DOI article:
Małkiewicz, Adam: Trevano czy Castello autorem ostatniej fazy budowy kościoła ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie?
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20616#0097
skiego w Warszawie7, zamku w Ujazdowie8 czy pałacu
biskupiego w Kielcach9. W ten sposób architektowi przy-
pisano niemal wszystkie ważne realizacje z tego czasu,
powstałe w kręgu mecenatu Zygmunta III i biskupów
krakowskich. Tak szeroko rozbudowany dorobek Tre-
vana uległ w późniejszych badaniach redukcji, a udział
architekta w budowie świątyni jezuickiej ograniczono
do kopuły i fasady.
Za przypisaniem Trevanowi autorstwa tzw. trzeciej
fazy budowy kościoła ŚŚ. Piotra i Pawła przemawia
przede wszystkim treść dokumentu w gałce kopuły, w
którym zostały określone zarówno jego funkcja przy fa-
bryce kościoła („architekt tej bazyliki”) jak i stanowisko
w służbie królewskiej („królewski przełożony murato-
rów”)10. Dodatkowych argumentów dostarczają infor-
macje o wcześniejszej działalności Trevana na zamku
wawelskim, gdzie - wbrew wątpliwościom Karpowicza
- był chyba jednak kierownikiem prac, a co najmniej od
roku 1604 był określany jako murator królewski11. Sła-
bością tezy o autorskim udziale Trevana w fabiyce świą-
tyni jezuickiej jest brak jakichkolwiek wiadomości o jego
fachowym wykształceniu i działalności zawodowej przed
przybyciem do Krakowa; przypuszczenia o wcześniej-
szym pobycie w Rzymie opierają się wyłącznie na anali-
zie stylu wiązanych z nim dzieł krakowskich.
Odwrotnie przedstawia się uzasadnienie prawdopo-
dobieństwa hipotezy Karpowicza, który Castellowi przy-
pisał autorstwo niemal wszystkich krakowskich dzieł
dotychczas wiązanych z Trevanem. Ta teza - parado-
ksalnie - wynika z wyciągnięcia konsekwencji ze sta-
nowiska Bochnaka, który skupił się na wydobyciu za-
leżności prac przypisanych Trevanowi od twórczości
Carla Maderna. Castello pojawił się w Polsce zapewne
w roku 1Ó13 jako ponadpięćdziesięcioletni dojrzały ar-
chitekt. Jego wcześniejsza działalność w Rzymie jest -
dzięki badaniom Howarda Hibbarda - stosunkowo do-
brze udokumentowana12, a Karpowicz atrybuował mu
kilka obiektów rzymskich o nieustalonym autorstwie i
podjął szerszą próbę określenia indywidualnych cech
jego stylu. Wykształcony zapewne w kręgu Domenica
"W. Tomkiewicz, Zamek warszawski [w:] Słownik historycz-
ny sztuk plastycznych. Zeszyt próbny, Warszawa 1954, s. 79-100; T en-
ż e, Budowa Zamku Królewskiego w Warszawie za panowania Zyg-
munta III (Rocznik Warszawski, 2, 1961), s. 5-34; J. Lileyko, Za-
mek warszawski. Rezydencja królewska i siedziba władz Rzeczypo-
spolitej 1569-1763, Warszawa 1984, s. 40-41 i 89-97.
8 W. Tomkiewicz, Architektura reprezentacyjna [w:] Sztuka
polska czasów nowożytnych, I: Lata 1450-1650, Warszawa 1952, s.
170; A. Lutostańska, Rezydencja Wazów w Ujazdowie pod War-
szawą (Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 7, 1962), s. 27-43;
W. Szaniawska, Dwa rękopisy Adama Jarzębskiego [w:] Warsza-
wa XVI-XVII wieku, I, Warszawa 1974, s. 114; A. Lutostańska,
Z historii Ujazdowa. Dzieje pałacu królewskiego (Kronika Warsza-
wy, 22, 1975), s. 25—46.
9 W. Tomkiewicz, Aktualizm i aktualizacja w malarstwie pol-
skim XVII wieku, II (Biuletyn Historii Sztuki, 13, 1951), s. 74; A. M i-
1. Kościół ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie - rzut poziomy
Fontany, od roku 1595 jest uchwytny źródłowo w war-
sztacie Maderna jako chyba najwybitniejszy współpra-
cownik mistrza, cieszący się jego zaufaniem i obda-
rzany sporą samodzielnością; zrozumiałe więc jest, że
łobędzki, Architektura regionu świętokrzyskiego w XVII wieku
(Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego, 9, 1975), s. 77-78.
10 Proponowane przez Karpowicza (Matteo Castello..., s. 55)
tłumaczenie „mistrz murarzy królewskich”, zdające się sugerować ra-
czej funkcję a nie stanowisko Trevana, jest filologicznie wadliwe.
11 Małkiewicz, Krakowski kościół..., s. 319-320. Brak jakich-
kolwiek wiadomości o przynależności Trevana do cechu zdaje się
sugerować, że od początku pobytu w Krakowie oficjalnie pozosta-
wał on w służbie królewskiej, co pozwalało mu później podejmować
także prace dla zakonów i mieszczan; to także mogło być przyczyną,
iż w procesie między ksienią norbertanek zwierzynieckich z jednej,
a Trevanem i Janem Chrzcicielem Petrinim z drugiej strony w imie-
niu obu wspólników stawał sam Petrini - por. S. Tomkowie z,
Przyczynki do historii kultury Krakowa w pierwszej połowie XVII wie-
ku, Lwów 1912 (Archiwum Naukowe, 1/5/1), s. 104.
12 H. H i b b a r d, Carlo Maderno and Roman Architecture 1580-
1630, [London 1971], passim.
93
biskupiego w Kielcach9. W ten sposób architektowi przy-
pisano niemal wszystkie ważne realizacje z tego czasu,
powstałe w kręgu mecenatu Zygmunta III i biskupów
krakowskich. Tak szeroko rozbudowany dorobek Tre-
vana uległ w późniejszych badaniach redukcji, a udział
architekta w budowie świątyni jezuickiej ograniczono
do kopuły i fasady.
Za przypisaniem Trevanowi autorstwa tzw. trzeciej
fazy budowy kościoła ŚŚ. Piotra i Pawła przemawia
przede wszystkim treść dokumentu w gałce kopuły, w
którym zostały określone zarówno jego funkcja przy fa-
bryce kościoła („architekt tej bazyliki”) jak i stanowisko
w służbie królewskiej („królewski przełożony murato-
rów”)10. Dodatkowych argumentów dostarczają infor-
macje o wcześniejszej działalności Trevana na zamku
wawelskim, gdzie - wbrew wątpliwościom Karpowicza
- był chyba jednak kierownikiem prac, a co najmniej od
roku 1604 był określany jako murator królewski11. Sła-
bością tezy o autorskim udziale Trevana w fabiyce świą-
tyni jezuickiej jest brak jakichkolwiek wiadomości o jego
fachowym wykształceniu i działalności zawodowej przed
przybyciem do Krakowa; przypuszczenia o wcześniej-
szym pobycie w Rzymie opierają się wyłącznie na anali-
zie stylu wiązanych z nim dzieł krakowskich.
Odwrotnie przedstawia się uzasadnienie prawdopo-
dobieństwa hipotezy Karpowicza, który Castellowi przy-
pisał autorstwo niemal wszystkich krakowskich dzieł
dotychczas wiązanych z Trevanem. Ta teza - parado-
ksalnie - wynika z wyciągnięcia konsekwencji ze sta-
nowiska Bochnaka, który skupił się na wydobyciu za-
leżności prac przypisanych Trevanowi od twórczości
Carla Maderna. Castello pojawił się w Polsce zapewne
w roku 1Ó13 jako ponadpięćdziesięcioletni dojrzały ar-
chitekt. Jego wcześniejsza działalność w Rzymie jest -
dzięki badaniom Howarda Hibbarda - stosunkowo do-
brze udokumentowana12, a Karpowicz atrybuował mu
kilka obiektów rzymskich o nieustalonym autorstwie i
podjął szerszą próbę określenia indywidualnych cech
jego stylu. Wykształcony zapewne w kręgu Domenica
"W. Tomkiewicz, Zamek warszawski [w:] Słownik historycz-
ny sztuk plastycznych. Zeszyt próbny, Warszawa 1954, s. 79-100; T en-
ż e, Budowa Zamku Królewskiego w Warszawie za panowania Zyg-
munta III (Rocznik Warszawski, 2, 1961), s. 5-34; J. Lileyko, Za-
mek warszawski. Rezydencja królewska i siedziba władz Rzeczypo-
spolitej 1569-1763, Warszawa 1984, s. 40-41 i 89-97.
8 W. Tomkiewicz, Architektura reprezentacyjna [w:] Sztuka
polska czasów nowożytnych, I: Lata 1450-1650, Warszawa 1952, s.
170; A. Lutostańska, Rezydencja Wazów w Ujazdowie pod War-
szawą (Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 7, 1962), s. 27-43;
W. Szaniawska, Dwa rękopisy Adama Jarzębskiego [w:] Warsza-
wa XVI-XVII wieku, I, Warszawa 1974, s. 114; A. Lutostańska,
Z historii Ujazdowa. Dzieje pałacu królewskiego (Kronika Warsza-
wy, 22, 1975), s. 25—46.
9 W. Tomkiewicz, Aktualizm i aktualizacja w malarstwie pol-
skim XVII wieku, II (Biuletyn Historii Sztuki, 13, 1951), s. 74; A. M i-
1. Kościół ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie - rzut poziomy
Fontany, od roku 1595 jest uchwytny źródłowo w war-
sztacie Maderna jako chyba najwybitniejszy współpra-
cownik mistrza, cieszący się jego zaufaniem i obda-
rzany sporą samodzielnością; zrozumiałe więc jest, że
łobędzki, Architektura regionu świętokrzyskiego w XVII wieku
(Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego, 9, 1975), s. 77-78.
10 Proponowane przez Karpowicza (Matteo Castello..., s. 55)
tłumaczenie „mistrz murarzy królewskich”, zdające się sugerować ra-
czej funkcję a nie stanowisko Trevana, jest filologicznie wadliwe.
11 Małkiewicz, Krakowski kościół..., s. 319-320. Brak jakich-
kolwiek wiadomości o przynależności Trevana do cechu zdaje się
sugerować, że od początku pobytu w Krakowie oficjalnie pozosta-
wał on w służbie królewskiej, co pozwalało mu później podejmować
także prace dla zakonów i mieszczan; to także mogło być przyczyną,
iż w procesie między ksienią norbertanek zwierzynieckich z jednej,
a Trevanem i Janem Chrzcicielem Petrinim z drugiej strony w imie-
niu obu wspólników stawał sam Petrini - por. S. Tomkowie z,
Przyczynki do historii kultury Krakowa w pierwszej połowie XVII wie-
ku, Lwów 1912 (Archiwum Naukowe, 1/5/1), s. 104.
12 H. H i b b a r d, Carlo Maderno and Roman Architecture 1580-
1630, [London 1971], passim.
93