DOI Heft:
Recenzje, repliki, komunikaty
DOI Artikel:Żurowska, Klementyna; Rodzińska-Chorąży, Teresa: Odpowiedź na recenzję Zygmunta Świechowskiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20616#0148
1. Przede wszystkim chata, o której mowa wraz z jej
kontekstem nie została do końca właściwie opracowa-
na. W sprzeczności z wypowiedzią Recenzenta pozo-
stają słowa archeologów lednickich, m.in. samego Górec-
kiego z publikacji cytowanej także przez Recenzenta:
„rozpoznano na grodzie 2 sąsiadujące ze sobą domo-
stwa naziemne (przy II kościele, A. Nowak 1966, s. 181-
183, ryc. 3) oraz 6 domostw wziemnych odkrytych w
części S/W (wykopy V-IX i E grodu (wykop IV). Owe
dwa budynki naziemne (ryc. 8-9) usytuowane na osi
E-W, zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie ko-
ścioła II”20. Tymczasem omawiana chata nie była zie-
mianką czy półziemianką, lecz konstrukcją naziemną i
jej poziom użytkowy należy rozpatrywać w adekwat-
nym do tego kontekście poziomu zewnętrznego. Okre-
ślenie spalenizny nakrywającej relikty chaty i nakładają-
cej się nań warstwy gruzu jest drogą do ustalenia chro-
nologii względnej tych obiektów, gdyż owa warstwa
gruzu i zaprawy może być pozostałością warstwy bu-
dowlanej kościoła.
2. Uważna lektura rozdziału Biedronia powinna na-
prowadzić Recenzenta na jego stwierdzenie wyklucza-
jące równoczesne współistnienie kościoła i chaty nie
tylko z powodu różnicy poziomów, ale przede wszyst-
kim konstrukcyjnych i lokalizacyjnych, co expressis ver-
bis zostało przez autora dokładnie wyjaśnione na stro-
nach 98-99 monografii lednickiej.
Druga kwestia dotyczy drewnianej zabudowy gro-
du. Recenzent powołuje się na referat Góreckiego opu-
blikowany w roku 1994: „Podkreśla on [Górecki] zna-
czenie infrastruktury budowlanej w niedalekim sąsiedz-
twie grodu, a więc dalszych budowli mieszkalnych przy-
legających bezpośrednio do palatium, zabudowy pod-
grodzia, mostów łączących oba brzegi jeziora z wyspą,
dróg i falochronów. Problematyka ta nie znalazła nie-
stety wyrazu ani w tekście, ani w planach sytuacyjnych.
20 G ó r e c k i, Ł a s t o w i e c k i, Wrzesiński, o. c., s. 25.
21 Tenże referat (J. Górecki, Kultowo-rezydencjonalny ośrodek
pierwszych Piastów na Ostrowie Lednickim), z sesji poświęconej kon-
serwacji reliktów średniowiecznej architektury monumentalnej, zo-
stał opublikowany po polsku (Ochrona Zabytków, 48, 1995, s. 31-
35). Tekst ten, wykazujący zresztą brak zrozumienia wielu istotnych
kwestii dotyczących Ostrowa, pełen jest wyszukanych określeń, za-
ciemniających konkretne fakty i utrudniających percepcję wywodu
Autora. I tak Autor rozciąga pojęcie „rezydencja” na całą wyspę, a
więc zarówno na budowle kamienne, jak i gród oraz podgrodzie.
Stąd też ktoś nie znający dokładnie rozmieszczenia zabudowy na
wyspie może mieć problemy z lokalizacją poszczególnych jej ele-
mentów. Jest tu mowa o „topografii rezydencji”, o zabudowie grodu
i „suburbium” (sic!) oraz o „wyspowej rezydencji” (s. 33). Pominąw-
szy te nieporozumienia, Autor stwierdza jednak wyraźnie, że na drew-
nianą zabudowę wewnątrz samego grodu składa się kilka chat w
sąsiedztwie budowli monumentalnych oraz „gęsto usytuowane do-
mostwa we wschodniej części grodu” (s. 33). Środek pozostaje więc
pusty. Drogi, przyczółki mostowe, falochrony itp. są elementem in-
frastruktury podgrodzia, zajmującego teren wyspy poza wałami gro-
du.
Kamienne budowle grodu lednickiego znalazły się w
jakiejś metafizycznej przestrzeni, rozpatrywane przede
wszystkim w odniesieniu do odległego na ogół mate-
riału porównawczego”.
W tym miejscu trzeba podkreślić, że „infrastruktura
budowlana w niedalekim sąsiedztwie grodu” oznacza
budynki na zewnątrz - poza grodem, a więc takie, które
nie mogły przylegać do palatium stojącego w grodzie21.
Ponadto należy sądzić, że Recenzent konsekwentnie nie
zauważa 1. rozdziału II części pt. Topografia Ostrowa
Lednickiego, w którym Wrzesiński, archeolog z MPP na
Lednicy, poświęca uwagę między innymi tym zagadnie-
niom, które rzekomo zostały pominięte. Na stronie 35
przeczytać można zdania: „Na obszarze między grodo-
wymi budowlami kamiennymi nie stwierdzono obiek-
tów pochodzących z II połowy X i I połowy XI wieku”,
a w przypisie 194 czytamy: „Fakt ten pozwolił na inter-
pretację tego rejonu jako pustego placu, J. Górecki 1993.”
Mosty natomiast zostały opisane na stronie 1, potem
wzmiankowane na stronie 22 22. Przeprowadzone do-
tąd wykopaliska wykazują, że pomiędzy członami ze-
społu ani drewnianej, ani tym bardziej kamiennej zabu-
dowy nie było. Funkcja i rola tego miejsca pozostaje
nadal niejasna, a badania tego obszaru nie zostały ukoń-
czone23. Wypada równocześnie przypomnieć, że recen-
zowana książka jest monografią architektury monumen-
talnej, a nie kompleksową monografią archeologiczną,
której wyspa w dalszym ciągu nie posiada.
Przechodząc do spraw historycznych Recenzent ubo-
lewa, że autorzy łącząc baptysterium z chrztem Mieszka
zapomnieli, iż akcja budowlana musiałaby być cofnięta
co najmniej o kilkanaście lat. Autorzy oczywiście nie
zapomnieli o tak ważnym zagadnieniu, konsultując je
dodatkowo z architektami. Dostępne źródła historycz-
ne z epoki średniowiecza wykazują, że wzniesienie nie-
dużej budowli, jaką było bapysterium i prostych w for-
22 Warto przy okazji wspomnieć o opublikowanych niedawno
badaniach dencłrochronologicznych drewna mostów lednickich. Za-
chowany materiał pozwolił na uzyskanie szeregu dat: „Najstarsze ele-
menty konstrukcyjne wykonano z drzew ściętych w latach 961-963
AD. Należy je zapewne wiązać z powstaniem mostu w miesiącach
zimowych 963-964 AD. Przyczółek mostowy przechodził dwie więk-
sze naprawy lub przebudowy. Pierwsza z nich nastąpiła w zimie
980/981 lub w roku następnym. Kolejna została przeprowadzona zimą
lub wczesną wiosną 1033 AD. Oprócz wymienionych głównych faz
napraw, doraźnie były prowadzone mniejsze, czego dowodem są
pojedyncze pale datowane na około 985 AD, 1000 AD i 1016 AD”
(M.Krąpiec, T.Ważny, Dendrochronologia: podstawy metodycz-
ne i stan zaawansowania badań w Polsce (Światowit, 37, 1994), s.
210). W świetle tych ustaleń niezwykle interesująco przedstawia się
znalezisko łodzi wypełnionej materiałem skalnym, o której pisze J.
Skoczylas) Użytkowanie surowców skalnych we wczesnym średnio-
wieczu w północno-zachodniej Polsce, Poznań 1990 (Geologia 12), s.
84) oraz Recenzent (s. 406). Łódź ta dowodzi, że głazy na budowę
transportowano wodą, być może jeszcze przed powstaniem mostów,
zatem przed r. 963-
21 Górecki, Łastowiecki, Wrzesiński, o. c., s. 21-42.
144
kontekstem nie została do końca właściwie opracowa-
na. W sprzeczności z wypowiedzią Recenzenta pozo-
stają słowa archeologów lednickich, m.in. samego Górec-
kiego z publikacji cytowanej także przez Recenzenta:
„rozpoznano na grodzie 2 sąsiadujące ze sobą domo-
stwa naziemne (przy II kościele, A. Nowak 1966, s. 181-
183, ryc. 3) oraz 6 domostw wziemnych odkrytych w
części S/W (wykopy V-IX i E grodu (wykop IV). Owe
dwa budynki naziemne (ryc. 8-9) usytuowane na osi
E-W, zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie ko-
ścioła II”20. Tymczasem omawiana chata nie była zie-
mianką czy półziemianką, lecz konstrukcją naziemną i
jej poziom użytkowy należy rozpatrywać w adekwat-
nym do tego kontekście poziomu zewnętrznego. Okre-
ślenie spalenizny nakrywającej relikty chaty i nakładają-
cej się nań warstwy gruzu jest drogą do ustalenia chro-
nologii względnej tych obiektów, gdyż owa warstwa
gruzu i zaprawy może być pozostałością warstwy bu-
dowlanej kościoła.
2. Uważna lektura rozdziału Biedronia powinna na-
prowadzić Recenzenta na jego stwierdzenie wyklucza-
jące równoczesne współistnienie kościoła i chaty nie
tylko z powodu różnicy poziomów, ale przede wszyst-
kim konstrukcyjnych i lokalizacyjnych, co expressis ver-
bis zostało przez autora dokładnie wyjaśnione na stro-
nach 98-99 monografii lednickiej.
Druga kwestia dotyczy drewnianej zabudowy gro-
du. Recenzent powołuje się na referat Góreckiego opu-
blikowany w roku 1994: „Podkreśla on [Górecki] zna-
czenie infrastruktury budowlanej w niedalekim sąsiedz-
twie grodu, a więc dalszych budowli mieszkalnych przy-
legających bezpośrednio do palatium, zabudowy pod-
grodzia, mostów łączących oba brzegi jeziora z wyspą,
dróg i falochronów. Problematyka ta nie znalazła nie-
stety wyrazu ani w tekście, ani w planach sytuacyjnych.
20 G ó r e c k i, Ł a s t o w i e c k i, Wrzesiński, o. c., s. 25.
21 Tenże referat (J. Górecki, Kultowo-rezydencjonalny ośrodek
pierwszych Piastów na Ostrowie Lednickim), z sesji poświęconej kon-
serwacji reliktów średniowiecznej architektury monumentalnej, zo-
stał opublikowany po polsku (Ochrona Zabytków, 48, 1995, s. 31-
35). Tekst ten, wykazujący zresztą brak zrozumienia wielu istotnych
kwestii dotyczących Ostrowa, pełen jest wyszukanych określeń, za-
ciemniających konkretne fakty i utrudniających percepcję wywodu
Autora. I tak Autor rozciąga pojęcie „rezydencja” na całą wyspę, a
więc zarówno na budowle kamienne, jak i gród oraz podgrodzie.
Stąd też ktoś nie znający dokładnie rozmieszczenia zabudowy na
wyspie może mieć problemy z lokalizacją poszczególnych jej ele-
mentów. Jest tu mowa o „topografii rezydencji”, o zabudowie grodu
i „suburbium” (sic!) oraz o „wyspowej rezydencji” (s. 33). Pominąw-
szy te nieporozumienia, Autor stwierdza jednak wyraźnie, że na drew-
nianą zabudowę wewnątrz samego grodu składa się kilka chat w
sąsiedztwie budowli monumentalnych oraz „gęsto usytuowane do-
mostwa we wschodniej części grodu” (s. 33). Środek pozostaje więc
pusty. Drogi, przyczółki mostowe, falochrony itp. są elementem in-
frastruktury podgrodzia, zajmującego teren wyspy poza wałami gro-
du.
Kamienne budowle grodu lednickiego znalazły się w
jakiejś metafizycznej przestrzeni, rozpatrywane przede
wszystkim w odniesieniu do odległego na ogół mate-
riału porównawczego”.
W tym miejscu trzeba podkreślić, że „infrastruktura
budowlana w niedalekim sąsiedztwie grodu” oznacza
budynki na zewnątrz - poza grodem, a więc takie, które
nie mogły przylegać do palatium stojącego w grodzie21.
Ponadto należy sądzić, że Recenzent konsekwentnie nie
zauważa 1. rozdziału II części pt. Topografia Ostrowa
Lednickiego, w którym Wrzesiński, archeolog z MPP na
Lednicy, poświęca uwagę między innymi tym zagadnie-
niom, które rzekomo zostały pominięte. Na stronie 35
przeczytać można zdania: „Na obszarze między grodo-
wymi budowlami kamiennymi nie stwierdzono obiek-
tów pochodzących z II połowy X i I połowy XI wieku”,
a w przypisie 194 czytamy: „Fakt ten pozwolił na inter-
pretację tego rejonu jako pustego placu, J. Górecki 1993.”
Mosty natomiast zostały opisane na stronie 1, potem
wzmiankowane na stronie 22 22. Przeprowadzone do-
tąd wykopaliska wykazują, że pomiędzy członami ze-
społu ani drewnianej, ani tym bardziej kamiennej zabu-
dowy nie było. Funkcja i rola tego miejsca pozostaje
nadal niejasna, a badania tego obszaru nie zostały ukoń-
czone23. Wypada równocześnie przypomnieć, że recen-
zowana książka jest monografią architektury monumen-
talnej, a nie kompleksową monografią archeologiczną,
której wyspa w dalszym ciągu nie posiada.
Przechodząc do spraw historycznych Recenzent ubo-
lewa, że autorzy łącząc baptysterium z chrztem Mieszka
zapomnieli, iż akcja budowlana musiałaby być cofnięta
co najmniej o kilkanaście lat. Autorzy oczywiście nie
zapomnieli o tak ważnym zagadnieniu, konsultując je
dodatkowo z architektami. Dostępne źródła historycz-
ne z epoki średniowiecza wykazują, że wzniesienie nie-
dużej budowli, jaką było bapysterium i prostych w for-
22 Warto przy okazji wspomnieć o opublikowanych niedawno
badaniach dencłrochronologicznych drewna mostów lednickich. Za-
chowany materiał pozwolił na uzyskanie szeregu dat: „Najstarsze ele-
menty konstrukcyjne wykonano z drzew ściętych w latach 961-963
AD. Należy je zapewne wiązać z powstaniem mostu w miesiącach
zimowych 963-964 AD. Przyczółek mostowy przechodził dwie więk-
sze naprawy lub przebudowy. Pierwsza z nich nastąpiła w zimie
980/981 lub w roku następnym. Kolejna została przeprowadzona zimą
lub wczesną wiosną 1033 AD. Oprócz wymienionych głównych faz
napraw, doraźnie były prowadzone mniejsze, czego dowodem są
pojedyncze pale datowane na około 985 AD, 1000 AD i 1016 AD”
(M.Krąpiec, T.Ważny, Dendrochronologia: podstawy metodycz-
ne i stan zaawansowania badań w Polsce (Światowit, 37, 1994), s.
210). W świetle tych ustaleń niezwykle interesująco przedstawia się
znalezisko łodzi wypełnionej materiałem skalnym, o której pisze J.
Skoczylas) Użytkowanie surowców skalnych we wczesnym średnio-
wieczu w północno-zachodniej Polsce, Poznań 1990 (Geologia 12), s.
84) oraz Recenzent (s. 406). Łódź ta dowodzi, że głazy na budowę
transportowano wodą, być może jeszcze przed powstaniem mostów,
zatem przed r. 963-
21 Górecki, Łastowiecki, Wrzesiński, o. c., s. 21-42.
144