DOI Heft:
Sobkowiak-Tabaka, Iwona: Osadnictwo schyłkowopaleolityczne i mezolityczne w rejonie Tarnowej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26514#0116
112
Iwona Sobkowiak-Tabaka
studiach nad tym zagadnieniem uznano rejon poło-
żonych nad Wartą miejscowości Pyzdry i Tarnowa,
gdzie odkryto wspomniane już stanowisko eponi-
miczne.
Niniejszy artykuł prezentuje wstępne wyniki ba-
dań i analiz osadnictwa schyłkowopaleolitycznego i
mezolitycznego na stanowisku w Tamowej, rozpatry-
wanego na tle stanowisk ze starszej i środkowej epo-
ki kamienia, zlokalizowanych na terenie Obniżenia
Pyzdr. Ze względu na wyjątkowe walory morfologicz-
ne obszar ten był chętnie zasiedlany przez społeczno-
ści pradziejowe, a także we wczesnym średniowieczu.
Znajduje się on, bowiem nad brzegami dwóch dużych
rzek -Warty i Prosny z dobrze wyróżnionymi pozio-
mami terasowymi oraz licznymi formami wydmo-
wymi (Ryc. 1). Takie ukształtowanie terenu stwarzało
dogodne warunki do rozwoju osadnictwa, szczegól-
nie schyłkowopaleolitycznego i mezolitycznego.
Lokalizacja stanowisk
Obszar, na którym zlokalizowane są stanowiska
stanowiące przedmiot poniższych rozważań znajdu-
je się w obrębie Niziny Południowowielkopolskiej,
na pograniczu dwóch jednostek taksonomicznych w
randze mezoregionów, tj. Doliny Konińskiej i Rów-
niny Rychwalskiej, a także częściowo od północy na
skraju Równiny Wrzesińskiej. Rejon Doliny Koniń-
skiej obejmuje część pradoliny związanej z fazą po-
znańską ostatniego zlodowacenia, a jej powierzchnię
zajmują wysoczyzny morenowe płaskie i faliste oraz
równiny wodnolodowcowe. Na południe od niej
znajduje się Równina Rychwalska, której środkowa
część pokryta jest piaskami występującymi na gli-
nach zwałowych. Występują tu liczne pola wydmowe,
a miejscami zabagnienia. Przez region ten przepływa
Prosną i dolny odcinek rzeki Lutyni, które wpada-
ją do Warty na wysokości wsi Tarnowa (Kondracki
2009: 146,158). Dla interesującego nas regionu Pyzdr
K. Rotnicki i Z. Młynarczyk zaproponowali nazwę
Kotlina (Obniżenie) Pyzdr (Rotnicki, Młynarczyk
1996 za Cincio, Gizler 2002:9) w obrębie, której znaj-
duje się jedno ze średniej wielkości pól wydmowych
(Ryc. 2). Na poziomach terasowych Warty i Prosny
występują liczne wydmy, wśród których przeważają
parabole i wydmy łukowe (Nowaczyk 1986: 37).
Przeważającą część obszaru pokrywają utwo-
ry czwartorzędowe osiągające miąższość 29,5 m w
okolicach Tamowej i 31 m w okolicach Walgi. Od
ustąpienia lądolodu w schyłkowym plejstocenie do
momentu powstania zwartej pokrywy leśnej w ho-
locenie na obszarze tym miały miejsce intensywne
procesy eoliczne polegające na tworzeniu, rozwoju
i wędrówce wydm oraz piasków eolicznych (Stan-
kowski 1959; Nowaczyk 1986: 44-45). We wczesnym
holocenie powstały wyższe terasy rzeczne zalewowe
wraz z systemem starorzeczy meandrowych i kory-
towych Warty, Prosny oraz Lutyni, a w młodszym
tworzyły się niższe terasy zalewowe oraz pokrywy
madowe (Cincio, Gizler 2002: 16).
Historia badań
Rejon Pyzdr był przedmiotem systematycznych ba-
dań archeologów i amatorów począwszy od lat 20-tych
XX wieku. W 1923 roku w trakcie badań powierzch-
niowych J. Kostrzewski odkrył obozowisko w Tamo-
wej, które na stałe weszło do literatury przedmiotu,
jako stanowisko eponimiczne dla zespołów schyłko-
wopaleolitycznych wiązanych z ugrupowaniami tech-
nokomopleksu z tylczakami. W tym samym czasie
odkryto kilka stanowisk z epoki kamienia zlokalizowa-
nych na pobliskich wydmach w Pietrzykowie, Modlicy,
Białobrzegu, czy Rudzie Komorskiej. Jednocześnie wy-
niki badań na wspomnianych stanowiskach stanowiły
podstawę źródłową pierwszych syntez dotyczących
rozwoju osadnictwa z epoki kamienia w Wielkopolsce
(por. Kozłowski 1925).
W 1962 roku w wyniku badań wykopaliskowych
M. Kobusiewicza pozyskano bardzo liczny zbiór
artefaktów mezolitycznych z Pietrzykowa. W kilka
lat później powtórne badania w Tamowej, których
celem była weryfikacja lokalizacji stanowiska schył-
kowopleołitycznego przeprowadził Z. Pieczyński
(1969). Nie przyniosły one jednak spodziewanych
rezultatów, bowiem w ich wyniku pozyskano jedy-
nie materiały mezolityczne.
W latach 70-tych XX wieku na zlecenie Urzędu
Ochrony Zabytków oraz w ramach projektu finanso-
wanego przez Muzeum Archeologiczne w Poznaniu
interisywne badania powierzchniowe i wykopalisko-
we m.in. na stanowiskach w Białobrzegu, Modlicy i
Waldze przeprowadził A. Prinke. Związane one były
z weryfikacyjnymi badaniami stanowisk pradziejo-
wych i wczesnośredniowiecznych w rejonie Lądu.
Po raz kolejny stanowisko w Tamowej było
przedmiotem prac ratowniczych R. Szulczyńskie-
go w 1984 r. z ramienia Muzeum Regionalne Ziemi
Iwona Sobkowiak-Tabaka
studiach nad tym zagadnieniem uznano rejon poło-
żonych nad Wartą miejscowości Pyzdry i Tarnowa,
gdzie odkryto wspomniane już stanowisko eponi-
miczne.
Niniejszy artykuł prezentuje wstępne wyniki ba-
dań i analiz osadnictwa schyłkowopaleolitycznego i
mezolitycznego na stanowisku w Tamowej, rozpatry-
wanego na tle stanowisk ze starszej i środkowej epo-
ki kamienia, zlokalizowanych na terenie Obniżenia
Pyzdr. Ze względu na wyjątkowe walory morfologicz-
ne obszar ten był chętnie zasiedlany przez społeczno-
ści pradziejowe, a także we wczesnym średniowieczu.
Znajduje się on, bowiem nad brzegami dwóch dużych
rzek -Warty i Prosny z dobrze wyróżnionymi pozio-
mami terasowymi oraz licznymi formami wydmo-
wymi (Ryc. 1). Takie ukształtowanie terenu stwarzało
dogodne warunki do rozwoju osadnictwa, szczegól-
nie schyłkowopaleolitycznego i mezolitycznego.
Lokalizacja stanowisk
Obszar, na którym zlokalizowane są stanowiska
stanowiące przedmiot poniższych rozważań znajdu-
je się w obrębie Niziny Południowowielkopolskiej,
na pograniczu dwóch jednostek taksonomicznych w
randze mezoregionów, tj. Doliny Konińskiej i Rów-
niny Rychwalskiej, a także częściowo od północy na
skraju Równiny Wrzesińskiej. Rejon Doliny Koniń-
skiej obejmuje część pradoliny związanej z fazą po-
znańską ostatniego zlodowacenia, a jej powierzchnię
zajmują wysoczyzny morenowe płaskie i faliste oraz
równiny wodnolodowcowe. Na południe od niej
znajduje się Równina Rychwalska, której środkowa
część pokryta jest piaskami występującymi na gli-
nach zwałowych. Występują tu liczne pola wydmowe,
a miejscami zabagnienia. Przez region ten przepływa
Prosną i dolny odcinek rzeki Lutyni, które wpada-
ją do Warty na wysokości wsi Tarnowa (Kondracki
2009: 146,158). Dla interesującego nas regionu Pyzdr
K. Rotnicki i Z. Młynarczyk zaproponowali nazwę
Kotlina (Obniżenie) Pyzdr (Rotnicki, Młynarczyk
1996 za Cincio, Gizler 2002:9) w obrębie, której znaj-
duje się jedno ze średniej wielkości pól wydmowych
(Ryc. 2). Na poziomach terasowych Warty i Prosny
występują liczne wydmy, wśród których przeważają
parabole i wydmy łukowe (Nowaczyk 1986: 37).
Przeważającą część obszaru pokrywają utwo-
ry czwartorzędowe osiągające miąższość 29,5 m w
okolicach Tamowej i 31 m w okolicach Walgi. Od
ustąpienia lądolodu w schyłkowym plejstocenie do
momentu powstania zwartej pokrywy leśnej w ho-
locenie na obszarze tym miały miejsce intensywne
procesy eoliczne polegające na tworzeniu, rozwoju
i wędrówce wydm oraz piasków eolicznych (Stan-
kowski 1959; Nowaczyk 1986: 44-45). We wczesnym
holocenie powstały wyższe terasy rzeczne zalewowe
wraz z systemem starorzeczy meandrowych i kory-
towych Warty, Prosny oraz Lutyni, a w młodszym
tworzyły się niższe terasy zalewowe oraz pokrywy
madowe (Cincio, Gizler 2002: 16).
Historia badań
Rejon Pyzdr był przedmiotem systematycznych ba-
dań archeologów i amatorów począwszy od lat 20-tych
XX wieku. W 1923 roku w trakcie badań powierzch-
niowych J. Kostrzewski odkrył obozowisko w Tamo-
wej, które na stałe weszło do literatury przedmiotu,
jako stanowisko eponimiczne dla zespołów schyłko-
wopaleolitycznych wiązanych z ugrupowaniami tech-
nokomopleksu z tylczakami. W tym samym czasie
odkryto kilka stanowisk z epoki kamienia zlokalizowa-
nych na pobliskich wydmach w Pietrzykowie, Modlicy,
Białobrzegu, czy Rudzie Komorskiej. Jednocześnie wy-
niki badań na wspomnianych stanowiskach stanowiły
podstawę źródłową pierwszych syntez dotyczących
rozwoju osadnictwa z epoki kamienia w Wielkopolsce
(por. Kozłowski 1925).
W 1962 roku w wyniku badań wykopaliskowych
M. Kobusiewicza pozyskano bardzo liczny zbiór
artefaktów mezolitycznych z Pietrzykowa. W kilka
lat później powtórne badania w Tamowej, których
celem była weryfikacja lokalizacji stanowiska schył-
kowopleołitycznego przeprowadził Z. Pieczyński
(1969). Nie przyniosły one jednak spodziewanych
rezultatów, bowiem w ich wyniku pozyskano jedy-
nie materiały mezolityczne.
W latach 70-tych XX wieku na zlecenie Urzędu
Ochrony Zabytków oraz w ramach projektu finanso-
wanego przez Muzeum Archeologiczne w Poznaniu
interisywne badania powierzchniowe i wykopalisko-
we m.in. na stanowiskach w Białobrzegu, Modlicy i
Waldze przeprowadził A. Prinke. Związane one były
z weryfikacyjnymi badaniami stanowisk pradziejo-
wych i wczesnośredniowiecznych w rejonie Lądu.
Po raz kolejny stanowisko w Tamowej było
przedmiotem prac ratowniczych R. Szulczyńskie-
go w 1984 r. z ramienia Muzeum Regionalne Ziemi