DOI Artikel:
Skrzyniarz, Sławomir: Upadły anioł: Antropomorficzne uskrzydlone przedstawienia Diabła w Sztuce bizantyńskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20616#0075
6. Anastasis, połowa IX w., miniatura w Psałterzu Chłudowa.
Moskwa, Istoriczeskij Muziej (wg Szczepkiny)
fVFm .1 wt rwc :
^ ’ ŚKTOTę KU T A e WA H C T
j» nIx\^\ MOS’
• ^ SC\ ^ /
^ ^ «ccŁfbSf<i 4crHap%rj<xA^*r^
f| - y
OO. u rf "T*» Tf> oow^ 'łuJo v
o; ^>X4TiU4^rrT'CŁS'XŁrro|i^’ '
c t itnurr** $* an^fj; «c
różnią się one między sobą kolorem: dwa na pierw-
szym planie są niebieskie, dwa w głębi sceny - czarne.
Te ostatnie przypominają wizerunki w Sacra Parallela,
gdzie w scenach uzdrawiania opętanych (ryc. 8)50 oraz
w scenie Kuszenia Chrystusa na fol. 123r51, całe posta-
cie demonów są czarne. W późniejszych wiekach arty-
ści bizantyńscy częściej stosowali takie właśnie, sylwet-
kowe ujęcie postaci diabłów, czego przykładem jest XII-
wieczna ikona w klasztorze Św. Katarzyny na Synaju
przedstawiająca Drabinę niebieską Jana Klimaksa (ryc.
9)52 oraz ikona Michał Archanioł z końca w. XIII w Cam-
po Santo w Pizie53.
Omawiany wariant typu antropomorficznego uskrzy-
dlonego funkcjonował jeszcze w nowożytnej sztuce kra-
jów ortodoksyjnych, choć wypierany tam był przez mie-
szane, antropomorficzno-zoomorficzne wizerunki, two-
rzone nierzadko pod wpływem sztuki zachodniej54. Za
przykład trwania tradycji bizantyńskiej posłużyć mogą
dwie ikony Śiv. Nikita karcący Diabła, obie z połowy
w. XVI. Ikona z Ilnika (ryc. 10)55 prezentuje ujęcie syl-
ł .***
\
I L ;r
Di
,
t>
f
i»’,
-.fiO* RtA-;
«• \
fcffj ca c|0*
;X} ' 6 * '
trfJ2 u •
7. Kuszenie Judasza, połowa IX w., miniatura w Psałterzu
Chłudowa. Moskwa, Istoriczeskij Muziej (wg Szczepkiny)
^ Paryż, Biblioteka Narodowa, Cod. Graec. 923, fol. 21 lv - K.
Weitzmann, The Miniatures of the Sacra Parallela, Par. Graec.
923, Priceton 1979, ił. 412.
51 Tamże, ił. 398.
52 A. Faludy, Malarstwo bizantyńskie, Warszawa 1984, ił. 31.
O przedstawieniach Drabiny Jana Klimaksa zob. J. R. Martin,
The Illustration of the Heavenry> Ladder of John Climacus, Princeton
1954.
v W. F. Vo 1 bach, J. Lafontaine-Dosogne, Byzanz und
der christliche Osten, Berlin 1968, il. 48.
54 Zob. M. G a r i d i s, L ’evolution de 1’iconographie du demon dans
laperiodepostbyzantine(l.'ln{oxm2Xior\ de 1’Histoire de 1’Art, 12, 1967),
s. 143-155; Provatakis, o. c., s. 253-272.
55 V. I. Swencićka, ŻiwopisXIV-XVIstolit[w:\ Istorija ukrajinś-
kogo mistectiea, II: Mistectwo XIV-perszoipołowini XVII stolittja, Kiiv
1967, il. 171.
71
Moskwa, Istoriczeskij Muziej (wg Szczepkiny)
fVFm .1 wt rwc :
^ ’ ŚKTOTę KU T A e WA H C T
j» nIx\^\ MOS’
• ^ SC\ ^ /
^ ^ «ccŁfbSf<i 4crHap%rj<xA^*r^
f| - y
OO. u rf "T*» Tf> oow^ 'łuJo v
o; ^>X4TiU4^rrT'CŁS'XŁrro|i^’ '
c t itnurr** $* an^fj; «c
różnią się one między sobą kolorem: dwa na pierw-
szym planie są niebieskie, dwa w głębi sceny - czarne.
Te ostatnie przypominają wizerunki w Sacra Parallela,
gdzie w scenach uzdrawiania opętanych (ryc. 8)50 oraz
w scenie Kuszenia Chrystusa na fol. 123r51, całe posta-
cie demonów są czarne. W późniejszych wiekach arty-
ści bizantyńscy częściej stosowali takie właśnie, sylwet-
kowe ujęcie postaci diabłów, czego przykładem jest XII-
wieczna ikona w klasztorze Św. Katarzyny na Synaju
przedstawiająca Drabinę niebieską Jana Klimaksa (ryc.
9)52 oraz ikona Michał Archanioł z końca w. XIII w Cam-
po Santo w Pizie53.
Omawiany wariant typu antropomorficznego uskrzy-
dlonego funkcjonował jeszcze w nowożytnej sztuce kra-
jów ortodoksyjnych, choć wypierany tam był przez mie-
szane, antropomorficzno-zoomorficzne wizerunki, two-
rzone nierzadko pod wpływem sztuki zachodniej54. Za
przykład trwania tradycji bizantyńskiej posłużyć mogą
dwie ikony Śiv. Nikita karcący Diabła, obie z połowy
w. XVI. Ikona z Ilnika (ryc. 10)55 prezentuje ujęcie syl-
ł .***
\
I L ;r
Di
,
t>
f
i»’,
-.fiO* RtA-;
«• \
fcffj ca c|0*
;X} ' 6 * '
trfJ2 u •
7. Kuszenie Judasza, połowa IX w., miniatura w Psałterzu
Chłudowa. Moskwa, Istoriczeskij Muziej (wg Szczepkiny)
^ Paryż, Biblioteka Narodowa, Cod. Graec. 923, fol. 21 lv - K.
Weitzmann, The Miniatures of the Sacra Parallela, Par. Graec.
923, Priceton 1979, ił. 412.
51 Tamże, ił. 398.
52 A. Faludy, Malarstwo bizantyńskie, Warszawa 1984, ił. 31.
O przedstawieniach Drabiny Jana Klimaksa zob. J. R. Martin,
The Illustration of the Heavenry> Ladder of John Climacus, Princeton
1954.
v W. F. Vo 1 bach, J. Lafontaine-Dosogne, Byzanz und
der christliche Osten, Berlin 1968, il. 48.
54 Zob. M. G a r i d i s, L ’evolution de 1’iconographie du demon dans
laperiodepostbyzantine(l.'ln{oxm2Xior\ de 1’Histoire de 1’Art, 12, 1967),
s. 143-155; Provatakis, o. c., s. 253-272.
55 V. I. Swencićka, ŻiwopisXIV-XVIstolit[w:\ Istorija ukrajinś-
kogo mistectiea, II: Mistectwo XIV-perszoipołowini XVII stolittja, Kiiv
1967, il. 171.
71