DOI Artikel:
Sobieraj, Małgorzata: "Polonia" Artura Grottgera: Treści ideowe i struktura cyklu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20616#0113
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 2-3 (1996/1997)
ISBN 83-86956-26-7
ISSN 0071-6723
Małgorzata Sobieraj
Polonia Artura Grottgera.
Treści ideowe i struktura cyklu*
Profesor Karolinie Lanckorońskiejpoświęcam
Twórczość Artura Grottgera (1837-1867), który pra-
wie połowę swego krótkiego życia spędził w Wiedniu1,
przypomniała publiczności tego miasta zorganizowana
w roku 1983 wystawa2. Grottger jednak nie był jedy-
nym bohaterem tej ekspozycji. Poświęcono ją bowiem
także twórczości Piotra Michałowskiego (1800-1855).
Pokazano ponadto około trzydzieści obrazów innych
malarzy polskich, którzy swą sztuką towarzyszyli zma-
ganiom rodaków w walkach o wolność, od insurekcji
kościuszkowskiej poczynając (1794) na powstaniu stycz-
niowym kończąc (1863). Wśród eksponowanych wów-
czas powstańczych cykli Grottgera - nie tylko mieszczą-
cych się doskonale w nurcie sztuki patriotycznej, ale
* Z adnotacji dra Mariusza Bryla {CykleArtura Grottgera-poe-
tyka i recepcja, Poznań 1994 (Historia Sztuki, 23), przyp. 12 na s. 10)
wynika, że badania nad sztuką Artura Grottgera podjęliśmy w tym
samym czasie, niezależnie od siebie. Niezależnie też doszliśmy do
pewnych ustaleń, które niekiedy są zbieżne, niekiedy się uzupełnia-
ją, niekiedy zaś - zwłaszcza w tym zakresie, w jakim dotyczą struktu-
ry cyklu - są odmienne.
1 A. Melbechowska-Luty, Grottger Artur [wj Słownik arty-
stów polskich i obcych w Polsce działających - malarze, rzeźbiarze,
graficy, II: D-G, Wrocław 1975r s. 486-493; Artur Grottger (1837-
1867). Informator do wystawy zorganizowanej w stupięćdziesięciole-
cie urodzin i studwudziestą rocznicę śmierci artysty-Muzeum Naro-
dowe we Wrocławiu [...], Muzeum Narodowe w Krakowie, oprać. P.
Łukaszewicz, Wrocław 1987; Z. Gołubiew, A. Król, Artur
Grottger (1837-1867)[wj Grottger. Wystawa w 150. rocznicę urodzin
i 120. rocznicę śmierci Artysty. Muzeum Narodowe w Krakowie, Kra-
ków 1988.
- Zwei polnische Romantiker- Michałowski, Grottger. Kunstlerhaus
Wien. Katalogred. F. Stolo t, H. B 1 a k, G. Hammel, Wien 1983-
3 Cykl ten, już jako własność hr. Janosa Palffy’ego udostępniony
wiedeńczykom jesienią r. 1863, a wkrótce po wystawie zabrany przez
właściciela do jego węgierskiej posiadłości i tam zazdrośnie strzeżo-
ny (zob. J. Boloz-Antoniewicz, Grottger, Lwów [1910] (Nauka
i Sztuka, 11), s. 357-359), ostatecznie został włączony do zasobów
Orszagos Magyar Szepmuveszeti Muzeum w Budapeszcie. Karta tytu-
stwarzających jej kanon - zabrakło jednak Polonii (ryc.
1-10)3.
Struktura tego dzieła stała się swego czasu przedmio-
tem badań Mieczysława Porębskiego4. Z ich wynikami
nie można się w zupełności zgodzić, można się nato-
miast dziwić, że do tej pory nie wywołały dyskusji, na
jaką bezsprzecznie zasługują5.
Przekonany, że interpretacja dzieł Grottgera, choć
wartościowa i zgodna w zasadzie z zamysłem twórcy,
nie może zadowolić współczesnego historyka sztuki,
zwłaszcza o strukturalistycznej orientacji, który pod
pieiwszą „denotacyjną” warstwą znaczeń postrzega rów-
nież drugą - „konotacyjną”6, zogniskował Porębski swą
Iowa różni się wielkością (33x 56,5 cm) od pozostałych rysunków
wykonanych białą i czarną kredką na kartonach formatu 42,5X57 cm.
'M.Porębski, Cykl rysunkowy Artura Grottgera „Polonia ”, Kra-
ków 1972 (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 302. Pra-
ce z historii sztuki, 10), s. 100-124 (dalej cytowany przedruk w: T e n -
ż e, Interregnum. Studia z historii sztuki polskiej XIX i XX u>., Warsza-
wa 1975, s. 129-19D.
31 tak np. W. Okoń (Sztuka i narracja. O narracji wizualnej w
malarstwie polskim II połowy XIX wieku, Wrocław 1988 (Acta Univer-
sitatis Wratislaviensis 751. Historia Sztuki, 1)), pisząc obszernie m.in.
o cyklach Grottgera, nie uwzględnił w swych analizach Polonii.
Wprawdzie nie pominęła jej I. Dżurkowa-Kossowska (Kon-
cepcja dzieła cyklicznego w twórczości Artura Grottgera [wj Artur
Grottger. Materiały Sesji zorganizowanej w 150. rocznicę urodzin i
120. rocznicę śmierci artysty. Wrocław - styczeń 1988, pod red. P.
Łukaszewicza, Warszawa 1990, s. 30—56), jednakże przyjęła ona
bez zastrzeżeń propozycje Porębskiego dotyczące struktury cyklu.
6 W tej właśnie warstwie „współczynnikiem znaczenia staje się
nie tylko to, co się mówi, ale również i to, jak się mówi, jakie wybie-
ra się środki, jakie uruchamia tropy, figury stylistyczne, toposy, żeby
podnieść szczególną wagę tego, co zostało powiedziane, skierować
uwagę widza na «głębsze», «symboliczne» treści wypowiedzi, prze-
nieść przedmiot dyskursu z domeny «praktycznej» w domenę "mi-
tyczną- - w domenę, gdzie przedmiot ten staje się już nie takim czy
innym wątkiem, tematem, epizodem, historią, ale właśnie symbo-
lem określonego porządku kosmicznego i moralnego”, pisze Po-
rębski^. c., s. 133-
109
Seria Nowa, t. 2-3 (1996/1997)
ISBN 83-86956-26-7
ISSN 0071-6723
Małgorzata Sobieraj
Polonia Artura Grottgera.
Treści ideowe i struktura cyklu*
Profesor Karolinie Lanckorońskiejpoświęcam
Twórczość Artura Grottgera (1837-1867), który pra-
wie połowę swego krótkiego życia spędził w Wiedniu1,
przypomniała publiczności tego miasta zorganizowana
w roku 1983 wystawa2. Grottger jednak nie był jedy-
nym bohaterem tej ekspozycji. Poświęcono ją bowiem
także twórczości Piotra Michałowskiego (1800-1855).
Pokazano ponadto około trzydzieści obrazów innych
malarzy polskich, którzy swą sztuką towarzyszyli zma-
ganiom rodaków w walkach o wolność, od insurekcji
kościuszkowskiej poczynając (1794) na powstaniu stycz-
niowym kończąc (1863). Wśród eksponowanych wów-
czas powstańczych cykli Grottgera - nie tylko mieszczą-
cych się doskonale w nurcie sztuki patriotycznej, ale
* Z adnotacji dra Mariusza Bryla {CykleArtura Grottgera-poe-
tyka i recepcja, Poznań 1994 (Historia Sztuki, 23), przyp. 12 na s. 10)
wynika, że badania nad sztuką Artura Grottgera podjęliśmy w tym
samym czasie, niezależnie od siebie. Niezależnie też doszliśmy do
pewnych ustaleń, które niekiedy są zbieżne, niekiedy się uzupełnia-
ją, niekiedy zaś - zwłaszcza w tym zakresie, w jakim dotyczą struktu-
ry cyklu - są odmienne.
1 A. Melbechowska-Luty, Grottger Artur [wj Słownik arty-
stów polskich i obcych w Polsce działających - malarze, rzeźbiarze,
graficy, II: D-G, Wrocław 1975r s. 486-493; Artur Grottger (1837-
1867). Informator do wystawy zorganizowanej w stupięćdziesięciole-
cie urodzin i studwudziestą rocznicę śmierci artysty-Muzeum Naro-
dowe we Wrocławiu [...], Muzeum Narodowe w Krakowie, oprać. P.
Łukaszewicz, Wrocław 1987; Z. Gołubiew, A. Król, Artur
Grottger (1837-1867)[wj Grottger. Wystawa w 150. rocznicę urodzin
i 120. rocznicę śmierci Artysty. Muzeum Narodowe w Krakowie, Kra-
ków 1988.
- Zwei polnische Romantiker- Michałowski, Grottger. Kunstlerhaus
Wien. Katalogred. F. Stolo t, H. B 1 a k, G. Hammel, Wien 1983-
3 Cykl ten, już jako własność hr. Janosa Palffy’ego udostępniony
wiedeńczykom jesienią r. 1863, a wkrótce po wystawie zabrany przez
właściciela do jego węgierskiej posiadłości i tam zazdrośnie strzeżo-
ny (zob. J. Boloz-Antoniewicz, Grottger, Lwów [1910] (Nauka
i Sztuka, 11), s. 357-359), ostatecznie został włączony do zasobów
Orszagos Magyar Szepmuveszeti Muzeum w Budapeszcie. Karta tytu-
stwarzających jej kanon - zabrakło jednak Polonii (ryc.
1-10)3.
Struktura tego dzieła stała się swego czasu przedmio-
tem badań Mieczysława Porębskiego4. Z ich wynikami
nie można się w zupełności zgodzić, można się nato-
miast dziwić, że do tej pory nie wywołały dyskusji, na
jaką bezsprzecznie zasługują5.
Przekonany, że interpretacja dzieł Grottgera, choć
wartościowa i zgodna w zasadzie z zamysłem twórcy,
nie może zadowolić współczesnego historyka sztuki,
zwłaszcza o strukturalistycznej orientacji, który pod
pieiwszą „denotacyjną” warstwą znaczeń postrzega rów-
nież drugą - „konotacyjną”6, zogniskował Porębski swą
Iowa różni się wielkością (33x 56,5 cm) od pozostałych rysunków
wykonanych białą i czarną kredką na kartonach formatu 42,5X57 cm.
'M.Porębski, Cykl rysunkowy Artura Grottgera „Polonia ”, Kra-
ków 1972 (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 302. Pra-
ce z historii sztuki, 10), s. 100-124 (dalej cytowany przedruk w: T e n -
ż e, Interregnum. Studia z historii sztuki polskiej XIX i XX u>., Warsza-
wa 1975, s. 129-19D.
31 tak np. W. Okoń (Sztuka i narracja. O narracji wizualnej w
malarstwie polskim II połowy XIX wieku, Wrocław 1988 (Acta Univer-
sitatis Wratislaviensis 751. Historia Sztuki, 1)), pisząc obszernie m.in.
o cyklach Grottgera, nie uwzględnił w swych analizach Polonii.
Wprawdzie nie pominęła jej I. Dżurkowa-Kossowska (Kon-
cepcja dzieła cyklicznego w twórczości Artura Grottgera [wj Artur
Grottger. Materiały Sesji zorganizowanej w 150. rocznicę urodzin i
120. rocznicę śmierci artysty. Wrocław - styczeń 1988, pod red. P.
Łukaszewicza, Warszawa 1990, s. 30—56), jednakże przyjęła ona
bez zastrzeżeń propozycje Porębskiego dotyczące struktury cyklu.
6 W tej właśnie warstwie „współczynnikiem znaczenia staje się
nie tylko to, co się mówi, ale również i to, jak się mówi, jakie wybie-
ra się środki, jakie uruchamia tropy, figury stylistyczne, toposy, żeby
podnieść szczególną wagę tego, co zostało powiedziane, skierować
uwagę widza na «głębsze», «symboliczne» treści wypowiedzi, prze-
nieść przedmiot dyskursu z domeny «praktycznej» w domenę "mi-
tyczną- - w domenę, gdzie przedmiot ten staje się już nie takim czy
innym wątkiem, tematem, epizodem, historią, ale właśnie symbo-
lem określonego porządku kosmicznego i moralnego”, pisze Po-
rębski^. c., s. 133-
109