DOI Heft:
Polkowski, Paweł; Kobusiewicz, Michał: Badania nad sztuką naskalną w Oazie Dachla (Pustynia Zachodnia, Egipt). Stanowisko 06/09
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26514#0242
238
Paweł Polkowski, Michał Kobusiewicz
jak i współczesnej sztuki naskalnej. Motywy strusi
(ok. 25)3 to ryty, które potencjalnie powstały w środ-
kowym lub schyłkowym neolicie (VI-IV tys. p.n.e.).
Wykonano je poprzez połączenie dwóch technik
- rycia i tarcia (Ryc. 2). Korpusy tych zwierząt wy-
konano w formie przypominającej relief wgłębny,
podczas gdy kończyny i głowy wyryto. Strusie wy-
pełniają duży panel skalny, na którym wszystkie skie-
rowane są w tę samą stronę. Pomiędzy nimi dostrzec
można jeszcze inne figury, m.in. wyglądające na wy-
konane wcześniej postacie ludzkie, a także figury an-
tropomorficzne z wyolbrzymionymi palcami dłoni i
stóp oraz zwierzęta czworonożne. Strusie wyglądają
na wykonane przez jednego autora i wydają się stano-
wić przemyślaną kompozycję. Podobna scena znana
jest z Oazy Charga (Ikram 2009: 71, fig. 3 i 4), choć
Salima Ikram przedstawione w niej ptaki interpretuje
jako bociany. Techniki, których użyto do wykonania
petroglifów w Chardze, a więc piketaż (uderzanie
twardym, ostro zakończonym narzędziem) i ry-
cie, różnią się od tych z panelu strusi na stanowisku
06/09. Podobieństwem jest jednak sama kompozycja
obrazów - ptaki na obu panelach skierowane są tylko
w jedną stronę (w prawo); obie sceny zajmują dużą
powierzchnię i obie są zdominowane przez obecność
ptaków (Salima Ikram interpretuje tę kompozycję
jako scenę lądowania stada bocianów). Petrogli-
fy przedstawiające strusie są silnie spatynowane, co
dodatkowo wskazuje na ich wczesne pochodzenie,
szczególnie gdy uwzględni się ich umiejscowienie -
trudno dostępne, wskazujące na inne ukształtowanie
wzgórza w momencie tworzenia rytów.
Neolityczne pochodzenie należy najprawdo-
podobniej przypisać kompozycji składającej się z
dwóch motywów - żyrafy i postaci ludzkiej (Ryc. 3).
Zwierzę wykonano przy pomocy technik piketażu
oraz rycia. Zarówno technika, jak i motyw żyrafy są
charakterystyczne dla prahistorycznego etapu two-
rzenia sztuki naskalnej w tym rejonie. Podobnych
kompozycji znanych z Oazy Dachla oraz wschod-
niej Sahary jest wiele, choć w tym przypadku brakuje
charakterystycznego motywu lassa lub liny zwisają-
cej z szyi żyrafy, często trzymanej przez postać ludz-
ką (por. Winkler 1939, tab. LIII-1; Van Noten 1978,
fig. 34; Krzyżaniak 2004: 184, fig. 4). W rejonie Oazy
Dachla większość odkrytych neolitycznych przed-
stawień zwierząt stanowią żyrafy (wiele ukazanych
z liną zwisającą z szyi, a także w scenach polowań),
które mogły być wykonane przez społeczności jed-
nostki kulturowej Bashendi (Krzyżaniak 1990: 96),
ok. 5700-3250 p.n.e. Choć nie można wykluczyć, że
zwierzęta te przedstawiano również w późniejszych
czasach, omawiany przez nas przykład posiada raczej
metrykę neolityczną. Wskazywałaby na to użyta do
wykonania technika piketażu (rzadko stosowana w
Oazie w późniejszych czasach) i całkowite spatyno-
wanie figur, choć stopień patynizacji nie zawsze jest
wiarygodnym wyznacznikiem chronologicznym.
W wyższych partiach skały (po stronie pół-
nocnej) znajduje się szereg przedstawień, słabo
czytelnych z powodu daleko posuniętej erozji. Ich
zniszczenie oraz umiejscowienie (zbyt wysoko, by
można było je dziś dosięgnąć bez odpowiedniego
sprzętu) wskazują na neolit jako czasy, w których
mogły powstać.
Szczególnie dużo petroglifów na stanowisku
06/09 pochodzi jednak z okresu faraońskiego lub
grecko-rzymskiego4. Motywami najliczniej repre-
zentowanymi są przedstawienia stóp oraz sandałów,
których zarejestrowano ok. 30. Wszystkie wyry-
to na powierzchniach horyzontalnych, większość
pojedynczo, czasem w grupach, ale nie zarejestro-
wano typowego dla tych motywów przedstawiania
ich w parach (odpowiednio lewej i prawej stopy/
sandała). Motywy te są mocno rozpowszechnione
na Wschodniej Saharze, a nawet w basenie Morza
Śródziemnego. Występują w wielu rejonach dzisiej-
szego Egiptu (np. Ćervićek 1986) oraz Sudanu (np.
Hellstróm, Langballe 1970, korpus Aa), niemniej
zarówno ich znaczenie, jak i datowanie są nadal
dyskutowane (por. Verner 1973: 13-56). Pavel Će-
rvićek (1986: 81, 84, 85) stara się datować motywy
stóp/sandałów w oparciu o m.in. formę sandała oraz
sąsiadujące przedstawienia, np. sandały z wyraźnie
zarysowaną piętą datuje na horyzont C, czyli 2100 -
1400 p.n.e., a znajdowane najczęściej w parach stopy
i obrysy butów na horyzont E, 1050 p.n.e - 250 n.e.
Te ostatnie przyrównuje do podobnych odkryć zna-
nych z różnych świątyń świata antycznego. Najczę-
ściej uznaje się, że motywy stóp/sandałów pochodzą
z późniejszych etapów historii starożytnego Egiptu,
głównie okresu rzymskiego. Znane są jednak przed-
3 Brak możliwości dosięgnięcia rytów utrudnia oszacowanie dokładnej liczby figur.
4 Największa aktywność osadnicza starożytnych Egipcjan w oazie Dachla przypada na okres Starego Państwa oraz czasy grecko-rzymskie.
Paweł Polkowski, Michał Kobusiewicz
jak i współczesnej sztuki naskalnej. Motywy strusi
(ok. 25)3 to ryty, które potencjalnie powstały w środ-
kowym lub schyłkowym neolicie (VI-IV tys. p.n.e.).
Wykonano je poprzez połączenie dwóch technik
- rycia i tarcia (Ryc. 2). Korpusy tych zwierząt wy-
konano w formie przypominającej relief wgłębny,
podczas gdy kończyny i głowy wyryto. Strusie wy-
pełniają duży panel skalny, na którym wszystkie skie-
rowane są w tę samą stronę. Pomiędzy nimi dostrzec
można jeszcze inne figury, m.in. wyglądające na wy-
konane wcześniej postacie ludzkie, a także figury an-
tropomorficzne z wyolbrzymionymi palcami dłoni i
stóp oraz zwierzęta czworonożne. Strusie wyglądają
na wykonane przez jednego autora i wydają się stano-
wić przemyślaną kompozycję. Podobna scena znana
jest z Oazy Charga (Ikram 2009: 71, fig. 3 i 4), choć
Salima Ikram przedstawione w niej ptaki interpretuje
jako bociany. Techniki, których użyto do wykonania
petroglifów w Chardze, a więc piketaż (uderzanie
twardym, ostro zakończonym narzędziem) i ry-
cie, różnią się od tych z panelu strusi na stanowisku
06/09. Podobieństwem jest jednak sama kompozycja
obrazów - ptaki na obu panelach skierowane są tylko
w jedną stronę (w prawo); obie sceny zajmują dużą
powierzchnię i obie są zdominowane przez obecność
ptaków (Salima Ikram interpretuje tę kompozycję
jako scenę lądowania stada bocianów). Petrogli-
fy przedstawiające strusie są silnie spatynowane, co
dodatkowo wskazuje na ich wczesne pochodzenie,
szczególnie gdy uwzględni się ich umiejscowienie -
trudno dostępne, wskazujące na inne ukształtowanie
wzgórza w momencie tworzenia rytów.
Neolityczne pochodzenie należy najprawdo-
podobniej przypisać kompozycji składającej się z
dwóch motywów - żyrafy i postaci ludzkiej (Ryc. 3).
Zwierzę wykonano przy pomocy technik piketażu
oraz rycia. Zarówno technika, jak i motyw żyrafy są
charakterystyczne dla prahistorycznego etapu two-
rzenia sztuki naskalnej w tym rejonie. Podobnych
kompozycji znanych z Oazy Dachla oraz wschod-
niej Sahary jest wiele, choć w tym przypadku brakuje
charakterystycznego motywu lassa lub liny zwisają-
cej z szyi żyrafy, często trzymanej przez postać ludz-
ką (por. Winkler 1939, tab. LIII-1; Van Noten 1978,
fig. 34; Krzyżaniak 2004: 184, fig. 4). W rejonie Oazy
Dachla większość odkrytych neolitycznych przed-
stawień zwierząt stanowią żyrafy (wiele ukazanych
z liną zwisającą z szyi, a także w scenach polowań),
które mogły być wykonane przez społeczności jed-
nostki kulturowej Bashendi (Krzyżaniak 1990: 96),
ok. 5700-3250 p.n.e. Choć nie można wykluczyć, że
zwierzęta te przedstawiano również w późniejszych
czasach, omawiany przez nas przykład posiada raczej
metrykę neolityczną. Wskazywałaby na to użyta do
wykonania technika piketażu (rzadko stosowana w
Oazie w późniejszych czasach) i całkowite spatyno-
wanie figur, choć stopień patynizacji nie zawsze jest
wiarygodnym wyznacznikiem chronologicznym.
W wyższych partiach skały (po stronie pół-
nocnej) znajduje się szereg przedstawień, słabo
czytelnych z powodu daleko posuniętej erozji. Ich
zniszczenie oraz umiejscowienie (zbyt wysoko, by
można było je dziś dosięgnąć bez odpowiedniego
sprzętu) wskazują na neolit jako czasy, w których
mogły powstać.
Szczególnie dużo petroglifów na stanowisku
06/09 pochodzi jednak z okresu faraońskiego lub
grecko-rzymskiego4. Motywami najliczniej repre-
zentowanymi są przedstawienia stóp oraz sandałów,
których zarejestrowano ok. 30. Wszystkie wyry-
to na powierzchniach horyzontalnych, większość
pojedynczo, czasem w grupach, ale nie zarejestro-
wano typowego dla tych motywów przedstawiania
ich w parach (odpowiednio lewej i prawej stopy/
sandała). Motywy te są mocno rozpowszechnione
na Wschodniej Saharze, a nawet w basenie Morza
Śródziemnego. Występują w wielu rejonach dzisiej-
szego Egiptu (np. Ćervićek 1986) oraz Sudanu (np.
Hellstróm, Langballe 1970, korpus Aa), niemniej
zarówno ich znaczenie, jak i datowanie są nadal
dyskutowane (por. Verner 1973: 13-56). Pavel Će-
rvićek (1986: 81, 84, 85) stara się datować motywy
stóp/sandałów w oparciu o m.in. formę sandała oraz
sąsiadujące przedstawienia, np. sandały z wyraźnie
zarysowaną piętą datuje na horyzont C, czyli 2100 -
1400 p.n.e., a znajdowane najczęściej w parach stopy
i obrysy butów na horyzont E, 1050 p.n.e - 250 n.e.
Te ostatnie przyrównuje do podobnych odkryć zna-
nych z różnych świątyń świata antycznego. Najczę-
ściej uznaje się, że motywy stóp/sandałów pochodzą
z późniejszych etapów historii starożytnego Egiptu,
głównie okresu rzymskiego. Znane są jednak przed-
3 Brak możliwości dosięgnięcia rytów utrudnia oszacowanie dokładnej liczby figur.
4 Największa aktywność osadnicza starożytnych Egipcjan w oazie Dachla przypada na okres Starego Państwa oraz czasy grecko-rzymskie.