DOI Heft:
Recenzje, repliki, komunikaty
DOI Artikel:Szczęch, Magdalena: O kodeksie Leonarda da Vinci "Della natura, peso e moto delle Acque"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20616#0181
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 2-3 (1996/1997)
ISBN 83-86956-26-7
ISSN 0071-6723
Magdalena Szczęch
O kodeksie Leonarda da Vinci
Della natura, peso e moto delleAcque
Na marginesie wystawy w pałacu Mignanelli w Rzymie, marzec-maj 1996
Wystawa rękopisu Leonarda da Vinci „Della Natura,
peso e moto delłe Acąue”, goszcząca w Rzymie od 10
marca do 7 maja 1996, była trzecim i ostatnim etapem
włoskiego tournee tego dzieła. Manuskrypt, zwany od
nazwisk kolejnych właścicieli Kodeksem Leicester bądź
też Kodeksem Hammer, eksponowany był wcześniej w
Wenecji (Palazzo Querini Dubois, 30 sierpnia - 29 paź-
dziernika 1995) i Mediolanie (Palazzo Reale, 17 listopa-
da 1995 - 21 stycznia 1996).
Komentarz do wystawy tylko jednego dzieła staje
się siłą rzeczy bardziej opisem, prezentacją samego dzie-
ła, niż omówieniem sposobu jego eksponowania. Taki
charakter impresji powystawowych daje jednak okazję
do przedstawienia Leonardowskiego manuskryptu pol-
skiemu czytelnikowi. Kodeks Leicester, jedno z lepiej zna-
nych i „rozpracowanych” pism Leonarda1, nie był bo-
wiem w literaturze polskiej przedmiotem szczególnego
zainteresowania czy osobnych studiów2 3.
1 Bogata bibliografia Kodeksu Leicester została zebrana przez C.
Pedrettiego, The Codex Hammer of Leofjardo da Vinci, Florence
1987, s. 187-196.
2 Polską bibliografię Leonarda zebrała M. Rzepińska, Leonar-
da da Vinci „Traktat o malarstwie”, Wrocław 1984, s. C-CII.
3 A. Marinoni, Nota sulla composizione del Codice Hammer
(Raccolta Vinciana, 22, 1987), s. 343-353-
4 Leonardo pisał na kartach uprzednio złożonych - świadczą o
tym symetrycznie odbite nakłucia po ostrzu cyrkla.
5 Karty zostały zszyte i ponumerowane w XVI wieku, już po
śmierci Leonarda (tj. po 1519).
6 Na wystawie prezentowano karty luzem, co odpowiada stano-
wi manuskryptu w czasach Leonarda (por. wyżej). Kodeks został „roz-
montowany” z inicjatywy Pedrettiego, obecnie jednego z najwybit-
niejszych leonardystów, i tak prezentowany już na wystawie londyń-
skiej w 1952. Co do oryginalnego układu kart rękopisu istnieje wiele
Strukti RA Kodeksu- i technika literacka Leonarda
Na Kodeks składa się 18 kart o wymiarach wahają-
cych się od 289 x 437 do 300 x 443 mm, wypełnionych
obustronnie notatkami sporządzonymi w charaktery-
stycznym dla Leonarda leworęcznym („alla mancina”)
piśmie zwierciadlanym, które uzupełnia około 360 ry-
sunków. Karty, zgięte w połowie4, zszyte i ponumero-
wane od 1 do 365 6 *, tworzą księgę o 72 stronach0. Sche-
mat komponowania większości stron jest podobny: 2/3
szerokości zajmuje tekst, prawy margines zaś jest zare-
zerwowany na szkice, odręczne lub wykonane z uży-
ciem cyrkla i linii, często dodatkowo objaśniane drob-
nymi didaskaliami/ Wszystkie notatki są sporządzone
w potocznym języku florenckim8, niekiedy ubarwionym
typowymi wyrażeniami gwarowymi9.
Technika literacka Leonarda jest dość szczególna.
Wielokrotnie prezentuje on swoje poglądy jako prze-
przypuszczeri. Leonardo prawdopodobnie wsuwał wypełniane ko-
lejno karty pod te już zapisane. W ten sposób pierwsza karta, leżąca
na samym wierzchu, była chronologicznie pierwsza, najwcześniej na-
pisana; G. C a 1 v i, A. M a r i n o n i, Imanoscritti di Leonardo da Vinci
dalpunto di uista cronologico, storico e biografico, Busto Arsizio 1982,
s. 151-152. Taki układ potwierdzają adnotacje Leonarda na górnych
marginesach, informujące o liczbie omówionych dotychczas doświad-
czeń. Biorąc pod uwagę treściową różnorodność notatek, nawet w
obrębie pojedynczej strony, ustalenie oryginalnej paginacji nie ma
jednak pierwszorzędnego znaczenia.
7 Rysunki na marginesach były z reguły wykonywane wcześniej
niż kolumny z ciągłym tekstem.
8 Leonardo, jak sam się określał „orno senza lettere”, nie znał na
tyle dobrze łaciny, by móc swobodnie się nią posługiwać w piśmie.
9 Np. „nicchie”, typowe dla dialektu toskańskiego, zamiast „con-
chiglie”.
177
Seria Nowa, t. 2-3 (1996/1997)
ISBN 83-86956-26-7
ISSN 0071-6723
Magdalena Szczęch
O kodeksie Leonarda da Vinci
Della natura, peso e moto delleAcque
Na marginesie wystawy w pałacu Mignanelli w Rzymie, marzec-maj 1996
Wystawa rękopisu Leonarda da Vinci „Della Natura,
peso e moto delłe Acąue”, goszcząca w Rzymie od 10
marca do 7 maja 1996, była trzecim i ostatnim etapem
włoskiego tournee tego dzieła. Manuskrypt, zwany od
nazwisk kolejnych właścicieli Kodeksem Leicester bądź
też Kodeksem Hammer, eksponowany był wcześniej w
Wenecji (Palazzo Querini Dubois, 30 sierpnia - 29 paź-
dziernika 1995) i Mediolanie (Palazzo Reale, 17 listopa-
da 1995 - 21 stycznia 1996).
Komentarz do wystawy tylko jednego dzieła staje
się siłą rzeczy bardziej opisem, prezentacją samego dzie-
ła, niż omówieniem sposobu jego eksponowania. Taki
charakter impresji powystawowych daje jednak okazję
do przedstawienia Leonardowskiego manuskryptu pol-
skiemu czytelnikowi. Kodeks Leicester, jedno z lepiej zna-
nych i „rozpracowanych” pism Leonarda1, nie był bo-
wiem w literaturze polskiej przedmiotem szczególnego
zainteresowania czy osobnych studiów2 3.
1 Bogata bibliografia Kodeksu Leicester została zebrana przez C.
Pedrettiego, The Codex Hammer of Leofjardo da Vinci, Florence
1987, s. 187-196.
2 Polską bibliografię Leonarda zebrała M. Rzepińska, Leonar-
da da Vinci „Traktat o malarstwie”, Wrocław 1984, s. C-CII.
3 A. Marinoni, Nota sulla composizione del Codice Hammer
(Raccolta Vinciana, 22, 1987), s. 343-353-
4 Leonardo pisał na kartach uprzednio złożonych - świadczą o
tym symetrycznie odbite nakłucia po ostrzu cyrkla.
5 Karty zostały zszyte i ponumerowane w XVI wieku, już po
śmierci Leonarda (tj. po 1519).
6 Na wystawie prezentowano karty luzem, co odpowiada stano-
wi manuskryptu w czasach Leonarda (por. wyżej). Kodeks został „roz-
montowany” z inicjatywy Pedrettiego, obecnie jednego z najwybit-
niejszych leonardystów, i tak prezentowany już na wystawie londyń-
skiej w 1952. Co do oryginalnego układu kart rękopisu istnieje wiele
Strukti RA Kodeksu- i technika literacka Leonarda
Na Kodeks składa się 18 kart o wymiarach wahają-
cych się od 289 x 437 do 300 x 443 mm, wypełnionych
obustronnie notatkami sporządzonymi w charaktery-
stycznym dla Leonarda leworęcznym („alla mancina”)
piśmie zwierciadlanym, które uzupełnia około 360 ry-
sunków. Karty, zgięte w połowie4, zszyte i ponumero-
wane od 1 do 365 6 *, tworzą księgę o 72 stronach0. Sche-
mat komponowania większości stron jest podobny: 2/3
szerokości zajmuje tekst, prawy margines zaś jest zare-
zerwowany na szkice, odręczne lub wykonane z uży-
ciem cyrkla i linii, często dodatkowo objaśniane drob-
nymi didaskaliami/ Wszystkie notatki są sporządzone
w potocznym języku florenckim8, niekiedy ubarwionym
typowymi wyrażeniami gwarowymi9.
Technika literacka Leonarda jest dość szczególna.
Wielokrotnie prezentuje on swoje poglądy jako prze-
przypuszczeri. Leonardo prawdopodobnie wsuwał wypełniane ko-
lejno karty pod te już zapisane. W ten sposób pierwsza karta, leżąca
na samym wierzchu, była chronologicznie pierwsza, najwcześniej na-
pisana; G. C a 1 v i, A. M a r i n o n i, Imanoscritti di Leonardo da Vinci
dalpunto di uista cronologico, storico e biografico, Busto Arsizio 1982,
s. 151-152. Taki układ potwierdzają adnotacje Leonarda na górnych
marginesach, informujące o liczbie omówionych dotychczas doświad-
czeń. Biorąc pod uwagę treściową różnorodność notatek, nawet w
obrębie pojedynczej strony, ustalenie oryginalnej paginacji nie ma
jednak pierwszorzędnego znaczenia.
7 Rysunki na marginesach były z reguły wykonywane wcześniej
niż kolumny z ciągłym tekstem.
8 Leonardo, jak sam się określał „orno senza lettere”, nie znał na
tyle dobrze łaciny, by móc swobodnie się nią posługiwać w piśmie.
9 Np. „nicchie”, typowe dla dialektu toskańskiego, zamiast „con-
chiglie”.
177