DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.43825#0262
VIII Literarische Zeugnisse über
Mit umsichtigem Fleiße hat vor mehr als sechs Dezennien
Ernst Guhl die literarischen Nachrichten des Altertums über
die μεγάλη Άρτεμις Έφεσίων bis in die augusteische Zeit herab
gesammelt und für seine Ephesiaca, Berlin 1843, zu verwerten
gesucht. Spätere Forschungen sind über die Grenzen seines
Apparates nur sehr selten hinausgegangen. So erschien es
wünschenswert, zunächst einmal das bunte Allerlei jener
Zeugnisse, die das Artemision betreffen, mit Ausschluß rein
rhetorischer Erwähnungen oder wertloser Wiederholungen
in extenso aufzuzeichnen und durch die Notizen der bibli-
schen, patristischen und byzantinischen Literatur möglichst
zu vervollständigen. Eine notwendige Erweiterung wird
diese Arbeit durch eine Übersicht der aus den Inschriften
zufließenden Nachrichten finden, die anhangsweise zusammen-
gestellt wurden.
Da uns die Quellwerke der Alten über Ephesos und das
Artemision, die Schrift der Architekten Chersiphron und
den Artemistempel von Ephesos.
Metagenes, die Bücher des Aischrion von Samos und des
Demokritos von Ephesos, die Ephesiaka des Eualkes u. a.,
verloren gegangen sind, so gewinnt Strabos Bericht XIV
639 ff., der an die Spitze meiner Stellensammlung gesetzt
wurde, die Bedeutung unserer literarischen Hauptquelle.
Denn seine Mitteilungen gehen auf den auch von Pausanias
und Plinius d. Ä. benutzten Geographen Artemidoros aus
Ephesos zurück, der um 104 v. Chr. als Gesandter in An-
gelegenheiten des Artemisions nach Rom gegangen war und
die Geschichte des Tempels aus der besten Quelle, den
Volksbeschlüssen der Ephesier, studiert hatte. Von den
übrigen Testimonien, die sich, nach Materien geordnet, er-
gänzend und erweiternd in die Strabonische Darstellung ein-
gliedern lassen, dürfen viele nur einen mehr oder weniger
relativen Zufallswert beanspruchen, dessen Ermittlung oder
genauere Prüfung in den meisten Fällen außerhalb der hier
gestellten Aufgabe lag.
I. Topographisch-historischer Bericht Strabos 639, 20 ff.
[C. 639, 20]. . . . ειτα λιμήν Πάνορμος καλούμενος έχων
ιερόν τής Έφεσίας ’Λρτέμιδος· είθ·’ ή πόλις, έν δέ τή αύτή παραλίφ
μικρόν υπέρ τής θαλάττης έστί καί ή Όρτυγία, διαπρεπές άλσος
παντοδαπής ύλης, κυπαρίττου δέ τής πλείστης. διαρ^εΐ δέ 6 Κέγχριος
ποταμός, οδ φασι νίψασθ-αι τήν Λητώ μετά τάς ωδίνας, ενταύθα γάρ
μυθ-εύουσι τήν λοχείαν καί τήν τροφόν τήν ’Ορτυγίαν και τό άδυτον
έν φ ή λοχεία, καί τήν πλησίον ελαίαν, ή πρώτον έπαναπαύσασθαί
φασι τήν ·9·εόν άπολυθ-εΐσαν των ώδίνων. [C. 640] ύπέρκειται δέ του
άλσους όρος ό Σολμισσός, δπου στάντας φασι τούς Κουρήτας τφ ψόφφ
των οπλών έκπλήξαι τήν "Ηραν ζηλοτύπως έφεδρεύουσαν, και λαθ-εΐν
συμπράξαντας τήν λοχείαν τή Λητοί, δντων δ’ έν τφ τόπφ πλειόνων
ναών, τών μέν άρχαίων τών δ’ ύστερον γενομένων, έν μέν τοΐς άρχαίοις
άρχαΐά έστι ξόανα, έν δέ τοΐς ύστερον Σκόπα έργα· ή μέν Λητώ
σκήπτρον έχουσα, ή δ’ Όρτυγία παρέστηκεν έκατέρφ τή χειρι παιδίον
έχουσα. πανήγυρις δ’ ένταύθ-α συντελεΐται κατ’ έτος, έθ·ει δε τινι οί
viot φιλοκαλοΰσι μάλιστα περί τάς ένταΰ·θ·α ευωχίας λαμπρυνόμενοι·
τότε δέ καί τών Κουρητών άρχεΐον συνάγει συμπόσια καί τινας μυστι-
κάς θ·υσίας έπιτελεΐ.
[21 ] Τήν δέ πόλιν φκουν μέν Κάρες τε καί Λέλεγες, έκβαλών δ’
ό ’Λνδροκλος τούς πλείστους φκισεν έκ τών συνελθ-όντων αύτφ περί τό
Άθ-ήναιον καί τήν Τπέλαιον, προσπεριλαβών καί τής περί τόν Κορησσόν
παρώρειας, μέχρι μέν δή τών κατά Κροΐσον ούτως φκεΐτο, ύστερον δ’
άπό τής παρωρείου καταβάντες περί τό νϋν ιερόν φκησαν μέχρι Αλε-
ξάνδρου. Λυσίμαχος δέ τήν νυν πόλιν τειχίσας, άηδώς τών άνθ-ρώπων
μεθ-ισταμένων, τηρήσας καταρράκτην όμβρον συνήργησε καί αυτός καί
τούς [δινούχους ένέφραξεν ώστε κατακλύσαι τήν πόλιν- οί δέ μετέστησαν
άσμενοι. έκάλεσε δ’ Άρσινόην από τής γυναικός τήν πόλιν, έπεκράτησε
μέντοι τό άρχαΐον όνομα, ήν δέ γερουσία καταγραφομένη, τούτοις δέ
συνήεσαν οί έπίκλητοι καλούμενοι καί διφκουν πάντα.
[22] Τόν δέ νεών τής ’Λρτέμιδος πρώτος μέν Χερσίφρων *) ήρχιτεκ-
τόνησεν, ειτ’ άλλος έποίησε μείζω· ως δέ τούτον Ήρόστρατός τις
ένέπρησεν, άλλον άμείνω κατεσκεύασαν2) συνενέγκαντες τόν τών γυναι-
2) Vgl. unten Capitel II c und die Stellen 102 und 350.
60
*) Vgl. Diels Laterculi Alexandrini 1904 S. 7 Anm. 11.
Forschungen in Ephesos I.
Mit umsichtigem Fleiße hat vor mehr als sechs Dezennien
Ernst Guhl die literarischen Nachrichten des Altertums über
die μεγάλη Άρτεμις Έφεσίων bis in die augusteische Zeit herab
gesammelt und für seine Ephesiaca, Berlin 1843, zu verwerten
gesucht. Spätere Forschungen sind über die Grenzen seines
Apparates nur sehr selten hinausgegangen. So erschien es
wünschenswert, zunächst einmal das bunte Allerlei jener
Zeugnisse, die das Artemision betreffen, mit Ausschluß rein
rhetorischer Erwähnungen oder wertloser Wiederholungen
in extenso aufzuzeichnen und durch die Notizen der bibli-
schen, patristischen und byzantinischen Literatur möglichst
zu vervollständigen. Eine notwendige Erweiterung wird
diese Arbeit durch eine Übersicht der aus den Inschriften
zufließenden Nachrichten finden, die anhangsweise zusammen-
gestellt wurden.
Da uns die Quellwerke der Alten über Ephesos und das
Artemision, die Schrift der Architekten Chersiphron und
den Artemistempel von Ephesos.
Metagenes, die Bücher des Aischrion von Samos und des
Demokritos von Ephesos, die Ephesiaka des Eualkes u. a.,
verloren gegangen sind, so gewinnt Strabos Bericht XIV
639 ff., der an die Spitze meiner Stellensammlung gesetzt
wurde, die Bedeutung unserer literarischen Hauptquelle.
Denn seine Mitteilungen gehen auf den auch von Pausanias
und Plinius d. Ä. benutzten Geographen Artemidoros aus
Ephesos zurück, der um 104 v. Chr. als Gesandter in An-
gelegenheiten des Artemisions nach Rom gegangen war und
die Geschichte des Tempels aus der besten Quelle, den
Volksbeschlüssen der Ephesier, studiert hatte. Von den
übrigen Testimonien, die sich, nach Materien geordnet, er-
gänzend und erweiternd in die Strabonische Darstellung ein-
gliedern lassen, dürfen viele nur einen mehr oder weniger
relativen Zufallswert beanspruchen, dessen Ermittlung oder
genauere Prüfung in den meisten Fällen außerhalb der hier
gestellten Aufgabe lag.
I. Topographisch-historischer Bericht Strabos 639, 20 ff.
[C. 639, 20]. . . . ειτα λιμήν Πάνορμος καλούμενος έχων
ιερόν τής Έφεσίας ’Λρτέμιδος· είθ·’ ή πόλις, έν δέ τή αύτή παραλίφ
μικρόν υπέρ τής θαλάττης έστί καί ή Όρτυγία, διαπρεπές άλσος
παντοδαπής ύλης, κυπαρίττου δέ τής πλείστης. διαρ^εΐ δέ 6 Κέγχριος
ποταμός, οδ φασι νίψασθ-αι τήν Λητώ μετά τάς ωδίνας, ενταύθα γάρ
μυθ-εύουσι τήν λοχείαν καί τήν τροφόν τήν ’Ορτυγίαν και τό άδυτον
έν φ ή λοχεία, καί τήν πλησίον ελαίαν, ή πρώτον έπαναπαύσασθαί
φασι τήν ·9·εόν άπολυθ-εΐσαν των ώδίνων. [C. 640] ύπέρκειται δέ του
άλσους όρος ό Σολμισσός, δπου στάντας φασι τούς Κουρήτας τφ ψόφφ
των οπλών έκπλήξαι τήν "Ηραν ζηλοτύπως έφεδρεύουσαν, και λαθ-εΐν
συμπράξαντας τήν λοχείαν τή Λητοί, δντων δ’ έν τφ τόπφ πλειόνων
ναών, τών μέν άρχαίων τών δ’ ύστερον γενομένων, έν μέν τοΐς άρχαίοις
άρχαΐά έστι ξόανα, έν δέ τοΐς ύστερον Σκόπα έργα· ή μέν Λητώ
σκήπτρον έχουσα, ή δ’ Όρτυγία παρέστηκεν έκατέρφ τή χειρι παιδίον
έχουσα. πανήγυρις δ’ ένταύθ-α συντελεΐται κατ’ έτος, έθ·ει δε τινι οί
viot φιλοκαλοΰσι μάλιστα περί τάς ένταΰ·θ·α ευωχίας λαμπρυνόμενοι·
τότε δέ καί τών Κουρητών άρχεΐον συνάγει συμπόσια καί τινας μυστι-
κάς θ·υσίας έπιτελεΐ.
[21 ] Τήν δέ πόλιν φκουν μέν Κάρες τε καί Λέλεγες, έκβαλών δ’
ό ’Λνδροκλος τούς πλείστους φκισεν έκ τών συνελθ-όντων αύτφ περί τό
Άθ-ήναιον καί τήν Τπέλαιον, προσπεριλαβών καί τής περί τόν Κορησσόν
παρώρειας, μέχρι μέν δή τών κατά Κροΐσον ούτως φκεΐτο, ύστερον δ’
άπό τής παρωρείου καταβάντες περί τό νϋν ιερόν φκησαν μέχρι Αλε-
ξάνδρου. Λυσίμαχος δέ τήν νυν πόλιν τειχίσας, άηδώς τών άνθ-ρώπων
μεθ-ισταμένων, τηρήσας καταρράκτην όμβρον συνήργησε καί αυτός καί
τούς [δινούχους ένέφραξεν ώστε κατακλύσαι τήν πόλιν- οί δέ μετέστησαν
άσμενοι. έκάλεσε δ’ Άρσινόην από τής γυναικός τήν πόλιν, έπεκράτησε
μέντοι τό άρχαΐον όνομα, ήν δέ γερουσία καταγραφομένη, τούτοις δέ
συνήεσαν οί έπίκλητοι καλούμενοι καί διφκουν πάντα.
[22] Τόν δέ νεών τής ’Λρτέμιδος πρώτος μέν Χερσίφρων *) ήρχιτεκ-
τόνησεν, ειτ’ άλλος έποίησε μείζω· ως δέ τούτον Ήρόστρατός τις
ένέπρησεν, άλλον άμείνω κατεσκεύασαν2) συνενέγκαντες τόν τών γυναι-
2) Vgl. unten Capitel II c und die Stellen 102 und 350.
60
*) Vgl. Diels Laterculi Alexandrini 1904 S. 7 Anm. 11.
Forschungen in Ephesos I.
