DOI Heft:
Sobkowiak-Tabaka, Iwona: Osadnictwo schyłkowopaleolityczne i mezolityczne w rejonie Tarnowej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26514#0117
Osadnictwo schyłkowopaleolityczne i mezolityczne w rejonie Tamowej
113
Pyzdrskiej (dawn. Muzeum Okręgowe w Pyzdrach)
w związku z zagrożeniem zniszczenia stanowiska
przez niekontrolowaną eksploatację piasku.
W 2009 roku badania powierzchniowe w rejo-
nie Tamowej oraz wykopaliskowe na stanowisku
oznaczonym roboczo, jako A w Tamowej przepro-
wadziła I. Sobkowiak-Tabaka3. Ich celem było te-
renowe rozpoznanie osadnictwa społeczności póź-
nopaleolitycznych w rejonie Pyzdr, ze szczególnym
uwzględnieniem społeczności technokompleksu z
tylczakami. W trakcie wspomnianych prac odkryto
10 nowych stanowisk archeologicznych o zróżnico-
wanej chronologii, choć mającej w głównej mierze
związek z osadnictwem mezolitycznym, a 3 ze sta-
nowisk znanych ze starszych badań zweryfikowano
pozytywnie (por. Katalog).
Na podstawie kwerendy literatury i archiwaliów
znajdujących się Muzeum Archeologicznym w Po-
znaniu, Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków
w Poznaniu oraz badań własnych zlokalizowano
łącznie 34 stanowiska ze starszej i środkowej epo-
ki kamienia. Na wszystkich wystąpiły pozostałości
osadnictwa mezolitycznego, głównie późnomezoli-
tycznego, a na 5 artefakty identyfikowane ze schył-
kowym paleolitem (por. Katalog).
Zdecydowana większość inwentarzy pochodzi z
badań powierzchniowych. Mając na uwadze wysoki
stopień selektywności tak pozyskanych zbiorów zre-
zygnowano ze szczegółowych analiz surowcowych,
technologiczno-typologicznych czy prób określenia
funkcji stanowisk, skupiając się jedynie na rozważa-
niach dotyczących stanowiska eponimicznego.
Prawie wszystkie analizowane tutaj stanowiska
położone są na wydmach lub formach, na których
występują eoliczne piaski pokrywowe. Wspomniane
uwarunkowania geologiczne powodują mechaniczne
przemieszanie artefaktów, co znacznie utrudnia in-
terpretację taksonomiczną, dokonywaną głównie w
oparciu o kryteria technologiczno-typologiczne. Na-
kładanie się w kilku przypadkach (por. Katalog) pozo-
stałości osadnictwa paleolitycznego i mezolitycznego
powoduje, że w przypadku bliżej nieokreślonej czę-
ści debitażu nie można dokonać jego jednoznacznej
kwalifikacji taksonomicznej. Z późnopaleolitycznem
etapem penetracji/zasiedlenia stanowiska łączono
wyłącznie artefakty należące do tzw. typów przewod-
nich. Nie można wykluczyć, że część artefaktów nie-
posiadająca charakterystycznych cech technologicz-
no-typologicznych, wskazujących jednoznacznie na
ich paleolityczną metrykę mogła zostać włączona do
zespołów mezolitycznych. Wyjątkiem od tej reguły
jest stanowisko nr 1 w Tamowej.
Kompleks stanowisk w Tamowej
Kompleks stanowisk w Tamowej, w tym sta-
nowisko eponimiczne oznaczone numerem 1 są-
siaduje z kilkoma innymi o późnopaleolitycznej i
mezolitycznej metryce, znajdującymi się m. in. w
pobliskiej Modlicy (stan. 2, 3, 4, III), Waldze (2, 3,
3a, 4), Rudzie Komorskiej i samej Tamowej (stan.
1-6)4. Położone są one w obrębie piasków eolicz-
nych, występujących na powierzchni teras rzecz-
nych (ryc. 3-4). Wydmy w tym rejonie tworzą długie
wały o kierunku równoleżnikowym lub niesyme-
tryczne paraboliczne luki często zachodzące na sie-
bie i tworzące złożone struktury. Najwyższe wydmy
w tym rejonie osiągają wysokość nawet do 18 m, jak
np. Wydma Ciemierowska położona 2 km na SE od
Pyzdr (Stankowski 1959).
Pola piasków eolicznych mają zwykle nieco
grubsze uziarnienie niż wydmy, tworzyły się jednak
w tym samym czasie (Cincio, Gizler 2002: 24n). Z
badań geologicznych i palinologicznych na pobli-
skiej wydmie nazywanej „Łąka Pyzdrska” (ok. 3,5
km na SE od Pyzdr) możemy przypuszczać, że pro-
cesy eoliczne w tym rejonie rozpoczęły się w okresie
młodszego Dryasu i trwały we wczesnym holocenie.
Radiowęglowe oznaczenie wieku próby pobranej ze
spągowej warstwy torfu wynosi 10470+190 BP (Gd-
136), co pozwala wnioskować, że wydma została
przesunięta w to miejsce w drugiej połowie młod-
szego Dryasu i prawdopodobnie jeszcze w okresie
preborealnym (Nowaczyk, Rotnicki 1972; Nowa-
czyk 1986: 45). Kształt i sposób ułożenia wspomnia-
nych form sugeruje, że powstały one wskutek wy-
wiewania materiałów z teras i pól sandrowych, a
następnie transportowania ich przez silne wiatry
zachodnie i północno-zachodnie.
Stanowisko nr 1 w Tamowej
Na powierzchni deflacyjnej w 1923 r. profesor Jó-
zef Kostrzewski odkrył materiały znajdujące się pier-
3 Badania zostały sfinansowane przez Poznańskie Towarzystwo Prehistoryczne.
4 Na podstawie kwerendy archiwalnej dokonanej w Archiwum Muzeum Archeologicznego w Poznaniu.
113
Pyzdrskiej (dawn. Muzeum Okręgowe w Pyzdrach)
w związku z zagrożeniem zniszczenia stanowiska
przez niekontrolowaną eksploatację piasku.
W 2009 roku badania powierzchniowe w rejo-
nie Tamowej oraz wykopaliskowe na stanowisku
oznaczonym roboczo, jako A w Tamowej przepro-
wadziła I. Sobkowiak-Tabaka3. Ich celem było te-
renowe rozpoznanie osadnictwa społeczności póź-
nopaleolitycznych w rejonie Pyzdr, ze szczególnym
uwzględnieniem społeczności technokompleksu z
tylczakami. W trakcie wspomnianych prac odkryto
10 nowych stanowisk archeologicznych o zróżnico-
wanej chronologii, choć mającej w głównej mierze
związek z osadnictwem mezolitycznym, a 3 ze sta-
nowisk znanych ze starszych badań zweryfikowano
pozytywnie (por. Katalog).
Na podstawie kwerendy literatury i archiwaliów
znajdujących się Muzeum Archeologicznym w Po-
znaniu, Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków
w Poznaniu oraz badań własnych zlokalizowano
łącznie 34 stanowiska ze starszej i środkowej epo-
ki kamienia. Na wszystkich wystąpiły pozostałości
osadnictwa mezolitycznego, głównie późnomezoli-
tycznego, a na 5 artefakty identyfikowane ze schył-
kowym paleolitem (por. Katalog).
Zdecydowana większość inwentarzy pochodzi z
badań powierzchniowych. Mając na uwadze wysoki
stopień selektywności tak pozyskanych zbiorów zre-
zygnowano ze szczegółowych analiz surowcowych,
technologiczno-typologicznych czy prób określenia
funkcji stanowisk, skupiając się jedynie na rozważa-
niach dotyczących stanowiska eponimicznego.
Prawie wszystkie analizowane tutaj stanowiska
położone są na wydmach lub formach, na których
występują eoliczne piaski pokrywowe. Wspomniane
uwarunkowania geologiczne powodują mechaniczne
przemieszanie artefaktów, co znacznie utrudnia in-
terpretację taksonomiczną, dokonywaną głównie w
oparciu o kryteria technologiczno-typologiczne. Na-
kładanie się w kilku przypadkach (por. Katalog) pozo-
stałości osadnictwa paleolitycznego i mezolitycznego
powoduje, że w przypadku bliżej nieokreślonej czę-
ści debitażu nie można dokonać jego jednoznacznej
kwalifikacji taksonomicznej. Z późnopaleolitycznem
etapem penetracji/zasiedlenia stanowiska łączono
wyłącznie artefakty należące do tzw. typów przewod-
nich. Nie można wykluczyć, że część artefaktów nie-
posiadająca charakterystycznych cech technologicz-
no-typologicznych, wskazujących jednoznacznie na
ich paleolityczną metrykę mogła zostać włączona do
zespołów mezolitycznych. Wyjątkiem od tej reguły
jest stanowisko nr 1 w Tamowej.
Kompleks stanowisk w Tamowej
Kompleks stanowisk w Tamowej, w tym sta-
nowisko eponimiczne oznaczone numerem 1 są-
siaduje z kilkoma innymi o późnopaleolitycznej i
mezolitycznej metryce, znajdującymi się m. in. w
pobliskiej Modlicy (stan. 2, 3, 4, III), Waldze (2, 3,
3a, 4), Rudzie Komorskiej i samej Tamowej (stan.
1-6)4. Położone są one w obrębie piasków eolicz-
nych, występujących na powierzchni teras rzecz-
nych (ryc. 3-4). Wydmy w tym rejonie tworzą długie
wały o kierunku równoleżnikowym lub niesyme-
tryczne paraboliczne luki często zachodzące na sie-
bie i tworzące złożone struktury. Najwyższe wydmy
w tym rejonie osiągają wysokość nawet do 18 m, jak
np. Wydma Ciemierowska położona 2 km na SE od
Pyzdr (Stankowski 1959).
Pola piasków eolicznych mają zwykle nieco
grubsze uziarnienie niż wydmy, tworzyły się jednak
w tym samym czasie (Cincio, Gizler 2002: 24n). Z
badań geologicznych i palinologicznych na pobli-
skiej wydmie nazywanej „Łąka Pyzdrska” (ok. 3,5
km na SE od Pyzdr) możemy przypuszczać, że pro-
cesy eoliczne w tym rejonie rozpoczęły się w okresie
młodszego Dryasu i trwały we wczesnym holocenie.
Radiowęglowe oznaczenie wieku próby pobranej ze
spągowej warstwy torfu wynosi 10470+190 BP (Gd-
136), co pozwala wnioskować, że wydma została
przesunięta w to miejsce w drugiej połowie młod-
szego Dryasu i prawdopodobnie jeszcze w okresie
preborealnym (Nowaczyk, Rotnicki 1972; Nowa-
czyk 1986: 45). Kształt i sposób ułożenia wspomnia-
nych form sugeruje, że powstały one wskutek wy-
wiewania materiałów z teras i pól sandrowych, a
następnie transportowania ich przez silne wiatry
zachodnie i północno-zachodnie.
Stanowisko nr 1 w Tamowej
Na powierzchni deflacyjnej w 1923 r. profesor Jó-
zef Kostrzewski odkrył materiały znajdujące się pier-
3 Badania zostały sfinansowane przez Poznańskie Towarzystwo Prehistoryczne.
4 Na podstawie kwerendy archiwalnej dokonanej w Archiwum Muzeum Archeologicznego w Poznaniu.