznym wię-
zom łączącym w 2. połowie w. XIV Królestwo Czeskie i Polskie,
Pragę i Kraków, ale także dzięki swoistej unii personalnej. W do-
mniemanym czasie wykonywania naszych dwóch cykli (około 1370-
1380, raczej pod koniec tego okresu) prepozytem kościoła Mariac-
kiego w Krakowie był, od r. 1375, Teodoryk z Damerowa - „Caroli
Romanorum Imperatoris... Secretarius et continuus commensalis”.