DOI Heft:
Recenzje, repliki, komunikaty
DOI Artikel:Łodynska-Kosińska, Maria: Jerzy Gadomski, "Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski", t. III: 1500 - 1540, Warzsawa-Krakow 1995, PWN...: [Rezension]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20616#0161
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 2-3 (1996/1997)
ISBN 83-86956-26-7
ISSN 0071-6723
Maria Łodyńska-Kosińska
Jerzy Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski, t. III: 1500-1540, Warsza-
wa-Kraków 1995, PWN - 131, [1] s., [23] s. tabl. kolor., [1931 s. tabl. - Bibliogr. Indeks.
Tomem obejmującym dzieje gotyckiego malarstwa
tablicowego Małopolski od roku 1500 do lat 40. w. XVI
- jako trzecim - zamknął Jerzy Gadomski swe monu-
mentalne dzieło poświęcone temu tematowi. Poprze-
dnie dwa tomy omawiały kolejno twórczość tablicową
tej dzielnicy w latach 1420-15001. Zawarta w tych grani-
cach charakterystyka działalności malarzy cechowych
przedstawia ją jako zjawisko narastające, zarówno w
sensie ilości, jak i artystycznego bogactwa. Wynika to
częściowo z większej obfitości zachowanych obiektów
z lat późniejszych, ale również z procesów wewnętrz-
nych zachodzących w tej dziedzinie, a polegających na
rosnącej intensywności i indywidualizacji twórczości ma-
larskiej. Miało to z pewnością związek z promieniują-
cym z zachodu i południa oddziaływaniem nowych prą-
dów w kulturze umysłowej i artystycznej, zachęcających
do odważnego manifestowania charakteru poszczegól-
nych talentów. Było jednak też odbiciem rozkwitu kra-
ju pod względem politycznym i gospodarczym, jaki
dokonał się w łatach panowania Jagiellonów, co sprzy-
jało mnożeniu się zamówień i fundacji i - zapewne -
wyrastającemu na tym tle zjawisku współzawodnictwa
poszczególnych mistrzów i ich warsztatów. W rezulta-
cie okres ten, począwszy mniej więcej od połowy w.
XV, ukazuje się jako jeden z najwybitniejszych w dzie-
jach polskiego malarstwa, będącego wprawdzie wtedy
wytworem mieszanego środowiska, głównie polsko-nie-
mieckiego, ale ściśle związanego z Krakowem i jego
rolą kulturotwórczą, co przejawiło się w charakterystycz-
nych cechach dzieł powstających na tym terenie, po-
między którymi nie sposób przeprowadzić granicy od-
dzielającej wkład artystyczny poszczególnych narodo-
wości. Na pewno działał tutaj ujednolicający wpływ re-
guł cechowych. Ale była to sztuka Krakowa i jego dziel-
nicy, co w miarę upływu czasu i krzepnięcia miejsco-
wego środowiska uwidoczniało się coraz dobitniej. Żad-
na z pozostałych dzielnic Polski (nie licząc Śląska, któiy
stopniowo tracił związek z macierzą) nie wytworzyła
wtedy tak wyrazistego oblicza swej sztuki, toteż nie dziwi
fakt, że z Krakowa i warsztatów małopolskich pochodzi
znaczna liczba dzieł rozsianych po całym kraju. Zama-
wiano je w tym przodującym ośrodku, być może nawet
odwołując się wprost do określonych malarzy, znanych
ze swej dotychczasowej działalności. O wyborze wyko-
nawcy decydowały też zapewne koszty, zależne zresztą
nie tylko od indywidualnego cennika mistrzów, lecz
zwłaszcza od ilości i jakości materiałów użytych do
wykonania malowidła. A to z kolei było też wykładni-
kiem możliwości i ambicji fundatora.
Tak jak w tomach poprzednich, Autor rozpoczyna
wykład od charakterystyki grup społecznych występu-
jących z inicjatywą powstania nastaw ołtarzowych i o-
brazów wotywnych. Stanowiło to bowiem wstępne ogni-
wo w procesie tworzenia malarskiego dzieła. Od zama-
wiającego zależało określenie tematu, charakteru i prze-
znaczenia malowidła, którego redakcja ikonograficzna
była już raczej sprawą obeznanego z istniejącymi wzo-
rami wykonawcy. Przełomowość objętego ostatnim to-
mem okresu odbiła się w zróżnicowaniu gustów środo-
wisk dotychczas jednolitych pod względem upodobań
artystycznych. Inaczej ustosunkowały się do charakteru
zamawianych dzieł środowiska stołeczne i - prowincjo-
nalne. O ile pieiwsze, zwłaszcza w swej górnej war-
stwie, skłaniały się za przykładem dworu królewskiego
ku popieraniu nowatorskich kierunków w sztuce, o tyle
mieszkańców prowincji - przede wszystkim duchowień-
stwo parafialne - cechował konserwatyzm, skłonność
do powielania i kontynuowania istniejących typów i
wzorów.
Zakres tematu sprecyzowany w tytule dzieła Jerzego
Gadomskiego wywołał skupienie jego uwagi na mate-
riale przynależnym do ustępującego stylu. Zarazem prze-
1 J. Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski, I:
1420-1470, Warszawa 1981; II: 1460-1500, Warszawa 1988.
157
Seria Nowa, t. 2-3 (1996/1997)
ISBN 83-86956-26-7
ISSN 0071-6723
Maria Łodyńska-Kosińska
Jerzy Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski, t. III: 1500-1540, Warsza-
wa-Kraków 1995, PWN - 131, [1] s., [23] s. tabl. kolor., [1931 s. tabl. - Bibliogr. Indeks.
Tomem obejmującym dzieje gotyckiego malarstwa
tablicowego Małopolski od roku 1500 do lat 40. w. XVI
- jako trzecim - zamknął Jerzy Gadomski swe monu-
mentalne dzieło poświęcone temu tematowi. Poprze-
dnie dwa tomy omawiały kolejno twórczość tablicową
tej dzielnicy w latach 1420-15001. Zawarta w tych grani-
cach charakterystyka działalności malarzy cechowych
przedstawia ją jako zjawisko narastające, zarówno w
sensie ilości, jak i artystycznego bogactwa. Wynika to
częściowo z większej obfitości zachowanych obiektów
z lat późniejszych, ale również z procesów wewnętrz-
nych zachodzących w tej dziedzinie, a polegających na
rosnącej intensywności i indywidualizacji twórczości ma-
larskiej. Miało to z pewnością związek z promieniują-
cym z zachodu i południa oddziaływaniem nowych prą-
dów w kulturze umysłowej i artystycznej, zachęcających
do odważnego manifestowania charakteru poszczegól-
nych talentów. Było jednak też odbiciem rozkwitu kra-
ju pod względem politycznym i gospodarczym, jaki
dokonał się w łatach panowania Jagiellonów, co sprzy-
jało mnożeniu się zamówień i fundacji i - zapewne -
wyrastającemu na tym tle zjawisku współzawodnictwa
poszczególnych mistrzów i ich warsztatów. W rezulta-
cie okres ten, począwszy mniej więcej od połowy w.
XV, ukazuje się jako jeden z najwybitniejszych w dzie-
jach polskiego malarstwa, będącego wprawdzie wtedy
wytworem mieszanego środowiska, głównie polsko-nie-
mieckiego, ale ściśle związanego z Krakowem i jego
rolą kulturotwórczą, co przejawiło się w charakterystycz-
nych cechach dzieł powstających na tym terenie, po-
między którymi nie sposób przeprowadzić granicy od-
dzielającej wkład artystyczny poszczególnych narodo-
wości. Na pewno działał tutaj ujednolicający wpływ re-
guł cechowych. Ale była to sztuka Krakowa i jego dziel-
nicy, co w miarę upływu czasu i krzepnięcia miejsco-
wego środowiska uwidoczniało się coraz dobitniej. Żad-
na z pozostałych dzielnic Polski (nie licząc Śląska, któiy
stopniowo tracił związek z macierzą) nie wytworzyła
wtedy tak wyrazistego oblicza swej sztuki, toteż nie dziwi
fakt, że z Krakowa i warsztatów małopolskich pochodzi
znaczna liczba dzieł rozsianych po całym kraju. Zama-
wiano je w tym przodującym ośrodku, być może nawet
odwołując się wprost do określonych malarzy, znanych
ze swej dotychczasowej działalności. O wyborze wyko-
nawcy decydowały też zapewne koszty, zależne zresztą
nie tylko od indywidualnego cennika mistrzów, lecz
zwłaszcza od ilości i jakości materiałów użytych do
wykonania malowidła. A to z kolei było też wykładni-
kiem możliwości i ambicji fundatora.
Tak jak w tomach poprzednich, Autor rozpoczyna
wykład od charakterystyki grup społecznych występu-
jących z inicjatywą powstania nastaw ołtarzowych i o-
brazów wotywnych. Stanowiło to bowiem wstępne ogni-
wo w procesie tworzenia malarskiego dzieła. Od zama-
wiającego zależało określenie tematu, charakteru i prze-
znaczenia malowidła, którego redakcja ikonograficzna
była już raczej sprawą obeznanego z istniejącymi wzo-
rami wykonawcy. Przełomowość objętego ostatnim to-
mem okresu odbiła się w zróżnicowaniu gustów środo-
wisk dotychczas jednolitych pod względem upodobań
artystycznych. Inaczej ustosunkowały się do charakteru
zamawianych dzieł środowiska stołeczne i - prowincjo-
nalne. O ile pieiwsze, zwłaszcza w swej górnej war-
stwie, skłaniały się za przykładem dworu królewskiego
ku popieraniu nowatorskich kierunków w sztuce, o tyle
mieszkańców prowincji - przede wszystkim duchowień-
stwo parafialne - cechował konserwatyzm, skłonność
do powielania i kontynuowania istniejących typów i
wzorów.
Zakres tematu sprecyzowany w tytule dzieła Jerzego
Gadomskiego wywołał skupienie jego uwagi na mate-
riale przynależnym do ustępującego stylu. Zarazem prze-
1 J. Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski, I:
1420-1470, Warszawa 1981; II: 1460-1500, Warszawa 1988.
157