DOI Heft:
Recenzje, repliki, komunikaty
DOI Artikel:Kalinowski, Lech: Correggio i Sacra Conversazione w książce Marcina Fabiańskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20616#0189
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 2-3 (1996/1997)
ISBN 83-86956-26-7
ISSN 0071-6723
Lech Kalinowski
Correggio i Sacra Conversazione
w książce Marcina Fabiańskiego
Zastanawiając się nad pojęciem renesansu: „Renai-
ssance - Self Definition or Self Deception”, Erwin Pano-
fsky do grona marginesowych, ale dla rozwoju malar-
stwa niezbędnych twórców, takich jak Sarto, Rosso Fio-
rentino, Pontormo, Sebastiano del Piombo, Dosso Do-
ssi - zalicza na koniec Correggia1. Ta „średnia” ocena
dorobku artysty jest niewątpliwie wyrazem rozpozna-
nia w jego malarstwie kategorii estetycznej Wdzięku,
niższej swym zakresem i wagą swych osiągnięć od ka-
tegorii Piękna, w klasycznej dla Odrodzenia postaci re-
alizowanej przez Rafaela, i od kategorii Wzniosłości,
którą Michał Anioł urzeczywistniał w dziełach rzeźby,
malarstwa i architektury (nie mówiąc o poezji), zarów-
no renesansowych w stylu, jak też manierystycznych i
już barokowych.
Owa średnia ocena, zapoczątkowana przez Vasarie-
go, znalazła wyraz na samym początku XVIII wieku w
Balance despeintresRogera de Piles, załączonej do jego
Cours depeintureparprincipes(1708), odzwierciedlają-
cej sąd XVII-wiecznych amatorów-znawców. W skali od
0 do 20 punktów, w której 20 zostało zarezerwowane
dla platońskiej idei, 19 zaś nie zostało dotąd przez ni-
kogo osiągnięte, Correggio otrzymał 10 w zakresie kom-
pozycji, 13 - za disegno, 15 - za kolor, a 12 za ekspre-
sję, podczas gdy Rafael osiągnął odpowiednio: 17 - 18
- 12 i 18, Michał Anioł zaś uzyskał tylko: 8 - 17 - 4 i 8!
Uchodził więc Correggio wówczas przede wszystkim
za przewyższającego Rafaela kolorystę2.
Tej tradycyjnej, potwierdzonej i utrwalonej przez Ber-
narda Berensona ocenie przeciwstawia Marcin Fabiań-
ski osąd kolejnej generacji badaczy, którzy swoim od-
krywczym spojrzeniem dowartościowują dokonania
1 E. Panofsky, Renaissance and Renascences in Western Art,
Text, Stockholm 1960 (Figura - Studies, ed. by the Institute of Art
History University of Uppsala 10. The Gottesman Lectures Uppsala
University, 7), s. 3-
twórcze północnowłoskiego (Emilia) mistrza3. Sam sta-
nowisko swoje ogranicza do malarstwa sztalugowego,
pomijając świadomie malarstwo ścienne, stanowiące
szczytowe pole działalności artysty, aby w zakresie ma-
larstwa sztalugowego poprzestać na czterech obrazach
ołtarzowych z tematem Sacra Conversazione, trzech znaj-
dujących się dziś w Staatliche Kunstsammlungen w Dre-
źnie: Madonna di S. Francesco, Madonna di S. Seba-
stiano i Madonna di S. Girolamo oraz czwartym: Ma-
donna di S. Giorgiow Parmie. Wybór obrazów ołtarzo-
wych Correggia o wspólnym temacie ikonograficznym
jest niezupełny o tyle, że pomija Sacra Conversazione z
kościoła parafialnego w Albinea, wprawdzie nie zacho-
wane, ale znane z kopii, co dla wywodów ikonogra-
ficznych powinno nie mieć zasadniczego znaczenia. Tak
więc twórczość malarską artysty omawia Fabiański wy-
łącznie na podstawie wymienionych czterech dzieł, z
uwzględnieniem - dla celów porównawczych - obrazu
Czterech Świętych w Muzeum Metropolitalnym w No-
wym Jorku. Zakres to skromny.
W wykonaniu postawionego sobie zadania rzecz Fa-
biańskiego o Correggiu sprowadza się do czterech mo-
nografii, którymi są rozdziały II—V. Każda poświęcona
jest kolejnemu chronologicznie obrazowi, przy czym
poszczególne dzieła najpierw są opisywane i analizo-
wane z punktu widzenia formy i kompozycji oraz iko-
nograficznego znaczenia, a potem ich dzieje dokumen-
towane osobno w postaci czterech aneksów. Taki układ
uzasadnia Fabiański tym, „aby nie przerywać głównego
toku wywodów, podsumowujących wyniki”. W prakty-
ce krytycznego czytania układ ten jest niewątpliwym
utrudnieniem. W tekście np. rozdziału II (s. 19-37) o
2J. Schlosser Magnino, La Letteratura artistica. Manuale
delle fonti della storia delLarte 7nodema, traci, di Ph. Ross i, 3- ed.
aggiornata da O. Kurz, Firenze 1977, s. 700-701.
3 M. Fabiański, Correggio and Sacra Connersazione, Kraków
1994 (Uniwersytet Jagielloński - Rozprawy Habilitacyjne 272).
185
Seria Nowa, t. 2-3 (1996/1997)
ISBN 83-86956-26-7
ISSN 0071-6723
Lech Kalinowski
Correggio i Sacra Conversazione
w książce Marcina Fabiańskiego
Zastanawiając się nad pojęciem renesansu: „Renai-
ssance - Self Definition or Self Deception”, Erwin Pano-
fsky do grona marginesowych, ale dla rozwoju malar-
stwa niezbędnych twórców, takich jak Sarto, Rosso Fio-
rentino, Pontormo, Sebastiano del Piombo, Dosso Do-
ssi - zalicza na koniec Correggia1. Ta „średnia” ocena
dorobku artysty jest niewątpliwie wyrazem rozpozna-
nia w jego malarstwie kategorii estetycznej Wdzięku,
niższej swym zakresem i wagą swych osiągnięć od ka-
tegorii Piękna, w klasycznej dla Odrodzenia postaci re-
alizowanej przez Rafaela, i od kategorii Wzniosłości,
którą Michał Anioł urzeczywistniał w dziełach rzeźby,
malarstwa i architektury (nie mówiąc o poezji), zarów-
no renesansowych w stylu, jak też manierystycznych i
już barokowych.
Owa średnia ocena, zapoczątkowana przez Vasarie-
go, znalazła wyraz na samym początku XVIII wieku w
Balance despeintresRogera de Piles, załączonej do jego
Cours depeintureparprincipes(1708), odzwierciedlają-
cej sąd XVII-wiecznych amatorów-znawców. W skali od
0 do 20 punktów, w której 20 zostało zarezerwowane
dla platońskiej idei, 19 zaś nie zostało dotąd przez ni-
kogo osiągnięte, Correggio otrzymał 10 w zakresie kom-
pozycji, 13 - za disegno, 15 - za kolor, a 12 za ekspre-
sję, podczas gdy Rafael osiągnął odpowiednio: 17 - 18
- 12 i 18, Michał Anioł zaś uzyskał tylko: 8 - 17 - 4 i 8!
Uchodził więc Correggio wówczas przede wszystkim
za przewyższającego Rafaela kolorystę2.
Tej tradycyjnej, potwierdzonej i utrwalonej przez Ber-
narda Berensona ocenie przeciwstawia Marcin Fabiań-
ski osąd kolejnej generacji badaczy, którzy swoim od-
krywczym spojrzeniem dowartościowują dokonania
1 E. Panofsky, Renaissance and Renascences in Western Art,
Text, Stockholm 1960 (Figura - Studies, ed. by the Institute of Art
History University of Uppsala 10. The Gottesman Lectures Uppsala
University, 7), s. 3-
twórcze północnowłoskiego (Emilia) mistrza3. Sam sta-
nowisko swoje ogranicza do malarstwa sztalugowego,
pomijając świadomie malarstwo ścienne, stanowiące
szczytowe pole działalności artysty, aby w zakresie ma-
larstwa sztalugowego poprzestać na czterech obrazach
ołtarzowych z tematem Sacra Conversazione, trzech znaj-
dujących się dziś w Staatliche Kunstsammlungen w Dre-
źnie: Madonna di S. Francesco, Madonna di S. Seba-
stiano i Madonna di S. Girolamo oraz czwartym: Ma-
donna di S. Giorgiow Parmie. Wybór obrazów ołtarzo-
wych Correggia o wspólnym temacie ikonograficznym
jest niezupełny o tyle, że pomija Sacra Conversazione z
kościoła parafialnego w Albinea, wprawdzie nie zacho-
wane, ale znane z kopii, co dla wywodów ikonogra-
ficznych powinno nie mieć zasadniczego znaczenia. Tak
więc twórczość malarską artysty omawia Fabiański wy-
łącznie na podstawie wymienionych czterech dzieł, z
uwzględnieniem - dla celów porównawczych - obrazu
Czterech Świętych w Muzeum Metropolitalnym w No-
wym Jorku. Zakres to skromny.
W wykonaniu postawionego sobie zadania rzecz Fa-
biańskiego o Correggiu sprowadza się do czterech mo-
nografii, którymi są rozdziały II—V. Każda poświęcona
jest kolejnemu chronologicznie obrazowi, przy czym
poszczególne dzieła najpierw są opisywane i analizo-
wane z punktu widzenia formy i kompozycji oraz iko-
nograficznego znaczenia, a potem ich dzieje dokumen-
towane osobno w postaci czterech aneksów. Taki układ
uzasadnia Fabiański tym, „aby nie przerywać głównego
toku wywodów, podsumowujących wyniki”. W prakty-
ce krytycznego czytania układ ten jest niewątpliwym
utrudnieniem. W tekście np. rozdziału II (s. 19-37) o
2J. Schlosser Magnino, La Letteratura artistica. Manuale
delle fonti della storia delLarte 7nodema, traci, di Ph. Ross i, 3- ed.
aggiornata da O. Kurz, Firenze 1977, s. 700-701.
3 M. Fabiański, Correggio and Sacra Connersazione, Kraków
1994 (Uniwersytet Jagielloński - Rozprawy Habilitacyjne 272).
185